พจนานุกรมธาตุ

ยมติ.

ยมติ ยโม ยมราชา

• ยโม  ป. ยม, คู่; ระวัง;  เป็นชื่อของยมราช (อ.973),
• ยมราชา  ป. ยมราช, 'เลี้ยงดู หรือปกครองสัตว์ คือ สัตว์นรก.

ยเมติ ยมติ ยโม ยมราชา

• ยโม  ป. ยม, คู่; ระวัง;  เป็นชื่อของยมราช (อ.973),
• ยมราชา  ป. ยมราช, 'เลี้ยงดู หรือปกครองสัตว์ คือ สัตว์นรก.

ยมติ

นิยจฺฉติ, นิยมติ. 
นิยมนํ, นิยโม, นิยาโม, นิยติ การกำหนด. 
นิยตปฺปโยชนํ. อนิยตา ธมฺมา. อนึ่ง นิยโม ได้แก่ วัตรที่ควรทำก่อนเรียนวิชา.

ยมติ, ยจฺฉติ. 
ยมิตฺวา. 
ยโม, ยาโม ความงดเว้น, ศีล. 
ยโต, สํยโต, ยติ ผู้งดเว้น, นักปราชญ์.

สํยมติ, สํยจฺฉติ. 
สํยโม ความสำรวม. 
สํยโต ผู้สำรวม. 
มชฺชปาณา จ สํยโม. 
สํยตินฺทฺริโย.

อายมติ, อายจฺฉติ. 
อายาโม ความยาว. 
จนฺทภาคา นาม นที โยชนํ อายาเมน.

อุยฺยมติ, อุยฺยจฺฉติ. 
อุยฺยาโม ความพยายาม.

ยมติ ยโม

อา. 
มยเมตฺถ ยมามเส เรา ท. จะฉิบหายในที่นี้สิ.  ยมามเสติ อุปรมาม นสฺสาม มรามาติ อตฺโถ - ส.

ยสติ พลิหณตฺถายาติ ยกฺโข. 
ยโส ยศ, บริวาร. 
ยสฺสติ ภชาเปติ พาลํ เยน กมฺเมนาติ นิยสกมฺมํ.

ยสฺสติ นิยสฺสกมฺมํ

• นิยสฺสกมฺมํ  '=พาลตฺตํ' ความเป็นคนโง่เขลาอย่าง 1 '=นิคฺคหกมฺมํ' ความข่มขู่อย่าง 1 - ส.

ยาติ. 
อุลฺโลเกตฺวา ยาติ เอตฺถาติ อุยฺยานํ สวน. 
ยายติ. 
ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ. 
นิยฺยานิกา ธมฺมา.

ยาติ ยนฺโต ยานํ อุปยานํ อุยฺยานํ ยาตฺรา

• ยานํ  นป. ยาน เช่นรถเป็นอาทิ 'เครื่องไป' 
  วิ. ยนฺติ เอเตนาติ ยานํ; รถสกฏาทิ - ส.
• อุปยานํ  นป. เครื่องบรรณาการ 'เครื่องเข้าหาอิสสรชนเป็นต้น' 
  วิ. อุปยนฺติ เอเตน อิสสรสฺส วา ปิยมนาปสฺส วา สนฺติกํ คจฺฉนฺตีติ อุปยานํ. '=ปณฺณาการํ.' 
  อา. อุปยานานิ เม ทชฺชุํ เขา ท. พึงให้เครื่องบรรณาการ ท. แก่ข้าพเจ้า - ส.
• อุยฺยานํ  นป. อุยยาน, อุทยาน, สวน, 'ที่เดินแหงนขึ้นชม' 
  วิ. สมฺปนฺนทสฺสนียปุปฺผผลาทิตาย อุทฺธํ โอโลเกนฺตา ยนฺติ คจฺฉนฺติ เอตฺถาติ อุยฺยานํ - ส.
• ยาตฺรา  อิ. ยาตรา, ไป, ดำเนิน, เคลื่อนไหว; ชีวิตประวัติ, ความเป็นไปแห่งชีวิต, ดำเนินชีพเป็นอยู่ในโลก [จาก ยา นี้ - สูจิ] (อ. 395-1054).

