พจนานุกรมธาตุ
ธาตุ Sort descending | อรรถ | ตัวอย่าง | หมวดธาตุ | |
---|---|---|---|---|
กูช |
หิกฺกเน ส่งเสียงร้อง |
กูชติ โกกิโล. |
ภู (อ) | |
กูฏ |
อปฺปสาทเน 'ไม่ทำให้เลื่อมใส,' เลว, โกง, หลอกลวง |
กูเฏติ กูฏยติ กูโฏ อา. กูฏตาปโส ดาบสโกง. |
จุร (เณ ณย) [ธป] |
|
กูฏ |
ทาหปฺปสาทมนฺตนทานาปวาเท เร่าร้อน; ไม่เป็นที่เลื่อมใส; ปรึกษา; ให้; โกง |
กูเฏติ, กุฏยติ. |
จุร (เณ ณย) | |
กูฑ |
ฆนีภาเว จ ภกฺขเณ เป็นก้อน; กิน |
กูฑติ ขีรํ อคฺคิโยคา. |
ภู (อ) | |
กูณ |
สงฺโกเจ เบี้ยวบูด; หงิกงอ |
กูเณติ. |
จุร (เณ ณย) | |
กูป |
ทุพฺพลตฺเต อ่อนกำลัง |
จุร (เณ ณย) | ||
กูล |
อาวรเณ กั้น, ป้องกัน |
กูลติ กูลํ
|
ภู (อ) [ธป] |
|
กูล |
อาวเร ปิดกั้น, ป้องกัน |
กูลติ อุทกนฺติ กูลํ ฝั่ง. |
ภู (อ) | |
กฺลมุ |
คิลาเน ลำบาก, เจ็บ, ไข้ |
ภู (อ) [ธป] |
||
กฺลิส |
อุปตาเป แผดเผา, ให้เร่าร้อน |
(ธาตุนี้ เป็นคำคู่กับ กิลิส ให้ดูรูปสัมฤทธิ แห่ง กิลิส ใน ธาตุปฺ. เล่มก่อน ซึ่ง สทฺทนีติ วางตัวธาตุแต่ กิลิส แต่ครั้นถึงรูปสัมฤทธิ ก็วางรูปอย่างกล้ำด้วย โดยให้ลบ อิ เสีย ก็เป็น กฺลิส (อิการโลเป “กฺลิสฺสติ, เกฺลโส” อิจจาทีนิ สทฺทนีติ. สีหล หน้า 435) แต่ ธป. ธม. วางเป็นตัวธาตุทั้งสองว่า “กิลส, กฺลิส =อุปตาเป” ต่างกันเท่านั้น.) |
ทิว (ย) [ธป] |
|
กฺวณ |
สทฺเท ออกเสียง, ร้อง |
ธาตุนี้ พรรณเดียวกับ กุณ. ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน |
ภู (อ) [ธป] |
|
ขกฺข |
หสเน หัวเราะ |
ภู (อ) | ||
ขจ |
พนฺธเน 'ผูก' แต่ง, ประดับ |
ขจิต [ขจ+ต ปัจ.] กค. แต่งแล้ว, ประดับแล้ว.
|
ภู (อ) [ธป] |
|
ขช |
มนฺเถ (วิโฬลเน) คน, กวน, ทำให้คลุกเคล้ากัน |
ขชติ |
ภู (อ) [ธป] |
|
ขช |
มถหึสเนสุ ย่ำยี; เบียดเบียน |
ขชติ. |
ภู (อ) | |
ขชิ |
คติเวกลฺเล 'ไปพิกล,' เป็นง่อย, เป็นกระจอก, เขยก |
ขญฺชติ ขญฺโช ขญฺชนํ ขญฺชิตุํ ขญฺชิตฺวา อา. กิสฺส ภนฺเต อยฺโย ขญฺชติ - ส.
