พจนานุกรมธาตุ

อุทฺทเต.

อุทฺธสฺนาติ. อุทฺธาเสติ, อุทฺธาสยติ.

อุทฺธาเสติ, อุทฺธาสยติ.

อุทฺธาเสติ, อุทฺธาสยติ.

อุทฺธสฺนาติ

• อุทฺรภติ
• อุทฺรเภยฺยุํ
  น อุปจิกา (ตํ มาลุวาวีชํ) อุทฺรเภยฺยุํ ปลวกทั้งหลายไม่พึงกัดกิน ซึ่งพืชแห่งไม้เลื้อยนั้น มชฺ. ฉบับยุโรป 1/306 
  ฉบับไทยเป็น น อุปจิกา อุฏฺฐเหยฺยุํ ปลวก ท. ไม่พึงตั้งขึ้น มชฺ. 1/532. 
  แต่อรรถกถาแก้ว่า อุฏฺฐเหยฺยุนฺติ ขาเทยฺยุํ มชฺอ. 2/502 (ฉบับไทย).
  คำ อุทฺรภติ นี้ นักปราชญ์ชาวตวันตกบางคนแสดงว่ายังสงสัยในรูปศัพท์แลธาตุเป็นต้น แต่ ธป. ธม. แสดงตัวธาตุไว้ดังนี้.

อุนฺทติ อุนฺทุโร สมุทฺโท

• อุนฺทุโร ป. หนู.
• สมุทฺโท ป. สมุทร, ทะเล [สํ+อุทิ].

อุนฺทติ ทฺรวํ กโรตีติ อุทกํ น้ำ. 
อุนฺทติ กิเลทตีติ อุทฺโท นาก. 
ปํสุ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร หนู. 
อุนฺทิยตีติ โอทโน ข้าวสุก.

อุเปติ, อุปยติ. 
ธาตุนี้มีเฉพาะใน สัททนีติ.

อุเปติ อุปยติ

อุพฺพติ.

อุพฺพติ

อุพฺภติ, อุพฺภนฺติ. 
อุภติ, อุภนฺติ, อุมฺภติ. 
กฺริยาทิ วิภาคํ เกเฏนฺโต คเมนฺโต อุภติ ปูเรตีติ เกฏุภํ. ศาสตร์ว่าด้วยฉันทลักษณ์. 
เกน ชเลน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ, กุมฺภิ หม้อน้ำดื่ม. 
สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน อุมฺพติ ปูเรตีติ โสมฺโภ วา โสพฺโภ. บ่อน้ำ, หนองน้ำ.

อุพฺภติ อุภติ อุมฺภติ  อุพฺภนา อุภนา โอโภ  อุพฺภํ เกฏุกํ กุมฺโภ-ภี  การิต-อุเภติ โอเภติ อุมฺเภติ

• อุพฺภํ '=ปูรณํ' เต็ม, ความเต็ม. อา. มหาทานํ ปวตฺเตสิ อจฺจุพฺภํ สาครูปมํ บำเพ็ญมหาทานอันเต็มเบี่ยม 
  (คือเต็มอัธยาศัยของยาจก) ดุจสาคร (อติ+อุพฺภํ เป็น อจฺจุพฺภํ) - ส.
• เกฏุกํ เกฏุภ เป็นชื่อศาสตร์ที่แสดงลักษณ กาพย์ กลอน โคลง ฉันท์ 
  [กิฏ+อุภ] วิ. กิเฏติ คเมติ กฺริยาทิวิภาคํ ตํ วา อนวเสสปริยาทานโต เกเฏนฺโต คเมนฺโต โอเภติ ปูเรตีติ
  เกฏุภํ - ส.
• กุมฺโภ-ภี ป. อิ หม้อน้ำ, ขวดน้ำ, ตุ่มน้ำ, วัตถุขังน้ำอย่างใดอย่างหนึ่ง.
  [ก+อุมฺภ-ให้น้ำเต็ม] วิ. กํ วุจฺจติ อุทกํ, เตน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ - ส.
  กุมฺภ แปลได้ (1) หม้อน้ำ '=ฆฏ' (2) กระพองช้าง, น้ำเต้าช้าง '=หตฺถิสิโรปิณฺฑ' (3) มาตราชนิดหนึ่ง เท่า
  10 อมฺมณ - ส.

