พจนานุกรมธาตุ

กณฺฑวติ กณฺฑุวติ กณฺฑูวติ

• วโณ กณฺฑวติ แผลคัน วิน. 5/48. 
  … เตน กณฺฑวมาโน มชฺอ. 3/10. 
  สา กณฺฑุวนฺตี คนฺตฺวา สยเน นิปชฺชิ นางคันอยู่ ไปนอน บนที่นอนแล้ว ธมฺอ. 6/264. 
  มิควิสาเณน ปิฏฺฐึ กณฺฑุวมาโน เกาหลัง ด้วยเขามฤค อง. 2/290. (เป็นรูป กณฺฑุว มากกว่ารูปอื่น).
• กณฺฑุ*, กณฺฑุติ, กณฺฑุยา  อิ. ความคัน, โรคกัน, โบราณว่า ลำลาบเพลิง. อช. 326. 
  อนุชานามิ ภิกฺขเว ยสฺส กณฺฑุ วา ปิฬกา วา … วิน. 5/43. 
  วิเนหิ กณฺฑุํ ท่านจงกำจัด-แก้ ความคัน ชาอ. 8/9. 
  วโณ … กณฺฑุญฺจ กโรติ แผลทำความคัน-คันอยู่ ชาอ. 8/8.
  กณฺฑุวายติ (แปลจากรูปข้างบน) ก. คันอยู่. สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ แผลนี้นั้น เหวอะ-หวะ แลคันอยู่ ชาอ. 8/7.

*  ในคิริมานนทสูตรแปลร้อยว่า กณฺฑุ  บางคาบก็เป็นหิดด้าน.

• กณฺฑุวิตพฺพ  กค. พึงเกา. กณฺฑุวิตพฺพกาเล องฺอ. 2/483.
• กณฺฑุวน, กณฺฑูวน  นป. ความคัน, โรคคัน. 
  ยทิทํ วณมุขานิ กณฺฑุวนเหตุ มชฺ. 2/282 ฉบับยุโรป เป็น ยทิทํ วณมุขานํ กณฑุวณเหตุ.   
  เป็น กณฺฑูยน บ้าง เช่น ปริภินฺเนน กณฺฑุยนกิลาสกุฏฺเฐน มีโรคคัน โรคกลาก โรคเกลื้อน เปื่อยพังแล้ว ชาอ. 7/273.
  กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ อิ. ผ้าปิดแผลคัน-โรคคัน (ที่พระพุทธองค์ทรงอนุญาตแก่ภิกษุ ผู้เป็นโรคคันเป็นต้น) อนุชานามิ ภิกฺขเว … กณฑุปฏิจฺฉาทึ วิน. 5/197.

กณฺฑุวติ.
กณฺฑุวนํ โรคคัน.

ดู กณฺฑุ

ดู กณฺฑุ

กณฺเณติ, อากณฺณยติ.
กณฺณยนฺติ สุณนฺติ สทฺทมเนนาติ กณฺโณ หู.

กณฺเณติ กณฺณยติ กณฺโณ

• กณฺโณ  ป. กรรณ, หู, "ฟัง."

สุตฺตํ กนฺเตยฺย.
สลฺลํ กนฺตตีติ สลฺลกนฺโต.
มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ.
อโยกนฺโต.

กนฺตติ

อา. สุตฺตํ กนฺตติ กรอ หรือ ปั่น ซึ่งด้าย - ส.

กนฺตติ วิกนฺตติ กนฺตนํ  อโยกนฺโต สลฺลกตฺโต อุกฺกนฺติตฺวา อุกฺกจฺจ

• อโยกนฺโต  ตัดเหล็ก [อย+กนฺต]. 
• สลฺลกตฺโต  หมอบาดแผล, 'ผ่าแผล' '=สลฺลเวชฺโช' - ส. 
  อา. สลฺลกตฺโต มหาวีโร พระมหาวีระ เป็นผู้ผ่ากิเลสดุจลูกศร.  มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ อย่าเชือดข้าพเจ้า ท. ในวันนี้เลย.  มํสํ กนฺตติ เชือดเนื้อ - ส. 
• อุกฺกนฺติตฺวา อุกฺกจฺจ  อก. ขุด, แขวะ, เชือด.  
  อา. ปิฏฺฐิมํสานิ อตฺตโน สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสิ* เจ้าขุดเนื้อหลัง ท. ของตนเองแล้วเคี้ยวกิน. 'อุกฺกจจ=อุกฺกนฺติตฺวา=ฉินฺทิตวา' - ส.

*  เปตวตฺถุ 26/220.

กตฺตเรติ, กตฺตรยติ. กตฺตรยนฺติ สิถิลา ภวนฺตีติ กตฺตรา คนแก่,
เตสํ ทณฺโฑ กตฺตรทณฺโฑ ไม้เท้าของคนแก่.
กตฺตรสุปฺปํ กระด้ง

กตฺตเรติ กตฺตรยติ กตฺตโร กตฺตรทณฺโฑ กตฺตรสุปฺปํ

• กตฺตโร  ‘=ชิณฺโณ=มหลฺลโก’ คนแก่, คนเฒ่า, ‘หย่อน’-ส.
• กตฺตรทณฺโฑ  ไม้เท้า, ‘ไม้ของคนแก่.’
• กตฺตรสุปฺปํ  ‘=ชิณฺณสุปฺบํ’ กระด้งเก่า, กระด้งร่องแร่ง, กระด้งขาด - ส.

กตฺถติ, กตฺถนฺติ. พหุมฺปิ โส วิกตฺเถยฺย อญฺญํ ชนปทํ คโต. กตฺถเต คิณินํ ณี.

กตฺถติ วิกตฺถติ กตฺถนา วิกตฺถนา กตฺถี วิกตฺถี

ที่มี วิ นำทุกศัพท์ พึงทราบว่าเป็นอาการที่มากขึ้น ยิ่งขึ้น. 

อา. พหุมฺปิ โส วิกตฺเถยฺย เขาพึงอวดแม้มาก.  อิเธกจฺโจ กตฺถี โหติ วิกตฺถี ในโลกนี้ บางคนเป็นคนชอบอวด ชอบโอ้อวดเหลือเกิน - ส.

ธมฺมํ กเถติ,
ธมฺมํ สากจฺฉติ, สห กถนํ สากจฺฉา. กถา ถ้อยคำ, เรื่องราว.
ปริกถา, อฏฺฐกถา.

กถติ.
กถิโต สุกแล้ว.

กถติ

กถติ กถิโต

• กถิโต  กค. สุกแล้ว [กถ ต บัจ. มี 2 รูป กถิโต กฐิโต - สูจิ].

กเถติ กถยติ สากจฺฉติ กถา ปริกถา อฏฺฐกถา กถิโต กเถตฺวา กเถตุํ ฯเปฯ

• สากจฺฉติ  ก. เจรจากัน, พูดโต้ตอบกัน ‘=สห กถยติ’  รูปนาม สากจฺฉา - ส.
• กถา  น. ถ้อยคำ, คำพูด, คำอธิบาย; สมุดที่แต่งขึ้น, ข้อประพันธ์.
• ปริกถา  น. นิยาย, คำอธิบาย, พูดเลียบเคียง [ปริ+กถา ‘กล่าวรอบๆ’].
• อฏฺฐกถา  ‘=อตฺถสํวณฺณนา’ อธิบายเนื้อความ. วิ. อตฺโถ กถิยติ เอตายาติ อฏฺฐกถา, แปลง ถ เป็น ฐ - ส.

กนฺถติ

กนฺถติ