พจนานุกรมธาตุ

ธาตุ
ธาตุ อรรถ ตัวอย่าง หมวดธาตุ

กลิทิ

ปริเทวเน

ปริเวทนา, ร่ำไร, พิไรรำพัน

กลินฺทติ

ภู (อ)
[ธป]

กลฺล

อสทฺทสทฺทกูชเน

นิ่ง, ไม่มีเสียง; เปล่งเสียง; พูดไม่ชัด

กลฺลติ, กลฺลเต โลโก.
วาตเวเคน สมุทฺทโต กลฺลติ นทตีติ กลฺโลโล, มหาวีจิ. คลื่นใหญ่.

ภู (อ)

กลฺล

อสทฺเท (นิสสทฺเท)

'ไม่มีเสียง,' นิ่ง, สงบ, เงียบ

กลฺลติ

ภู (อ)
[ธป]

กว

ถุติยํ

สรรเสริญ, ชมเชย

สนฺตํ กวติ วณฺเณตีติ กวิ. กวี, นักประพันธ์.

ภู (อ)

กว

วณฺเณ

ทำให้เป็นสี, ย้อมสี

กวติ

ภู (อ)
[ธป]

กส

วิเลขสทฺทหึสนคตีสุ

ไถ, ขีดเขียน; เปล่งเสียง; เบียดเบียน; ไป, ถึง, บรรลุ

กสตีติ กสโก, กสฺสโก ชาวนา.
กสนฺติ วิเลขนฺติ เอตฺถาติ กจฺฉุ หิด.
กสนํ วิเลขนํ กสิ การไถ.
กสิรํ, กิจฺฉํ, กฏฺฐํ.
กสติ ปวตฺตตีติ กสิณํ.
ถ้ามี วิ เป็นบทหน้า ผุลฺเล ลงในความ 'บาน' เช่น วิกสติ.

ภู (อ)

กส

วิเลขเน

'ทำให้เป็นรอย,' ไถ, เลือกไป, ไสไป

กสติ-กสฺสติ กสฺสโก อากาโส

  • กสฺสโก  '=กสิการโก' ชาวนา, 'ผู้ไถ, หรือ ทำการไถ' - ส.
  • อากาโส  '-นภํ, ฟ้า, อากาศ, 'ไถไม่ได้ หรือ ไม่อาจไถ' วิ. ตํ หิ น กสฺสตีติ อากาโส กสิตุํ วิเลขิตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถ - ส.
    ศัพท์เป็นชื่อของอากาศ คือ อากาโส อมฺพรํ อพฺภํ อนฺตลิกฺขํ อฆํ นภํ เวหาโส คคนํ เทโว ขํ อาทิจฺจปโถ ตาราปโถ นกฺขตฺตปโถ รวิปโถ เวหาสยํ วายุปโถ อปโถ อนิลญฺชสํ - ส.
ภู (อ)
[ธป]

กส

หึสายํ

เบียดเบียน

กสติ

ภู (อ)
[ธป]

กสิ

วิทฺธํสยายเน

ทำลาย; ไป

กํสติ.
กํโส สำริด,
กํสปาติ ถาดสำริด.

ภู (อ)

กสี

คติสุสฺสเนสุ

ไป, ถึง; เหี่ยวแห้ง

กสติ, กสนฺติ.

ภู (อ)

กสี

คติ; สาสเนสุ

ไป, ถึง, เป็นไป; สั่ง, สั่งสอน

กสติ

ธาตุนี้เป็น อี การันต์ ดังนั้น ไม่ลงนิคคหิตอาคม - ส.

ภู (อ)
[ธป]

กสฺส

กฑฺฒฺยํ

ลาก, ชักมา, ฉุดมา

กสฺสติ, ปริกสฺสติ. มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย.

ภู (อ)

กสฺส

คติยํ

ไป, ถึง, เป็นไป

กสฺสติ ปริกสฺสติ ปฏิกสฺสติ

  • ปฏิกสฺสติ  ก. ชักมา, ฉุดมา, 'กลับไป' [ปฏิ+กสฺส]   อา. มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย พึงกลับไปเพื่ออาบัติเดิม, ชักเข้าหาอาบัติเดิม ปฏิกสฺเสยฺย-อากฑฺเฒยฺย - ส.   รูปนาม ปฏิกสฺสนํ.
ภู (อ)
[ธป]

กฬ

มทเสกกกฺกสฺเส

มัวเมา; รด; กระด้าง, หยาบคาย

กฬติ.

ภู (อ)

กฬ

มเท; กกฺกเส จ

เมา, มัวเมา; หยาบช้า, ทารุณ

กฬติ

ภู (อ)
[ธป]

กฬ

เสจเน

รด, ราด, โปรย

กฬติ กฬนํ

ภู (อ)
[ธป]

กา

สทฺเท

เปล่งเสียง, ออกเสียง

กาติ สทฺทํ กโรตีติ กาโก.
กาติ ผรุสํ วทตีติ กาโฬ.
กณฺโห. ดำ.

ภู (อ)

กา

สทฺเท

ออกเสียง, ร้อง

ทิว (ย)
[ธป]

กาถ

หึสายํ

เบียดเบียน

กาเถติ กาถยติ

จุร (เณ ณย)
[ธป]

กาล

กาลสงฺขฺยาเน

นับเวลา; ปรึกษา; หวั่นไหว

กาเลติ, กาลยติ.
กาลียเต สงฺขฺยายเตติ กาโล การนับ, เวลา

จุร (เณ ณย)