ยายติ ยายนฺโต ยายิตุํ ปริยาโย

• ปริยาโย  ป. ปริยาย, บริยาย, บรรยาย, 'ไปรอบ.' 
  ปริยายนี้ มีความหมายเป็น 5 นัย:-
  1. วาร, ครั้ง, คราว  
     ดังบาลีว่า กสฺส นุโข อานนฺท อชฺช ปริยาโย ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ.
  2. เทสนา, แสดง, แถลง  
     ดังบาลีว่า มธุปิณฺฑิกปริยาโยติ นํ ธาเรหิ.
  3. การณ์, เหตุ  
     ดังบาลีว่า อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน เอวํ โหตุ.
  4. อ้อม (เช่นทางอ้อมเป็นต้น)  
     ดังบาลีว่า ปริยายปโถ.
  5. เช่น, เหมือน, อย่างเดียวกัน  
     ดังบาลีว่า โกปสทฺโท โขภปริยาโย - ส.

ยาจติ. 
ยาจโก, ยาจนโก ผู้ขอ. 
ยาจํ, ยาจนํ, ยาจนา, อายาจนํ การขอ.

ยาจติ อายาจติ ยาจนา ยาจนฺโต ยาจํ ยาจิย ยาจโก 
กมฺม-ยาจียติ ยาจายิยติ ยาจาปิยติ ยาจาปยียติ 
เหตุกตฺตุ-ยาเจติ ยาจยติ ยาจาเปติ ยาจาปยติ

อา. ราชา พฺราหฺมเณน ธนํ ยาจียติ พระราชาอันพราหมณ์ทูลขอทรัพย์ - ส.

• ยาจโก  ป. ยาจก คนขอทาน.

ยาเวติ, ยาวยติ.

ยุนาติ.

โยติ, ยวติ. 
อายวนฺติ มิสฺสีภวนฺติ สตฺตา เอเตนาติ อายุ. 
อายวนฺติ อาคจฺฉนฺติ ปวตฺตนฺติ รูปารูปธมฺมา ตสฺมี สตีติ วา อายุ. ชีวิตินฺทฺริยํ. 
ยวนฺติ มิสฺสกา โหนฺติ สตฺตา เอตฺถาติ โยนิ.

โยติ ยวติ อายุ อายวติ โยนิ ยุวา ยุวตี โยพฺพญฺญํ โยพฺพนํ

• อายุ  อายุ [อา+ยุ] นัยหนึ่งว่า 'เจือกัน หรือ รวมกัน' 
  วิ. อายวนฺติ มิสฺสีภวนฺติ สตฺตา เอเตนาติ อายุ ฯลฯ. 
  ศัพท์เป็นปริยายของอายุ คือ ชีวิตํ อายุ ปาโณ. 
  ถ้าว่าตามอภิธรรมนัย เพิ่ม ฐิติ ยปนา ยาปนา ชีวิตินฺทฺริยํ ขึ้นอีก - ส.
• โยนิ  โยนิ, 'เจือกัน, ประสมกัน.' 
  วิ. ยวนฺติ เอตฺถ สตฺตา เอกชาติสมนฺวเยน อญฺญมญฺญํ มิสฺสกา โหนฺตีติ โยนิ.
  โยนิ หมาย 3 นัย:-
  1. กำเนิด  
     ดังบาลีว่า จตสฺโส นาคโยนิโย.
  2. เหตุ  
     ดังบาลีว่า โยนิ เหสา ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย.
  3. โยนี (ของลับหญิง)  
     ดังบาลีว่า … โยนิชํ เปตฺติสมฺภวํ - ส. (อ. และ สูจิ ก็มี 3 นัยเท่านี้).
• ยุวา ชายหนุ่ม ยุวตี หญิงสาว.
• โยพฺพญญํ, โยพฺพนํ เยาวน์ หรือ เยาว์, ความเป็นคนหนุ่ม หรือสาว, รุ่นหนุ่มหรือรุ่นสาว [จาก ยุ นี้ แปลง อุ เป็น อุว - สูจิ]. 
  ยังมีศัพท์ที่อาเทสจาก ยุว อีก 2 ศัพท์ คือ:- 
  กนิฏฺโฐ, กนิโย น้องชาย, 'หนุ่มกว่า' เล็กกว่า น้อยกว่า. 
  น้องสาว เป็น -ฐา, -ยา.  [อาเทส ยุว เป็น กน และ อิฏฺฐ, อิย ปัจ. - สูจิ].

ยาเวติ ยาวยติ ยโว

• ยโว  ป. ข้าวเหนียว ซึ่งเป็นธัญญชาติอย่าง 1.

ยุงฺคติ.

ยุงฺคติ