พจนานุกรมธาตุ

รูเปติ รูปยติ รูปํ

• รูปํ รูป, ร่างกาย, 'แสดงตน.' (นี้ อีกนัยหนึ่ง).

รูเปติ ปติมํ สปฺปี. 
รูปยติ วณฺณวิการาปชฺชมานํ หทยงฺคตภาวํ ปกาเสตีติ รูปํ รูป, เงิน. 

ถ้ามี นิ บทหน้า สรูปสฺส อุตฺติยํ กล่าวสรุป เช่น 
อนุมานํ นิรูปยติ. 
นิรูปนํ การกล่าวสรุป.

รคยติ, รคติ วา.

ลเกติ ลกยติ

ลาเกติ โมทนํ พาลโก. 
ลากยติ ลากิยตีติ ลกโจ ลกุโจ ลิกุโจ จ ขนุนภูเขา

ลกฺเขติ ลกฺขยติ ลกฺขํ ลกฺขณํ สลฺลกฺขนา อุปลกฺขนา ปจฺจุปลกฺขนา 
ลกฺขี ลกฺขิโก อลกฺขิโก ลกฺขิโต อภิลกฺขิโต

ลกฺข นี้ ประกอบด้วยอุปสัค คือ สํ. อุป, ปฏิ ต้องเป็น น ทันตชะ (ไม่ใช่ ณ มุทธชะ) - ส.

• ลกฺขํ  นป. ลักษ์, เครื่องหมาย;  คะแนน;  แสนหนึ่ง (สังขยา).
• ลกฺขณํ  นป. ลักษณะ. โคลกฺขณํ ลักษณะโค. อิตฺถีลกฺขณํ ลักษณะหญิง - ส.
• ลกฺขี  อิ. ลักษมี. เป็นชื่อของ
  สิริ หรือ ศรี อย่าง 1  
  สมบัติทั้งโภคทรัพย์และคุณสมบัติเป็นอาทิ อย่าง 1  
  นางเทพธิดาซึ่งทรงนามดังนั้น อย่าง 1  
  'น่าดู, น่าชม; เขากำหนด, เขาหมาย' [จาก ลกฺข นี้ - สูจิ].
• ลกฺขิโก คนมีบุญ, คนมีวาสนา, คนดี, คนประเสริฐ.  อลกฺขิโก คนไม่มีบุญ, คนเลว, คนไม่ดี.
  กสฺมา เอวรูปํ อลกฺขิกํ … นิสีทาเปสุํ ทำไมเขาให้คนเลวหรืออัปรีย์ดังนั้นนั่งอยู่ (กุสชาตก).
• ลกฺขิโต กค. กำหนดไว้, หมายไว้.  อภิลกฺขิโต กค. อภิลักขิต, กำหนดไว้อย่างยิ่ง, หมายไว้อย่างยิ่ง, ตั้งใจกำหนดไว้ [อภิ+ลกฺข].

ลกฺเขติ ลกฺขยติ ลกฺขํ

• ลกฺขํ  นป. ลักษ์, เป้า, 'ที่เล็ง' 
  อา. ลกฺขํ วิชฺฌติ อุสุนา ยิงเป้าด้วยศร - ส.

ลกฺเขติ, ลกฺขยติ.  
ลกฺขณํ เครื่องหมาย, ลักษณะ.  
ลกฺขํ หนึ่งแสน, หลัก.  
ลกฺขี ศิริ, ผู้มีบุญ.  
ลกฺขฺยลกฺขณสํยุตตํ, ลกฺขณาหโต โจโร. 

ถ้ามี สํปุพฺพ เป็นต้นเช่น สลฺลกฺขนา, อุปลกฺขนา, ปจฺจุลกฺขนา จะแปลง น เป็น ณ ไม่ได้. ส่วนในคัมภีร์โลกียะแปลง น เป็น ณ ทั้งหมด.

ลขติ

ลขติ คจฺฉติ วิวณฺณตฺตเมตายาติ ลาขา ครั่ง. 
ลงฺขติ.

ลงฺขติ

ลขติ คจฺฉติ วิวณฺณตฺตเมตายาติ ลาขา ครั่ง. 
ลงฺขติ.

ลคติ ลคนํ ลคฺโค

อา. 
จชโต น โหติ ลคนํ ผู้สละย่อมไม่ติด 
พลิเส ลคฺโค ติดที่เบ็ด - ส.

ลงฺคติ ลงฺโค ลงฺคิ

• ลงฺคิ  อิ. กลอนเหล็ก, กลอน.

อาคยติ, ลาคยเต.

ลคติ. 
จชโต น โหติ ลคนํ, 
ลคฺโค ความติดข้อง

ลงฺคติ. 
ลงฺคิ, ลงฺคี กลอน.

ลาฆยติ, ลาฆยเต.

ลงฺฆติ อุลฺลงฺฆติ ลงฺฆิตา 

ธาตุนี้ถ้าลงในหมวด จุ. เป็น ลงฺเฆติ ลงฺฆยติ ความเหมือนกัน - ส.

ลงฺเฆติ ลงฺฆยติ

ลฆิ, ลงฺฆ ที่แปลว่า 'กล่าว' นี้ ในพระพุทธพจน์ไม่มีที่ใช้ แต่โวหารชาวโลกมีใช้อยู่ และบุรพาจารย์ได้บอกกันต่อๆ มา - ส.

ลงฺฆติ ปวตฺตติ ลหุภาเวนาติ ลหุ เร็ว, พลัน. ลบนิคคหิตแล้วแปลง ฆ เป็น ห.

ลงฺเฆติ, ลงฺฆยติ.

ลงฺฆติ, อุลฺลงฺฆติ. 
ลงฺฆนํ การกระโดด. 
ลงฺเฆติ, ลงฺฆยติ. 
จตุตฺเถ ลงฺฆยิตฺวาน ปญฺจมิยํ อาวุโต. 
ลงฺฆนโก ผู้กระโดด. 
อุลฺลงฺฆิกาปีติ.

ลงฺฆติ อุลฺลงฺฆติ โอลงฺฆติ