พจนานุกรมธาตุ

ลิงฺเคติ ลิงฺคยติ สทฺทํ สทฺทิโก ถีปุํนปุํสเกหิ จิตฺรํ กโรตีติ อตฺโถ. 
ลิงฺคํ เพศ, สัณฐาน, เป็นบทนาม. 
ธาตุนี้ ลิคิ ธาตุก็เรียก

ลิมฺปติ ลิมฺปโก อวเลโป วิเลปนํ

• อวเลโป  '=อหงฺกาโร' อหังการ, เย่อหยิ่ง, จองหอง [อว+ลิป].
• วิเลปนํ  ทา, ลูบไล้, หรือเครื่องลูบไล้, เครื่องหอม [วิ+ลิป].

ลิมฺปติ, อุปลิมฺปติ. 
ลิมฺปนํ การฉาบทา. 
ลิมฺปโก ผู้ฉาบทา. อุลฺลิตฺตาวลิตฺตา กุฏิ. 
มตฺติกาเลโป ฆฏิยติ. 
อวเลโป. อุปเลโป. 
ลิตฺโต. 
ส่วนในสัททนีติ ยังแสดงเป็นอีการันตธาตุว่า "ลิปี อุปเลเป, ภู. เลปติ."

เลปติ ลิตฺโต

ลิสฺสติ เลโส

• เลโส  ค. เลส, เล็กน้อย, นิดหน่อย;  น. แสร้ง, ใส่ความ.

ลิสติ.

ลิสฺสติ ธมฺโม กลิมฺหิ. 
สิลิสฺสติ อปฺโป วา ภวตีติ เลโส เลศนัย, ของเล็กๆ น้อยๆ.

เลหติ ปเลหติ เลหนียํ

อา. สุนขา อิมสฺส ปลิหึสุ ปาเท  สุนัข ท. เลียเท้า ของกุมารนี้ - ส.

เลหติ. 
เลหํ ความเพลินใจ, การเลีย. 
เลหนียํ, เลยฺยํ ของควรลิ้ม. 
สุนขาปิ อสฺส ปลิหึสุ ปาเท. 
ขชฺชโภชฺชเลยฺยเปยฺยวเสน จตุพฺพิโธ อาหาโร.

ลินาติ นิลินาติ ลีนํ นิลีนํ สลฺลีนํ ปฏิสลฺลีนํ

ลยติ. ลายติ. ลียติ. 
โกฏิสตสหสฺเสกํ จกฺกวาฬํ วิลียติ.

ลินาติ. 
ลีนํ, นิลีนํ, สลฺลีนํ, ปฏิสลฺลีนํ การเร้นอยู่. 
ลียเต จนฺโท สูริเย. 
นิลียิตฺวา คณฺหตี มิเค. 
ลิยนฺติ นิลียนฺติ เอตฺถาติ เลณํ ถ้ำ, คูหา.

ลุนาติ โลณํ ลวณํ กุสลํ พาโล ลูโต ลาวโณ

ลุ นี้ ปรากฏเป็นรูปอื่นในที่อื่นๆ ก็มีอีก เช่น 
ลวนํ, ลโว ความตัด, เกี่ยว, เกี่ยวข้าว (อช. 770). 
ลโว หยาดน้ำ, หยดน้ำ, นิดหน่อย, เล็กน้อย (อช. 705-1096) 
ลาวโก คนเกี่ยวข้าว. 
ลวโน ผู้เกี่ยวข้าว.

