พจนานุกรมธาตุ

ตุสฺสติ สนฺตุสฺสติ โตสนํ สนฺตุฏฺฐี สนฺโตโส 
ตุฏฺฐพฺพํ ตุสฺสิตพฺพํ ตุสฺสิตา
การิต-โตเสติ

• สนฺตุสฺสติ สนฺตุฏฺฐี สนฺโตโส  สันโดษ, 'ยินดีเฉพาะของตน' [สํ+ตุส].

ตุสฺสติ, สนฺตุสฺสติ. 
สนฺตุฏฺฐิ. 
โตสนํ, สนฺโตโส, ยํ ลทฺธํ เตน ตุฏฺฐพฺพํ, ตุสิตพฺพํ. 
ตุสฺสนฺติ สตฺตา เอเตนาติ ตุจฺฉํ, มุสา คำเท็จ. 
ถ้าลงการิตปัจจัย เป็น โตเสติ, โตสาเปติ.

ตุสติ. 
ตุโส เปลือก, แกลบ.

ตุเสติ ตุสยติ

โตหติ หึสตีติ ตุหินํ น้ำค้าง. 
หิมํ จนฺทเตโช จ โตฬติ.

ตุหติ

ตูฬติ

โตหติ หึสตีติ ตุหินํ น้ำค้าง. 
หิมํ จนฺทเตโช จ โตฬติ.

ตูเณติ. 
ตูณาเปนฺติ ปูเรนฺติ สเร เอตฺถาติ ตูณิ, ตูโณ จ กลาโป แล่งศร, แล่งธนู.

ตูยฺยติ. 
ตุณฺณํ ความเร็ว.

ตุลติ ตูโล-ลํ

คำไขว่า นิกฺกรีเส 'ไม่มีกรีส' นั้น กรีสเป็นชื่อของมาตราอย่างหนึ่ง 'ไม่มีกรีส' คือเบาที่สุด จนประมาณด้วยกรีสไม่ได้ - ส.

• ตูโล-ลํ  ป. นป. นุ่น, สำลี, ฝ้าย. 
  อา. ตุลมฺภฏฺฐํว มาลุโต ดุจลมพัดปุยสำลี ที่ตกลงไป (ตูลํ-ภฏฺฐํ-อิว) - ส.

ตูลติ. 
ตูลิยติ ปมิยตีติ ตูลํ, ตุโล นุ่น, สำลี, ฝ้าย. 
ตูเลติ, ตูลยติ กญฺจนํ วณิโช.

ตูเลติ, ตูลยติ. 
ตูลิกา พู่กัน.

ตูสติ. 
ตูสนฺติ กุลเทวตา.

ตฺราเสติ, ตฺราสยติ. 
ในคัมภีร์โลกียะยังกล่าวว่า ตฺรสิ ทิตฺติยํ, ภูจุ. ตฺรํสติ, ตฺรํสยติ. 
ธาตุนี้ถ้าเป็น ภูวาทิคณะ จะประกอบด้วย อี อนุพันธ์ คือเป็น ตฺรสี.

ตฺรสฺสติ, อุตฺรสฺสติ. ตฺรสติ.

• อุตฺราส [อุ+ตฺรส] น. ความหวาด, ความสะดุ้ง. จิตฺตุตฺราส ความหวาดแห่งจิต หรือ จิตหวาด.
  มรณภเยน ภีโต จิตฺตุตฺราสํ อาปาทิ กลัวเพราะมรณภัยแล้ว ถึงความหวาดแห่งจิต หรือ มีจิตหวาดแล้ว ชาอ. 3/11.
• อุตฺราสี [อุ+ตฺรส] ค. ผู้หวาด, ผู้สะดุ้ง. 
  ภีรุ ฉมฺภี อุตฺราสี ผู้กลัว ผู้สะดุ้ง ผู้หวาด  
  ถ้าปฏิเสธ เป็น อนุตฺราสี ในประโยคว่า อภีรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี (พระพุทธเจ้า) เป็นผู้ไม่กลัว ไม่สะดุ้ง ไม่หวาด (ธชคฺคสุตฺต สวดมนต์ หน้า 24).
• อุตฺรสฺต [อุ+ตฺรส] กค. หวาดแล้ว, สะดุ้งแล้ว. 
  ราชา … ตํ สทฺทํ สุตฺวา ภีโต อุตฺรสฺตมานโส พระราชาทรงสดับเสียงนั้นแล้ว กลัว มีพระหฤทัยหวาดแล้ว ธมฺอ. 3/393.  
  อุตฺรสฺตํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา ขุ. 1/428.

ถเกติ ถกยติ
อา. ทวารํ ถเกติ ปิดประตู - ส.

ถเกติ. 
ถกนํ การปิดกั้น. 
ถกยติ ทฺวารํ ปุริโส. 
ในคัมภีร์โลกียะกำหนดเป็น ภูวาทิคณิกะ.

ทฺวารํ ถคติ. 
ทฺวารวาตปานํ ถคิตฺวา.

ถเนติ ถนยติ ถนยนฺโต

อา. ถนยนฺโต สวิชฺชุโก เมฆพร้อมทั้งสายฟ้ากระหึมอยู่ - ส.

ถนติ

ถเนติ, ถนยติ ย่อมคำราม, แผดเสียง.

ถนติ. 
ถนิตํ การคำราม.

ถเปติ ถปยติ ถปิโต ถปยิตฺวา 
ววตฺถเปติ โวฏฺฐพฺพนํ

ธาตุนี้เป็น สกมฺม ในบัดนี้ใช้ ฐ นี้โดยมาก ในที่นี้คงไว้ตาม ส. (ดู ฐา)

• ววตฺถเปติ  ก. กำหนด, "ตั้งลง' [วิ+อว+ถป].
• โวฏฺฐพฺพนํ  โวฏฐัพพนะ เป็นชื่อวิถีจิตดวงหนึ่ง 'กำหนดอารมณ์' 
  แยก วิ+อว+ถปน, ลบ อิ, ว+อว=โว; แปลง ถ เป็น ฐ, สัญโญค ฏ, 
  แปลง ป เป็น ว แล้วแปลงเป็น พ และสัญโญค พฺ,  โว+ฏฺฐ+พฺพน. เป็น โวฏฺฐพฺพํ ก็มี - ส.