โลก

อรรถของธาตุ
ทสฺสเน

เห็น, ดู. แลดู

ตัวอย่าง

โลกติ โลโก อาโลโก โอโลกนํ อุลฺโลกนํ อาโลกนํ 
วิโลกนํ อปโลกนํ อวโลกนํ การิต-โอโลกาเปติ โอโลกาปยติ

  • ลโก  โลก หมาย 3 นัย:-
    1. '=สงฺขารโลโก' ร่างกาย 'สลาย, แตกดับ' [ลุช ธาตุ ดู ลุช] วิ. ลุชฺชตีติ โลโก. ได้ในบาลีว่า ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา โลโกติ วุจฺจติ หรือว่า เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา.
    2. '=สตฺตโลโก' สัตวโลก, หมู่สัตว์ 'สำหรับดูดีชั่วพร้อมทั้งผล' [ธาตุนี้] วิ. โลกิยติ เอตฺถ ปุญฺญปาปํ ตพฺพิปาโก จาติ โลโก. ได้ในบาลีว่า สสฺสโต โลโกติ วา อสสฺสโต โลโกติ อา.
    3. '=โอกาสโลโก' โลกพิภพ 'เห็น หรือ ปรากฏ อย่างวิจิตร' [ธาตุนี้] วิ. โลกิยติ วิจิตฺตากาเรน ทิสฺสตีติ โลโก. ได้ในบาลีว่า ยาวตา จนฺทิมสุริยา ปริหรนฺติ … ตาว สหสฺสธา โลโก เอตฺถ เต วตฺตติ วโส (นัยหนึ่ง โลกพิภพนี้ เป็นไปในอรรถ คือ สมุห=ประชุม บ้าง) - ส.
  • อาโลโก ป. '=รสฺมิ' รัศมี, 'เครื่องเห็นชัด' 
    วิ. อาโลเกนฺติ เอเตน ภุโส ปสฺสนฺติ ชนา จกฺขุวิญฺญาณํ วาติ อาโลโก [อา+โลก] - ส.
  • โอโลกนํ กน. แลดู หรือ ดูเบื้องล่าง '-เหฏฺฐา เปกฺขนํ' [อ+โลก] - ส.
  • อุลฺโลกนํ กน. แหงนดู หรือ ดูเบื้องบน '-อุทฺธํ เปกฺขนํ' [อุ+โลก] - ส.
  • อาโลกนํ กน. ดูตรงข้างหน้า หรือ จ้องดู, เพ่งดู '=ปุรโต เปกฺขนํ.' [อา+โลก] - ส.
  • วิโลกนํ กน. เหลียวดู, เหลียวซ้ายแลขวา '-ทฺวีสุ ปสฺเสสุ เปกฺขนํ; วิวิธา วา เปกฺขนํ [วิ+โลก]. 
    พระบาลีที่ว่า อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ (ใน สติปฏฺฐาน) นั้น อาโลกิเต วิโลกิเต พึงเข้าใจว่าเป็นภาวเท่ากับ อาโลกเน วิโลกเน - ส.
  • อปโลกนํ กน. แจ้งความ, ประกาศ, บอกเล่า, 'ให้รู้' หรือที่เรียกว่า อปโลกนํ ' =ชานาปนํ' [อป+โลก]. 
    อา. สงฆํ อปโลเกตฺวา แจ้งความกะสงฆ์ หรือ บอกให้สงฆ์รู้ - ส.
  • อวโลกนํ กน. เอี้ยวดู. 'หันกายส่วนบน แลดู' '=ปุริมกายํ ปริวตฺเตตฺวา เปกฺขนํ.' [อว+โลก] 
    อา. นาคาวโลกิตํ อวโลเกตฺวา - ส.
หมวดธาตุ
ภู (อ)
คาถา/หน้า
293
ที่มา
ธป

Comments

Restricted HTML

  • Allowed HTML tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Lines and paragraphs break automatically.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.