• โลณํ ลวณํ  เกลือ, ความเค็ม, 'ตัดรสอื่น,' 
  วิ. ลุนาติ วีตรสภาวํ วินาเสติ สรสภาวํ กโรตีติ โลณํ และ ลวณํ - ส.
• กุสลํ  กุศล, ความดี, ความงาม, 'ตัดชั่ว (เหมือนหญ้าคาเฉือนมือขาด)' [กุส+ลุ] 
  วิ. กุโส วิย หตฺถปฺปเทสํ อกุสลธมเม ลุนาตีติ กุสลํ - ส. (มีนัยอื่นอีก ดู ลา).
• พาโล  คนพาล, โง่, เขลา, 'ตัดประโยชน์ทั้งสอง (ชาตินี้ชาติหน้า หรือ ของตนและผู้อื่น)' - ส. (มีนัยอื่นอีก ดู ลา).
• ลูโต  '=มกฺกฏโก' แมลงมุม. 'ตัดชีพแมลง' 
  วิ. ยูสํ ปาตุํ ปฏงฺคมกฺขิกาทีนํ ชีวิตํ ลุนาตีติ ลูโต - ส. อช. เป็น ลูตา ลูติกา.
• ลาวโณ  ค. มีเกลือ, เกี่ยวกับเกลือ, ปรุงด้วยเกลือ ฯลฯ; สวยงาม, ระเบียบเรียบร้อย, น่ารัก.
     ในสํสกฤต มีดังนี้ ลาวณ, ลาวณิก ประกอบด้วยเกลือ, เกี่ยวกับเกลือ ฯลฯ; สวยงาม, ฯลฯ.   ลาวณฺย ความเป็นของเค็ม; ความเป็นคนสวยงาม. ลาวณฺยลกฺษมี, ลาวณฺยศฺรี สวยงามเลิศ, สวยงามยิ่ง.  ศัพท์เหล่านี้ ว่าคำเดิม คือ ลวณ เกลือ สวยงาม. แต่คำ ลวณ สํสกฤตว่า สงสัย ซึ่งจะออกจากธาตุอะไรแน่. ลู ธาตุ ว่าตัด ในสํสกฤตก็มี (บาลี เป็น ลุ) แต่ทางบาลีรับรองแน่ว่า ลวณ และ โลณํ ออกจาก ลุ แต่คงมีเนื้อความที่แปลว่า เกลือ อย่างเดียว ที่แปลว่าสวยงามหายไป เห็นจะเป็นด้วยทางบาลีมีเนื้อเรื่องใช้น้อย จึงไปปรากฏแต่ในสํสกฤต อาการอย่างว่านี้ไม่เฉพาะแต่ศัพท์นี้ ศัพท์อื่นยังมีอีกมาก. เมื่อว่าทางไวยากรณ์ ลวณ ลง ณ ปัจ. เป็น ลาวโณ ลง ณิก ปัจ. เป็น ลาวณิโก ไม่ขัดข้องอะไร (เทียบ โลณ มีรูป โลณิโก 'ประกอบด้วยเกลือ') และภาวนาม ลง ณฺย ปัจ. ในภาวตัทธิต เป็น ลาวญฺญํ หรือ ลาวณฺยํ เทียบ กรุณา เป็น การุญฺญํ-การุณยํ  สมณ เป็น สามญฺญํ-สามณฺยํ กปณ เป็น กาปญฺญํ-กาปณฺยํ.

ลุชฺชติ โลโก โลโป (?) ลุตฺติ ลุชฺชนํ ลุตฺโต 

• โลโก  โลก (ดู โลก [โลก1 โลก2 - pd]).

ลุชฺชติ. 
ลุชฺชนํ, ปลุชฺชนํ ความพินาศ. 
ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โลโก. 
ลุชฺชเต ชินสาสนํ.

ลุญฺเชติ ลุญฺชยติ

ลุญฺจติ ลุญฺจโก ลุญฺจนํ

ลุญฺจติ. 
โลมานิ ลุญฺจิตฺวา.

โลฏติ

* [ลุฏ ธาตุนี้] ทาง สํ. มี ลุฏฺ วิโลฑเน หมวด ภู. to roll, to wallow on the ground. ความของธาตุไปอีกอย่างหนึ่ง.

โลฏติ

โลเฏติ โลฏยติ

โลฏติ, โลฏยติ.

โลฏฺฏติ. โลฏติ.

ลุณฺฏติ ลุณฺฏโก

ลุณฺเฏติ ลุณฺฏยติ