พจนานุกรมธาตุ

อุขติ

อุขติ, โอขติ, อุงฺขติ.

อุจติ, อุจฺจเต. 
อุจฺจิตฺถาติ อุตฺตํ, อุตฺติ คำพูด.

อุจฺจติ. 
เกโสสิ นาเมน อุกา เหา, เล็น. 
อุกฺกา คบเพลิง, 
โอโก น้ำ (โอกปุณฺเณหิ จีวเรหิ), หมัด, ที่อยู่อาศัย (วาริโชว ถเล ขิตฺโต โอกโมกตอุพฺภโต). 
อุจติ.

อุจฺจติ โอโก อูกา อุกฺกา

• โอโก โอก หมาย 2 นัย:-
  (1) น้ำ '=อุทกํ' ดังบาลีว่า โอกปุณฺเณหิ จีวเรหิ มีจีวร ท. ชุ่มด้วยน้ำ.
  (2) ที่อยู่, ที่อาศัย '=อาวาส' ดังบาลีว่า วาริโชว ถเล ขิตฺโต โอกโมกตมุพฺภโต* ดุจปลาเขายกขึ้นจากที่อยู่คือน้ำ หรือจากน้ำเป็นที่อยู่แล้ว โยนขึ้นบก - ส.
• อูกา เหา, เล็น '=สีเส นิพฺพตฺตกิมิวิเสโส' - ส.
• อุกฺกา แปลหลายนัย :--
  (1) คบเพลิง, โคม, ตะเกียง 'ทีปิกา' ดังบาลีว่า อุกฺกาสุ ธาริยมานาสุ เมื่อคบเพลิง ท. อันเขาถืออยู่.
  (2) เตาถ่าน (สำหรับหลอมทอง) '=องฺคารกปลฺลํ' ดังบาลีว่า อุกฺกํ พนฺธิตฺวา อุกฺกามุขํ อาเลเปยฺย** ผูกเตาแล้ว (คือจัดแจงเตาแล้ว) ติดไฟสุมปากเบ้า.
  (3) เตาช่างเหล็ก '=กมฺมารุทฺธนํ'  ดังบาลีว่า กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา อนฺโต ฌายติ โน พหิ ดุจเตาช่างเหล็กย่อมไหม้ภายใน ภายนอกไม่ไหม้.
  (4) ความเร็วของลมอย่างหนึ่ง ซึ่งเรียกว่าอุกกาบาต '=วาตเวโค'  ดังบาลีว่า เอวํวิปาโก อุกฺกาปาโต ภวิสฺสติ อุกกาบาตจักมีผลอย่างนี้.
  (5) เบ้า (สำหรับหลอมโลหะ) '=มูสา'  ดังบาลีว่า สณฺฑาเสน ชาตรูปํ คเหตฺวา อุกฺกามุเข ปกฺขิปติ คีบทองคำด้วยคีมแล้ว หย่อนลงในปากเบ้า - ส.

* พระบาลีขุททกนิกาย 25/19 เป็น โอกโมกตอุพฺภโต.
** เป็น อาลิมฺเปยฺย ก็มี.

อุจฺฉติ.

อุฉติ, อุฉนฺติ.

อุญฺฉติ. 
อุญฺโฉ, อุญฺฉา, อุญฺฉนํ. การแสวงหา. 
อุญฺโฉ ชีวิกตฺถํ จตฺตธญฺญาทิสงฺคหกรณํ. 
อุญฺฉาจริยาย อีหถ. 
น สุกรา อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ.

อุฉติ

อุญฺฉติ อุญฺโฉ-ฉา 

อา. อุญฺฉาจริยาย อีหถ - ส.

• อุญฺโฉ-ฉา  พบในที่นี้เป็น 2 ลิงค์ คือ ป. อิ.

อุชติ. 
อุชุตา ความซื่อตรง. 
อุชุ, อุชุโก, อุชู, สุหุชู ผู้ซื่อตรง.

โอชติ อุชุ

อุชฺฌติ. ย่อมสละ, ทอดทิ้ง, ปัดออก. 
ปุตฺโตธิฏฺฐานมุจฺจติ, อคฺคมคฺคผลํ อุชฺฌิเต.

อุชฺฌติ อุชฺฌิตํ

อุฏฺฐติ. 
โอฏฺโฐ. ริมฝีปาก, อูฐ.

โอฐติ

อุทติ. 
อุทานํ การเปล่งคำพูดด้วยความยินดี.

อุทติ อุทานํ อุทคฺโค

• อุทานํ อุทาน, คำเปล่ง, คำที่เปล่งขึ้นในทันที (ด้วยความดีใจ หรือเสียใจ). 
  ส. แสดงคำไขว่า '=ปีติเวคสมุฏฺฐาปิโต  อุทาหาโร เปล่งคำที่เกิดขึ้นด้วยกำลังความอิ่มใจ' 
  แท้จริง ในพระศาสนา พระคัมภีร์อุทาน ซึ่งอยู่ในขุททกนิกาย โดยมากแสดงเรื่องของพระอริยเจ้าซึ่งท่านไม่มีทุกข์ มีแต่ความเบิกบานในธรรม แล้วท่านได้เปล่งอุทานนั้นๆ ขึ้น ดังนั้นจึงเป็นเหตุให้นักปราชญ์แสดงอรรถของอุทานว่า เปล่งขึ้นด้วยกำลังความอิ่มใจ' 
  แม้พระพุทธโฆส ซึ่งแต่งอรรถกถาอุทานก็แสดงว่า 'โสมนสฺสญาณมยิก=เกิดแต่โสมนัสญาณ' (หมายเฉพาะของพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์) แต่ถ้าอย่างปุถุชนแล้ว ได้ทั้ง 2 ประการ คือดีใจ หรือ เสียใจอย่างมาก และอดกลั้นไว้ในใจไม่ได้จนต้องเปล่งวาจา เท่ากับพูดกับตนเอง.
• อุทคฺโค ค. บันเทิงใจ, เบิกบานใจ, ดีใจ '=สญฺชาตโสมนสฺโส' - ส.

อุนฺทติ ทฺรวํ กโรตีติ อุทกํ น้ำ. 
อุนฺทติ กิเลทตีติ อุทฺโท นาก. 
ปํสุ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร หนู. 
อุนฺทิยตีติ โอทโน ข้าวสุก.