พจนานุกรมธาตุ

ธาตุ
ธาตุ อรรถ ตัวอย่าง หมวดธาตุ

กาส

กุสทฺทปกาสสชฺชเน

ไอ, กระแอม; ประกาศ; จัดแจง

กาสเต. อุกฺกาสิตฺวา.
กาสตีติ กาโส โรคไอ.
กาสํ ต้นแป้ง, หลุม, บ่อ.

ภู (อ)

กาส

ชุเต

สว่าง, รุ่งเรือง

กาสเต, กาสฺยเต จนฺโท.

ภู (อ), ทิว (ย)

กาส

สทฺทกุจฺฉายํ

ไอ, กระแอม

กาสติ อุกฺกาสติ กาโส กาสมทฺโท

อา. กาสํ สาสํ ทรํ พลฺยํ* ขีณเมโธ นิคจฺฉติ - ส.

  • กาสมทฺโท  'กำจัดไอ' ไม้ชนิดหนึ่ง โบราณว่า กะเพรา [กาส+มทฺท-สูจิ].

* ในวิธุรชาดก ชาตกฏฺฐกถา 10/261 เป็น พาลฺยํ. แก้ว่า พาลฺยนฺติ ทุพฺพลภาวํ.

ภู (อ)
[ธป]

กาสุ

ทิตฺติโสภเนสุ

รุ่งเรือง; งดงาม

กาสติ, ปกาสติ.
ทูเร สนฺโต ปกาสนฺติ.
ปกาโส. การประกาศ, แสงสว่าง, การอธิบาย.

ภู (อ)

กาสุ

ทิตฺติยํ (ปากฏตายํ วิราชนตายํ วา)

'ส่องสว่าง,' ปรากฏ, ประกาศ, แจ่มแจ้ง, ให้รู้ชัด 

กาสติ ปกาสติ กาสุ ปกาโส ปกาสโก ปกาสิตุํ ปกาเสตุํ กาสนา สงฺกาสนา ปกาสนา การิต-ปกาเสติ

อา. ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ คนดี ท. ปรากฏในที่ไกล - ส.

  • กาสุ  อิ. หลุม, บ่อ, '-อาวาฏ;' กอง, หมวด, หมู่ '=ราสิ.'
    อา. กาสุํ ขนสิ สารถิ สารถี (เจ้า) ขุดหลุมหรือ?  องฺคารกาสุํ อปเร ผุนนฺติ พวกอื่นอีกโปรยกองถ่าน - ส.
  • ปกาโส  ประกาศ, 'สว่างทั่ว หรือ ให้รู้ทั่ว' [ป+กาสุ]. 
ภู (อ)
[ธป]

กิ

ญาณุนฺนตีสุ

รู้, เข้าใจ; ฟูขึ้น, งอนขึ้นข้างบน

เกติ อุทฺธํ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ เกตุ ธง.

ภู (อ)

กิ

วเธ

ฆ่า

กิโณติ, กิณาติ, กิณนฺติ.

สุ (ณุ ณา อุณา)

กิจิ

มทฺทเน

ย่ำยี, ข่มขี่

กิญฺเจติ สตฺเต มทฺทตีติ กิญฺจนํ, ปลิโพโธ.
อกิญฺจนํ อนาทานํ ไม่มีความกังวล

จุร (เณ ณย)

กิจิ

มทฺทเน

ย่ำยี, กำจัด, เหยียบ, ขยำ

กิญฺเจติ กิญฺจยติ กิญฺจนํ อกิญฺจโน

  • กิญฺจนํ  กังวล, 'ย่ำยีสัตว์' '=ปลิโพโธ' วิ. กิญฺเจติ สตฺเต มทฺทตีติ  กิญจนํ - ส.
  • อกิญฺจโน  ค. ผู้หากังวลมิได้, ไม่มีห่วงใย, ปลอดโปร่ง [อ+กิญฺจน].
จุร (เณ ณย)
[ธป]

กิฏ

ภาเย ภเย คเต

ทำให้กลัว, ข่มขู่; กลัว; ไป, ถึง, บรรลุ

พฺยคฺโฆ ชนํ เกฏติ.
ชโน พฺยคฺฆา เกฏติ.

ภู (อ)

กิฏ

คติยํ

ไป, ถึง, เป็นไป

เกฏติ

ภู (อ)
[ธป]

กิฏิ

พนฺเธ

ผูก, พัน, รัด, มัด

กิเฏติ กิฏยติ กีโฏ

  • กีโฏ ตั๊กแตน, แมลง.
จุร (เณ ณย)
[ธป]

กิต

โรคาปนยนญาณิจฺฉาวาสสํสเย

รักษาโรค, เยียวยา; รู้; ปรารถนา; อยู่; สงสัย

เกตติ, ติกิจฺฉติ, จิกิจฺฉติ.
จิกิจฺฉา, ติกิจฺฉา, วิจิกิจฺฉา, ติกิจฺฉาโก, สงฺเกตกมฺมํ.
นิเกโต. เรีอน.
เกตโก สูจิกา ปุพฺโพ.
เกตกํ. ดอกการะเกด.
สายํ คหิตนิวาสฐานตฺตา สาเกตํ เมืองสาเกต.

ภู (อ)

กิต

นิวาเส

อยู่, อาศัย

เกตติ นิเกโต สาเกตํ

  • นิเกโต  ที่อยู่, ที่อาศัย, บ้าน [นิ+กิต] 
    อา. นิเกตํ ปาวิสิ เข้าไปแล้วสู่ที่อยู่. อาโมทมาโน คจฺฉติ สนฺนิเกตํ บันเทิงใจ ไปสู่บ้านของตน - ส.
  • สาเกตํ นครํ นครสาเกต (ครั้งพุทธกาล) - ส.
ภู (อ)
[ธป]

กิต

โรคาปนยเน

'บำบัดโรค,' รักษา, พยาบาล

ติกิจฺฉติ จิกิจฺฉติ จิกิจฺฉา จิกิจฺฉโก ติติจฺฉา ติกิจฺฉโก

  • จิกิจฺฉโก  หมอ, ผู้รักษา, ผู้พยาบาล.
ภู (อ)
[ธป]

กิต

ญาเณ

รู้, หมาย, กำหนด, สังเกต

เกตติ เกตนํ เกตโก สงฺเกโต

ภู (อ)
[ธป]

กิตฺต

สํสทฺเท

พูดด้วยดี

กิตฺเตติ, กิตฺตยติ, ปริกริตฺเตติ.
กิตฺติ คำชมเชย.
กิตฺตนา, ปริกิตฺตนา การสนทนา, การทักทาย.

จุร (เณ ณย)

กิตฺต

สฺสนฺทเน

สังสนทนา, เปรียบเทียบ, แสดง, แถลง, สรรเสริญ

กิตฺเตติ กิตฺตยติ กิตฺตนา ปริกิตฺตนา กิตฺติ

อา. เย โวหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิราหิ อนุปุพฺพโส - ส.

  • กิตฺติ  เกียรติ, คำสรรเสริญ, คำชม [จาก กิตฺต นี้ - สูจิ]
    กิตฺติสทฺโท กิตติศัพท์, เสียงสรรเสริญ, เลื่องลือคุณ,
ภู (อ)
[ธป]

กิป

ทุพฺพเล

มีกำลังน้อย

กิเปติ, กิปยติ.

จุร (เณ ณย)

กิป

ทุพฺพลฺเย

ทรพล, อ่อนเพลีย, น่าสงสาร,  น่าทุเรศ

กิเปติ กิปยติ

จุร (เณ ณย)
[ธป]