พจนานุกรมธาตุ

กณฺฐติ. อุกฺกณฺเฐติ.
อุกฺกณฺฐิโต เบื่อหน่าย.

กณฺเฐติ กณฺฐยติ

กฑติ.

กณฺฑยติ.
กฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ กณฺโฑ ตอน, กัณฑ์.
กณฺฑโก กณฺฏโก หนาม.

กณฺฑติ.

กณฺเฑติ กณฺฑยติ กณฺโฑ

กฑฺฑติ. ปทุมนาฬํ.

กฑฺฒติ, อากฑฺฒติ, นิกฑฺฒติ.

กฑฺฒติ อากฑฺฒติ นิกฺกฑฺฒติ ปริกฑฺฒติ 

กณติ สทฺทํ กโรตีติ กโณ ข้าวสารหัก, รำข้าว, วัตถุที่ใช้ถอนสีมา

กเณตีติ กาโณ คนบอดข้างเดียว, บอดภายหลัง.
กาเณติ, กาณยติ.

กณติ กาโณ

กาเณติ กาณยติ กาโณ

• กาโณ  คนตาบอด (ข้างเดียวก็ตาม หรือ 2 ข้างก็ตาม). แต่พระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า "บอดข้างเดียว เรียก กาณะ บอด 2 ข้าง เรียก อันธะ." เกณฑ์นี้ถ้าใช้ในที่ๆ ศัพท์ทั้ง 2 นี้มาด้วยกันก็ควร แต่ถ้ามาคนละแห่ง ใช้ไม่ได้ ผิดลักษณะ ใน กาณกจฺฉโปปมสุตฺต. 
  แม้อรรถกถาโกสลสํยุตฺตก็กล่าวชัดว่า "บอดข้างเดียว หรือ 2 ข้างก็ตาม เรียก กาณ".  
  หลักเทียบเกณฑ์นี้ เช่นบาลีว่า โอวเทยฺยานุสาเสยฺย พึงกล่าวสอนและสั่งสอน. โอวาท และ อนุสาสน ถ้ามาด้วยกันเช่นนั้น จะอธิบายต่างกันก็ควร ถ้าไม่มาด้วยกัน เนื้อความก็อย่างเดียวกัน - ส. (ดู อนฺธ).

กณฺฑนฺติ ปริจฺฉินฺทนฺติ ตณฺฑุลาทึ เตนาติ กุฏุโพ. เครื่องตวงข้าว. (อาเทส กณฺฑ เป็น กุฏุ).
กณฺฑิยติ ฉินฺทิยตีติ กณฺฑุโล. ต้นไทรใหญ่.
กณฺฑโล. ชื่อไม้ชนิดหนึ่ง.
กณฺฑรา. เอ็นใหญ่.

กณฺฑวติ กณฺฑุวติ กณฺฑูวติ

• วโณ กณฺฑวติ แผลคัน วิน. 5/48. 
  … เตน กณฺฑวมาโน มชฺอ. 3/10. 
  สา กณฺฑุวนฺตี คนฺตฺวา สยเน นิปชฺชิ นางคันอยู่ ไปนอน บนที่นอนแล้ว ธมฺอ. 6/264. 
  มิควิสาเณน ปิฏฺฐึ กณฺฑุวมาโน เกาหลัง ด้วยเขามฤค อง. 2/290. (เป็นรูป กณฺฑุว มากกว่ารูปอื่น).
• กณฺฑุ*, กณฺฑุติ, กณฺฑุยา  อิ. ความคัน, โรคกัน, โบราณว่า ลำลาบเพลิง. อช. 326. 
  อนุชานามิ ภิกฺขเว ยสฺส กณฺฑุ วา ปิฬกา วา … วิน. 5/43. 
  วิเนหิ กณฺฑุํ ท่านจงกำจัด-แก้ ความคัน ชาอ. 8/9. 
  วโณ … กณฺฑุญฺจ กโรติ แผลทำความคัน-คันอยู่ ชาอ. 8/8.
  กณฺฑุวายติ (แปลจากรูปข้างบน) ก. คันอยู่. สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ แผลนี้นั้น เหวอะ-หวะ แลคันอยู่ ชาอ. 8/7.

