ฐาน คือ มุทฺธา แปลว่า ยอด, ศีรษะ หมายถึง ยอด/ศีรษะ ของเหงือก (บริเวณโคนฟันบน)
เรียกว่า ปุ่มเหงือก (gum ridge ส่วนที่นูนของเหงือก) ไม่ใช่ทั้งศีรษะ (ที่มีตา จมูก ปาก)
(ในรูปคือ มุทฺธา ฐานที่ 3 ซึ่งมีกรณ์ คือ ชิวฺโหปคฺค ลิ้นส่วนใกล้ปลายลิ้น เคลื่อนไปยังจุดนี้)
เพิ่ม ปทานุกรมกิริยาศัพท์ ท้ายเอสาร
ศัพท์ พร้อมธาตุ และคำแปล
ต ปัจจัย ในชีทนี้ ที่แสดงธาตุ-คำแปล ด้วยตัวเอียง เป็น สกัมมธาตุ กัมมวาจก แปลว่า (อันเขา) ...
เช่น ขโต (อันเขา) ขุดแล้ว
กิริยา ต ปัจจัย ที่รูปเดียวแปลได้ทั้งกัตตุวาจก/กัมมวาจก คือ
ศัพท์ พร้อมธาตุ
การท่องวิภัตติอาขยาต:
คำในวงเล็บ คือ วิภัตติฝ่ายอัตตโนบท – ฝั่งขวามือ จะไม่ท่องก็ได้ หรือจะท่องภายหลังก็ได้ เพราะมีใช้น้อยมาก
แต่ให้ท่องวิภัตติส่วนที่ใช้แทนกัน ซึ่งแสดงไว้ต่อจากนี้
วิภัตติอาขยาต
วตฺตมานา บอกปัจจุบันกาล แปลว่า อยู่, ย่อม, จะ
ติ อนฺติ – สิ ถ – มิ ม (เต อนฺเต – เส วฺเห – เอ มฺเห)
ปญฺจมี บอกความบังคับ, ความหวัง, ความอ้อนวอน แปลว่า จง, เถิด, ขอจง
ตุ อนฺตุ – หิ ถ – มิ ม (ตํ อนฺตํ – สฺสุ วฺโห – เอ อามฺหเส)
สตฺตมี บอกความยอมตาม, ความกำหนด, ความรำพึง แปลว่า ควร, พึง, พึง
เอยฺย เอยฺยุํ – เอยฺยาสิ เอยฺยาถ – เอยฺยามิ เอยฺยาม (เอถ เอรํ – เอโถ เอยฺยวฺโห – เอยฺยํ เอยฺยามฺเห)
ปโรกฺขา อดีตกาล แปลว่า แล้ว
อ อุ – เอ ตฺถ – อํ มฺห (ตฺถ เร – ตฺโถ วฺโห – อึ มฺเห)
หิยตฺตนี บอกอดีตกาล แปลว่า ‘แล้ว’ ถ้ามี อ นำหน้า แปลว่า ‘ได้…แล้ว’
อา โอ – อํ อู – ตฺถ มฺห (ตฺถ ตฺถุํ – เส วฺหํ – อึ มฺหเส)
อชฺชตฺตนี บอกอดีตกาล แปลว่า ‘แล้ว’ ถ้ามี อ นำหน้า แปลว่า ‘ได้…แล้ว’
อี อุํ – โอ ตฺถ – อึ มฺหา (อา อู – เส วฺหํ – อํ มฺเห)
ภวิสฺสนฺติ บอกอนาคตกาล แปลว่า จัก
สฺสติ สฺสนฺติ – สฺสสิ สฺสถ – สฺสามิ สฺสาม (สฺสเต สฺสนฺเต – สสฺเส สฺสวฺเห – สฺสํ สฺสามฺเห)
กาลาติปตฺติ บอกอนาคตกาลของอดีต แปลว่า ‘จัก…แล้ว ’ ถ้า มี อ นำหน้า แปลว่า จักได้…แล้ว’
สฺสา สฺสํสุ – สฺเส สฺสถ – สฺสํ สฺสามฺหา (สฺสถ สฺสึสุ – สสฺเส สสฺวฺเห – สฺสํ สฺสามฺหเส)
และว่าเฉพาะประโยคบาลีอย่างเดียวด้วย เช่น
การท่อง:
ธาตุ 8 หมวด
หมวด ภู ธาตุ ลง อ เอ ปัจจัย
หมวด รุธ ธาตุ ลง อ เอ ปัจจัย และนิคคหิตอาคม หน้าพยัญชนะที่สุดธาตุ
หมวด ทิว ธาตุ ลง ย ปัจจัย
หมวด สุ ธาตุ ลง ณุ ณา ปัจจัย
หมวด กี ธาตุ ลง นา ปัจจัย
หมวด คห ธาตุ ลง ณฺหา ปัจจัย
หมวด ตน ธาตุ ลง โอ ปัจจัย
หมวด จุร ธาตุ ลง เณ ณย ปัจจัย
ภู ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น ภว | แปลว่า มี, เป็น | เช่น ภวติ ย่อมมี, ย่อมเป็น |
หุ ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น โห | แปลว่า มี, เป็น | เช่น โหติ ย่อมมี, ย่อมเป็น |
สี ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น เส, สย | แปลว่า นอน | เช่น เสติ สยติ ย่อมนอน |
ชิ ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น เช, ชย | แปลว่า ชนะ | เช่น เชติ ชยติ ย่อมชนะ |
มร ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น มร | แปลว่า ตาย | เช่น มรติ ย่อมตาย |
ปจ ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น ปจ | แปลว่า หุงต้ม, เผา | เช่น ปจติ ย่อมหุงต้ม, ย่อมเผา |
อิกฺข ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น อิกฺข | แปลว่า เห็น | เช่น อิกฺขติ ย่อมเห็น |
ลภ ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น ลภ | แปลว่า ได้ | เช่น ลภติ ย่อมได้ |
คม ธาตุ | ลง อ ปัจจัย | เป็น คจฺฉ | แปลว่า ไป, ถึง | เช่น คจฺฉติ ย่อมไป, ย่อมถึง |
แก้คำผิด และหมายเหตุบางคำที่ไม่แน่ใจว่าผิดหรือไม่ และอื่่นๆ เท่าที่พบ ประมาณร้อยกว่าแห่ง
ใน หนังสือพจนานุกรมไทย-บาลี ของ พระเดชพระคุณหลวงพ่อ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี) ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 1 (2559)
(14 มิ.ย.63)
ไทย "แท้" อยู่ที่ไหน?