พจนานุกรมธาตุ

เจฏติ เจฏโก

• เจฏโก  (ดู จิฏ).

เจลติ เจลํ

• เจลํ  นป. ผ้า.

เจวติ. ธาตุนี้ไม่มีในคัมภีร์โลกียะ.

ฉิยติ. 
เฉตฺวา. 
อวจฺฉิตํ, อวจฺฉาตํ.

ฉิยติ อวจฺฉิตํ อวจฺฉาตํ เฉตฺวา

เฉเทติ, เฉทยติ. 
เฉทนํ, เฉโท การตัด, การบั่น

เฉเทติ เฉทยติ

ชยติ, ชายติ, ชียติ. แปลง เอ เป็น อีย ได้บ้าง.

ชียติ ชายติ
อา. กึ เม ธนํ น ชีเยถ ทรัพย์ของเราไม่พึงสิ้นไปหรือ - ส.

ธาตุนี้ เป็น 2 รูป ชายเต นั้น พ้องกับ ชนิ ธาตุ (ดู ชนิ)
ในที่นั้น '=นิพฺพตฺตติ เกิด.' ในที่นี้ '=ขย คจฺฉติ ถึงซึ่งกษัย, สิ้น'  - ส.

เชสติ, 
เชสฺสติ. 
เชสฺสนฺโต, เชสฺสมาโน.

เชสติ เชสฺสติ เชสฺสมาโน เชสฺสํ เชสสนฺโต

• เชสฺสติ  นี้เป็น วตฺ. ไม่ใช่ ภวิ. แต่หากมีสัญโญคที่สุดธาตุเท่านั้น เหมือนกับ เชสติ นั่นเอง - ส.
• เชสฺสนฺโต  อา. เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ* (นางช้างพังไปตามช้างพลาย) ซึ่งเที่ยวไปอยู่บนเขาและที่ที่เดินยากทั้งหลาย - ส.
  * มาใน เวสฺสนฺตรชาตก  ชาตกฏฺฐกถา 10/341 แก้ว่า เชสฺสนฺตนฺติ วิจรนฺติ.

เชหติ.

ฌายติ, อุชฺฌายติ, นิชฺฌายติ, อุปนิชฺฌายติ.
ฌายตีติ ฌานํ ความเพ่ง, ความคิด.
อุชฺฌานสญฺญี,
อุปชฺฌาโย.
ฌายี ผู้มีความเพ่ง.
ปทีโป ฌายติ.
อาเทศ เอ เป็น อาย.

ฌายติ ฌายนํ
อา. ทีโป ฌายติ ประทีปลุกสว่าง - ส.

• ฌายนํ  =ชลน' ความสว่าง, ความลุกโพลง - ส.

ฌายติ นิชฺฌายติ อุปนิชฺฌาติ สญฺญายติ
อุชฺฌายติ ฌานํ
นิชฺฌานํ อุปนิชฺฌานํ สญฺฌานํ
อุชฺฌายนํ อุชฺฌตฺติ นิชฺฌตฺติ
อุปชฺฌา อุปชฺฌาโย ฌายี

• อุชฺฌายติ  ก. ยกโทษ, โพนทะนา, ติเตียน, เพ่งออกไป คือ ดูคนอื่น หรือ ดูโทษคนอื่น' [อุ+เฌ].
• ฌานํ  น. ฌาน, ตามธาตุนี้ว่า 'เพ่งใจ หรือ เพ่งด้วยใจ.
• นิชฺฌานํ อุปนิชฺฌานํ สญฺฌานํ  น. ความพินิจ, ความพิจารณา, ความเพ่งด้วยใจ
• อุชฺฌายนํ อุชฺฌตฺติ  น. ความเพ่งโทษเขา, ความหาโทษเขา, ความติเตียนเขา
• นิชฺฌตฺติ  น. ความเพ่งเข้า*; ความพินิจตน, ความดูโทษตน.
• อุปชฺฌา อุปชฺฌาโย  น. พระอุบัชฌา, พระอุบัชฌาย์ 'ดุความดีชั่วของศิษย์.'
• ฌายี ค. ผู้มีฌาน, ผู้เพ่งฌาน.

* เช่นใน อัฏฐกังคุตตร 23/227 ว่า อุชฺฌตฺติพลา พาลา นิชฺฌตฺติพลา ปณฺฑิตา.

เฏกติ, ฏีกติ. 
ฏิกียติ ชานิยติ อฏฺฐกถายตฺโถ เอตายาติ ฏีกา วาจาเป็นเครื่องกำหนด, หนังสือที่อธิบายอรรถกถา.

เฏกติ ฏีกา

• ฏีกา  ฎีกา, เป็นชื่อหนังสือที่แก้ไขอรรถกถา หรือจัดเป็นชั้นที่ 3 คือ (1) บาลี (2) อรรถกถา แก้บาลี (3) ฏีกา แก้อรรถกถาหรือทั้งบาลีด้วย.