|
ภู (อ) [ธป] |
|
ขชิ |
กิจฺฉชีวเน; รกฺขเน จ เลี้ยงชีพฝืดเคือง; รักษา |
ขญฺเชติ ขญฺชยติ |
จุร (เณ ณย) [ธป] |
|
ขชิ |
ทาเน; คติยญฺจ ให้; ไป, ถึง, เป็นไป |
ขญฺชติ ขญฺชนํ |
ภู (อ) [ธป] |
|
ขชิ |
กิจฺฉชีวรกฺเข เป็นอยู่ยาก; รักษา |
ขญฺเชติ, ขญฺชยติ. |
จุร (เณ ณย) | |
ขชิ |
ปงฺคุลทานคเต เดินเขยก, เป็นง่อย; ให้; ไป, ถึง |
กิสฺส ภนฺเต อยฺโย ขญฺชติ, ปาเทน ขญฺโช คนง่อย, คนกระจอก, อุโภ ขญฺชา อุโภ กุณี. |
ภู (อ) | |
ขชฺช |
ภกฺขเณ กิน, บริโภค |
ภู (อ) [ธป] |
||
ขชฺช |
มชฺชเน (สุทฺธิยํ); พฺยถเน จ ขยำ, ย่ำ, ทำให้หมดจด; รบกวน, ทำให้ลำบาก |
ขชฺชติ ขชฺชุโร
|
ภู (อ) [ธป] |
|
ขชฺช |
ภกฺขพฺยถมชฺชเน กิน; เบียดเบียน, ให้ลำบาก; ขยำ ย่ำ |
ขชฺชติ. ขชฺชิยเต ขาทิยเตติ ขชฺชูโร ขชฺชรี จ ต้นอินทผลัม, ต้นแป้ง. |
ภู (อ) | |
ขฏ |
กํเส ปรารถนา |
ขฏติ ขโฏ ขฏ ธาตุนี้ ตรวจได้แน่นอนในการพิมพ์ครั้งที่ 2 นี้ แปลว่า ปรารถนา ตรงกับธาตุสํสกฤตว่า ขฏฺ-กางกฺษายามฺ ปรารถนา. [คำไข หรือ อรรถ ของ ขฏ ว่า กํเส นี้ ยากที่จะแปล. อช.457-905 มีว่า กํโส (ป.) ภาชนะ หรือ ชามกินข้าว; แร่ หรือ ธาตุ ทุกชนิด; ภาชนะที่ทำด้วยแร่ เช่น เหล็ก ทองแดง เป็นต้น; ฆ้อง; เงินตราราคา 4 กหาปณะ. กํสปาตี โบราณแปลกันมาว่า ถาดสำริด. แต่ กํเส ในที่นี้ เข้าใจว่าจะไม่ตรงกับ กํโส ที่ว่ามา เพราะโดยมากคำไขท่านวางเป็นกิริยานาม หรือ ภาวนาม เป็นพื้น แต่หากรูปมาตรงกันเข้าเอง. ครั้นจะหันไปพึ่ง ขฏติ ขโฏ รูปสัมฤทธิ ซึ่งความต้องตรงกับคำไข ก็ไม่เคยพบที่มา สูจิ มีว่า ขฏ-อิจฺฉายํ ปรารถนา รูปสัมฤทธินาม เป็น ขฏโก ว่า กำมือ (อช. 268). ขโฏ ในที่นี้จะตรงกับ ขฏโก หรือไม่ ทราบไม่ได้. ในสํสกฤต มีว่า กํส ธาตุ รูปสัมฤทธิกิริยาเป็น กํสเต จกํเส กํสิตา ฯลฯ ว่า ไป; สั่ง; บังคับ; ทำลาย. กํเส ในที่นี้ พอจะเทียบสํสกฤตได้หรือไม่ ก็ไม่แน่นัก เป็นแต่นำมาไว้สำหรับเกื้อกูลความคิด ส่วนในสมุดเล่มนี้ กํส ไม่มี มีแต่ กส (ดู กส). ด้วยความเคารพต่อตำหรับ ข้าพเจ้าไม่ยินดีที่จะทึกทักว่า อักษรวิบัติแล้วแก้ไขเอาตามอำเภอใจ และไม่สมัครจะแปลเดาสุ่มไป ปล่อยไว้จนกว่าจะได้หลักฐานดีต่อไป ส่วนท่านผู้แต่ง ส. โดยมากคำไขใดที่มีอรรถลึก ท่านมักวางคำไขรองไว้อีกชั้นหนึ่งเพื่อให้ง่ายขึ้น ในที่นี้ท่านก็ไม่วางไว้ จะเป็นด้วยเป็นง่ายของท่าน แต่เป็นยากของเรา หรือท่านเองก็ไม่แจ่มใส |
ภู (อ) [ธป] |
|
ขฏ |
กงฺขเน ปรารถนา |
ภู (อ) |