พจนานุกรมธาตุ

ฐายติ, ฐียติ.

ฐียติ

ฐายติ

ตายติ. 
ตาณํ ความต้านทาน, พระนิพพาน. 
ตายตีติ ตาโต พ่อ. 
โคตโมตฺยาทินา ปวตฺตํ วจนํ พุทฺธิญฺจ ตายตีติ โคตฺตํ, ปริตฺตํ. 
นกฺขํ คมนํ ตายตีติ นกฺขตฺตํ. 
อฆสฺส ตาตา.

ตายติ ตาตา ตาณํ ปริตฺตํ โคตฺตํ นกฺขตฺตํ

• ตาตา  ผู้ต่อต้าน.  อา. อฆสฺส ตาตา ผู้ต่อต้านทุกข์ - ส.
• ตาณํ  ความต้านทาน; อีกนัยหนึ่งเป็นชื่อพระนิพพาน.
• ปริตฺตํ  นป. ปริตต์, พระปริตต์, พระพุทธมนต์, 'รักษาโดยรอบ' [ปริ+ตา].
• โคตฺตํ  นป. โคตร, แซ่, สกุล [โค+ตา]  วิ. โค วุจฺจติ อภิธานํ พุทฺธิ จ.  คํ ตายตีติ โคตฺตํ - ส.
• นกฺขตฺตํ  นป. ดาวนักษัตร์, ดาวฤกษ์, 'รักษาความดำเนิน (โดยปรกติ ไม่ลักลั่น)' [นกฺข+เต หรือ ตา] 
  วิ. … นกฺขนํ คมนํ ตายติ รกฺขตีติ นกฺขตฺตํ. แต่โบราณาจารย์ว่า 'น+ขร' - ส. (ดู ขร).

(ดู ตา)

เตชติ.

ถายติ, ถิยติ, ปติตฺถิยติ. 
ถิยติ สํฆาตํ คจฺฉติ. คพฺโภ เอติสฺสาติ ถี หญิง.

ถิยติ ปฏิตฺถิยติ ถี

ที่เป็นรูป ถิยติ คืออาเทศ เอ เป็น อิย - ส.

• ถี  อิ. สัตรี, หญิง, 'มีครรภ์,' วิ. ถิยติ สงฺฆาตํ คจฺฉติ คพฺโภ เอติสฺสาติ ถี.
  อา. รญฺโญ มทฺทสฺส ถีปุเร ในที่ข้างใน ของพระเจ้ามัททราช 
  (ถีปุรํ ที่ข้างใน, ที่อยู่นางข้างใน ที่ห้ามชายไม่ให้ปะปน 'เมืองหญิง') (กุสชาตก)
  ถี กับ อิตฺถี ธาตุต่างกัน  ถี ออกจาก เถ.  อิตฺถี ออกจาก อิสุ. 'ผู้ปรารถนาชาย' หรือ 'ให้ชายปรารถนา' วิ. อิจฺฉตีติ; นเร อิจฺฉาเปตีติ วา อิตฺถี - ส.
  ศัพท์ที่เป็นชื่อของหญิงธรรมดา คือ อิตฺถี ถี วนิตา นารี อพลา ภีรุ สุนฺทรี กนฺตา สีมนฺตินี มาตุคาโม ปิยา กามินี รมณี ปมทา ลลนา มหิลา องฺคนา - ส.
  เกณฑ์กำหนดอายุมีดังนี้:-
  ตั้งแต่เกิดจน 8 ขวบ เรียก โครี หรือ ทาริกา.
  แต่นั้น จน 10 ขวบ เรียก กญฺญา (หรือบางที หญิงเพิ่งรุ่น เรียก กญฺญา บ้าง).
  แต่นั้นจน 12 ขวบ เรียก กุมารี หรือ กุมาริกา.
  แต่นั้น คือ เริ่มรุ่นไป เรียก ตรุณี หรือ มาณวิกา.
  เข้าเขตแก่ เรียก เถรี หรือ มหลฺลิกา - ส.

เถนยติ. 
เถเนตฺวา. 
เถโน, เถนโก ผู้ขโมย. 
เถนนํ การลักขโมย. 
เถยฺยสงฺขาตํ. 
เถนสฺส ภาโว เถยฺยํ ความเป็นแห่งขโมย.

เถเนติ เถนยติ เถโน เถเนตฺวา

• เถโน  น. เถน, ขโมย, โจร.

เถปยติ, เถปยเต.

ทุคฺคติโต ทยติ รกฺขตีติ ทานํ. 
ทยติ รกฺขตีติ ทยา. 
นิทฺทายติ. 
นิทฺทา ตนฺที วิชมฺภิตา ทายติ. 
โวทายติ. 
โวทานํ การชำระ, ความผ่องแผ้ว. 
ทานํ ทตฺวาติ ตํ เจตนํ ปริโยทาเปตฺวา.

เทวติ กีฬตีติ เทโว เทวดา, 
อาเทวติ, ปริเทวติ.

ธยติ ปิวติ อิโต ขีรํ วจฺโฉ, 
ตํ วา เธติ ปาเยตีติ เธนุ แม่โคนม. 
ธาติ ลาภํ โลโภ.

เนสติ. 
เอา ส ที่สุดธาตุทำเป็นเทฺวภาวะ จึงมีรูปเป็น เนสฺสติ แต่ไม่มีปรากฏในคัมภีร์โลกียะ.

เปติ, ปยติ เอเตนาติ ปาโย ความเจริญ. 
นตฺถิ ปาโย วุทฺธิ เอตฺถาติ อปาโย ที่ไม่มีความเจริญ. 
นิปยติ วิโสเสติ ปฏิปกฺขนฺติ นิปโก ผู้ยังปฏิปักษ์ให้สิ้นไป (แปลง ย เป็น ก)