อุพฺภติ, อุพฺภนฺติ. 
อุภติ, อุภนฺติ, อุมฺภติ. 
กฺริยาทิ วิภาคํ เกเฏนฺโต คเมนฺโต อุภติ ปูเรตีติ เกฏุภํ. ศาสตร์ว่าด้วยฉันทลักษณ์. 
เกน ชเลน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ, กุมฺภิ หม้อน้ำดื่ม. 
สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน อุมฺพติ ปูเรตีติ โสมฺโภ วา โสพฺโภ. บ่อน้ำ, หนองน้ำ.

อุพฺภติ อุภติ อุมฺภติ  อุพฺภนา อุภนา โอโภ  อุพฺภํ เกฏุกํ กุมฺโภ-ภี  การิต-อุเภติ โอเภติ อุมฺเภติ

• อุพฺภํ '=ปูรณํ' เต็ม, ความเต็ม. อา. มหาทานํ ปวตฺเตสิ อจฺจุพฺภํ สาครูปมํ บำเพ็ญมหาทานอันเต็มเบี่ยม 
  (คือเต็มอัธยาศัยของยาจก) ดุจสาคร (อติ+อุพฺภํ เป็น อจฺจุพฺภํ) - ส.
• เกฏุกํ เกฏุภ เป็นชื่อศาสตร์ที่แสดงลักษณ กาพย์ กลอน โคลง ฉันท์ 
  [กิฏ+อุภ] วิ. กิเฏติ คเมติ กฺริยาทิวิภาคํ ตํ วา อนวเสสปริยาทานโต เกเฏนฺโต คเมนฺโต โอเภติ ปูเรตีติ
  เกฏุภํ - ส.
• กุมฺโภ-ภี ป. อิ หม้อน้ำ, ขวดน้ำ, ตุ่มน้ำ, วัตถุขังน้ำอย่างใดอย่างหนึ่ง.
  [ก+อุมฺภ-ให้น้ำเต็ม] วิ. กํ วุจฺจติ อุทกํ, เตน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ - ส.
  กุมฺภ แปลได้ (1) หม้อน้ำ '=ฆฏ' (2) กระพองช้าง, น้ำเต้าช้าง '=หตฺถิสิโรปิณฺฑ' (3) มาตราชนิดหนึ่ง เท่า
  10 อมฺมณ - ส.

อุพฺภติ, อุพฺภนฺติ. 
อุภติ, อุภนฺติ, อุมฺภติ. 
กฺริยาทิ วิภาคํ เกเฏนฺโต คเมนฺโต อุภติ ปูเรตีติ เกฏุภํ. ศาสตร์ว่าด้วยฉันทลักษณ์. 
เกน ชเลน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ, กุมฺภิ หม้อน้ำดื่ม. 
สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน อุมฺพติ ปูเรตีติ โสมฺโภ วา โสพฺโภ. บ่อน้ำ, หนองน้ำ.

อุพฺภติ อุภติ อุมฺภติ  อุพฺภนา อุภนา โอโภ  อุพฺภํ เกฏุกํ กุมฺโภ-ภี  การิต-อุเภติ โอเภติ อุมฺเภติ

• อุพฺภํ '=ปูรณํ' เต็ม, ความเต็ม. อา. มหาทานํ ปวตฺเตสิ อจฺจุพฺภํ สาครูปมํ บำเพ็ญมหาทานอันเต็มเบี่ยม 
  (คือเต็มอัธยาศัยของยาจก) ดุจสาคร (อติ+อุพฺภํ เป็น อจฺจุพฺภํ) - ส.
• เกฏุกํ เกฏุภ เป็นชื่อศาสตร์ที่แสดงลักษณ กาพย์ กลอน โคลง ฉันท์ 
  [กิฏ+อุภ] วิ. กิเฏติ คเมติ กฺริยาทิวิภาคํ ตํ วา อนวเสสปริยาทานโต เกเฏนฺโต คเมนฺโต โอเภติ ปูเรตีติ
  เกฏุภํ - ส.
• กุมฺโภ-ภี ป. อิ หม้อน้ำ, ขวดน้ำ, ตุ่มน้ำ, วัตถุขังน้ำอย่างใดอย่างหนึ่ง.
  [ก+อุมฺภ-ให้น้ำเต็ม] วิ. กํ วุจฺจติ อุทกํ, เตน อุมฺเภตพฺโพติ กุมฺโภ - ส.
  กุมฺภ แปลได้ (1) หม้อน้ำ '=ฆฏ' (2) กระพองช้าง, น้ำเต้าช้าง '=หตฺถิสิโรปิณฺฑ' (3) มาตราชนิดหนึ่ง เท่า
  10 อมฺมณ - ส.

อุยติ อุโต อุตวา