*  ในคิริมานนทสูตรแปลร้อยว่า กณฺฑุ  บางคาบก็เป็นหิดด้าน.

• กณฺฑุวิตพฺพ  กค. พึงเกา. กณฺฑุวิตพฺพกาเล องฺอ. 2/483.
• กณฺฑุวน, กณฺฑูวน  นป. ความคัน, โรคคัน. 
  ยทิทํ วณมุขานิ กณฺฑุวนเหตุ มชฺ. 2/282 ฉบับยุโรป เป็น ยทิทํ วณมุขานํ กณฑุวณเหตุ.   
  เป็น กณฺฑูยน บ้าง เช่น ปริภินฺเนน กณฺฑุยนกิลาสกุฏฺเฐน มีโรคคัน โรคกลาก โรคเกลื้อน เปื่อยพังแล้ว ชาอ. 7/273.
  กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ อิ. ผ้าปิดแผลคัน-โรคคัน (ที่พระพุทธองค์ทรงอนุญาตแก่ภิกษุ ผู้เป็นโรคคันเป็นต้น) อนุชานามิ ภิกฺขเว … กณฑุปฏิจฺฉาทึ วิน. 5/197.

กณฺฑุวติ.
กณฺฑุวนํ โรคคัน.

ดู กณฺฑุ

ดู กณฺฑุ

กณฺเณติ, อากณฺณยติ.
กณฺณยนฺติ สุณนฺติ สทฺทมเนนาติ กณฺโณ หู.

กณฺเณติ กณฺณยติ กณฺโณ

• กณฺโณ  ป. กรรณ, หู, "ฟัง."

สุตฺตํ กนฺเตยฺย.
สลฺลํ กนฺตตีติ สลฺลกนฺโต.
มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ.
อโยกนฺโต.

กนฺตติ

อา. สุตฺตํ กนฺตติ กรอ หรือ ปั่น ซึ่งด้าย - ส.

กนฺตติ วิกนฺตติ กนฺตนํ  อโยกนฺโต สลฺลกตฺโต อุกฺกนฺติตฺวา อุกฺกจฺจ

• อโยกนฺโต  ตัดเหล็ก [อย+กนฺต]. 
• สลฺลกตฺโต  หมอบาดแผล, 'ผ่าแผล' '=สลฺลเวชฺโช' - ส. 
  อา. สลฺลกตฺโต มหาวีโร พระมหาวีระ เป็นผู้ผ่ากิเลสดุจลูกศร.  มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ อย่าเชือดข้าพเจ้า ท. ในวันนี้เลย.  มํสํ กนฺตติ เชือดเนื้อ - ส. 
• อุกฺกนฺติตฺวา อุกฺกจฺจ  อก. ขุด, แขวะ, เชือด.  
  อา. ปิฏฺฐิมํสานิ อตฺตโน สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสิ* เจ้าขุดเนื้อหลัง ท. ของตนเองแล้วเคี้ยวกิน. 'อุกฺกจจ=อุกฺกนฺติตฺวา=ฉินฺทิตวา' - ส.

*  เปตวตฺถุ 26/220.

กตฺตเรติ, กตฺตรยติ. กตฺตรยนฺติ สิถิลา ภวนฺตีติ กตฺตรา คนแก่,
เตสํ ทณฺโฑ กตฺตรทณฺโฑ ไม้เท้าของคนแก่.
กตฺตรสุปฺปํ กระด้ง

กตฺตเรติ กตฺตรยติ กตฺตโร กตฺตรทณฺโฑ กตฺตรสุปฺปํ

• กตฺตโร  ‘=ชิณฺโณ=มหลฺลโก’ คนแก่, คนเฒ่า, ‘หย่อน’-ส.
• กตฺตรทณฺโฑ  ไม้เท้า, ‘ไม้ของคนแก่.’
• กตฺตรสุปฺปํ  ‘=ชิณฺณสุปฺปํ’ กระด้งเก่า, กระด้งร่องแร่ง, กระด้งขาด - ส.