พจนานุกรมธาตุ

คลติ อสฺนาติ อชฺโฌหรติ เอเตนาติ คโล ลำคอ

คสติ. คสยติ.

คสติ

คหติ ปคฺคหติ ปคฺคโห ปคฺคาโห

• ปคฺคโห  '=ปตฺโต' บาตร, ภาชนะ, [ป+คห อุ้ม, ประคอง] - ส.
  ปคฺคโห แปลว่า ความยกย่อง, ความสรรเสริญ ก็ได้ คู่กับ นิคฺคโห ความกดขี่, ความข่มขู่ อย่างที่เรียกกันว่า นิคฺคหปคฺคห.
• ปคฺคาโห '=วิริยํ' ความเพียร, พยายาม [ป+คห 'ประคองไว้']  - ส.

คณฺหติ-คณฺหาติ เฆปฺปติ
รูปการิต- คณฺหาเปติ คณฺหาปยติ คณฺหาเปตฺวา คาหาเปตฺวา คาเหติ คหยติ คาหาเปสฺสติ คาหาปยนฺติ คาหโก คาเหตฺวา เป็นต้น.
รูปกมฺม- คยฺหติ คณหียติ.

ส. แสดงบทมาลาอย่างสั้นๆ ว่า 
คณฺหติ-คณฺหาติ คณฺหนฺติ. คณฺหสิ คณฺหถ … 
อชฺชตฺตนี- อคฺคหี [-หิ? -pd] อคฺคหํ-อคฺคหึสุ-อคฺคเหสุํ, 
ภวิสสนฺติ- คเหสฺสติ คเหสฺสนฺติ … 
กาลาติปตฺติ- อคฺคหิสฺสา อคฺคหิสฺสํสุ …

ที่เป็น เฆปฺปติ คือแปลง คห เป็น เฆ แล้วลง ปฺป ปัจ. 
ในหมวด ค. นี้ ส. แจกไว้สั้นๆ ว่า เฆปฺปติ เฆปฺปนฺติ, เฆปฺปสิ …

คห ธาตุ ที่ประกอบด้วยอุปสัค มีความเป็นต่างๆ กัน ดังนี้

• ปริคฺคณฺหาติ  ก. 'ยึดถือ, กำหนดถือ, ถือโดยรอบ,' หวงแหน, เข้าครอบครอง, เป็นเจ้าของ … [ปริ+คห]  รูปอื่น ปริคฺคโห ปริคฺคาหโก ปริคฺคหิโต ปริคฺคเหตฺวา ปริคณฺหนํ …
• ปฏิคฺคณฺหาติ  ก. 'ถือเอาเฉพาะ,' รับ [ปฏิ+คห]  รูปอื่น ปฏิคฺคโห ปฏิคฺคาหโก ปฏิคฺคเหตฺวา ปฏิคฺคหิโต …
• อธิคณฺหาติ  ก. 'ถือเอายิ่ง,' ได้, บรรลุ, [อธิ+คห].
• ปคฺคณฺหาติ  ก. 'ถือทั่ว,' ประคอง, อุดหนุน, ยกย่อง [ป+คห]  รูปอื่น ปคฺคโห ปคฺคณฺหิตฺวา ปคฺคยฺห …
• นิคฺคณฺหาติ  ก. ข่มขู่, กดขี่, ทำโทษ, ลงโทษ [นิ+คห]  รูปอื่น นิคฺคโห นิคฺคณฺหิตฺวา นิคฺคยฺห …
• อุคฺคณฺหาติ ก. เล่าเรียน, ศึกษา, สำเหนียก [อุ+คห]  รูปอื่น อุคฺคโห อุคฺคณฺหิตฺวา อุคฺคาหโก …
• สงฺคณฺหาติ  ก. สงเคราะห์, 'ถือเอาพร้อม, ถือเอาด้วยดี' อนุเคราะห์, กรุณา; รวบรวม, รวบรัด, ทำให้สั้นเข้า, ย่อเข้า [สํ+คห]  
  รูปอื่น สงฺคโห สงฺคาหโก สงฺคเหตา สงฺคหิโต สงฺคณฺหิตฺวา …- ส.

อา. 
อหํ ชาลึ คเหสฺสามิ เราจักจับชาลี. 
อญฺญตรํ สติปฏฺฐานํ อุคฺคณฺหาเปนฺติ ให้ศึกษาสติปัฏฐานอย่างใดอย่างหนึ่ง
สทฺธึ อมจฺจสหสฺเสน คณฺหาเปตฺวา ให้จับพร้อมด้วยอำมาตย์พันหนึ่ง. 
อุปชฺฌิ คาหาเปตฺวา ให้ถืออุบัชฌาย์แล้ว - ส.
 

คเหติ, คหยติ. 
คหณํ ดง, ที่ทึบ. 
ติณคหณํ วา วนคหณํ, ปพฺพตคหณํ ดงหญ้า, ดงป่า, ดงเขา.

คณฺหติ, คณฺหาติ, เฆปฺปติ. 
อาหุตึ ปคฺคณฺหิสฺสามิ. 
คหติ, ปคฺคหติ. คหณํ, คาโห การถือเอา, ยึดถือ. 
คเหติ, คหยติ. 

คห ธาตุที่มีอุปสัคเป็นบทหน้าจะมีรูปต่างๆ ดังนี้ 
ปคฺคณฺหาติ ย่อมสรรเสริญ. อธิคฺคณฺหาติ ย่อมยึดครอง. ปคฺคาโห ความเพียร. ปคฺคโห การประคอง, ภาชนะ, บาตร. น สุกรา อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. นิคฺคโห การข่ม. อุคฺคโห การเล่าเรียน, เสียการประเคน. สงฺคโห การสงเคราะห์, การรวบรวม. วิคฺคโห การทะเลาะ. อวคฺคาโห, อนุคฺคโห, ปริคฺคโห, ปฏิคฺคโห การรับประเคน.

คฬติ. 
เอลคฬา วาจา การพูดจาน้ำลายกระเด็นออก. 
คโฬ หยาด, ปม.

คาติ คานํ

• คานํ  กน. ความไป, ความถึง, ความเป็นไป '=คมนํ' - ส. 417

คายนฺติ เอตฺถาติ คาโม. สํวสโถ หมู่บ้าน. 
คายติ เอตายาติ คีวา คอ. 
คาติ คานํ การไป. 
ชคาติ ย่อมสรรเสริญ, ย่อมเกิด.

ธาตุนี้ให้ดูเทียบ เค-สทฺเท ใน ธาตุปฺ. เล่มก่อน [เค1 เค2- pd] แต่หมวดต่างกัน จึงนำมาลงไว้.
[หมายเหตุ: ในหนังสือ คา คิ รวมเป็นธาตุเดียวกัน]

คาธติ คาโธ

อา. คาธํ กตฺตา.  คมฺภีรโต อคาธํ - ส.

คาธติ ย่อมหยั่งลง, ตั้งมั่น. 
คาธํ ความลึก, ความตั้งมั่น. 
คาธํ กตฺตา.

คาหติ คาโห

อา. 
จนฺทคฺคาโห 'รบกวนพระจันทร์,' จันทรคาห์.
สุริยคฺคาโห 'รบกวนพระอาทิตย์,' สุริยคาหะ
นกฺขตฺตคฺคาโห 'รบกวนดาวนักษัตร์.' นักษัตรคาหะ - ส.

คาหติ. 
คาโห, จนฺทคาโห, สุริยคาโห, นกฺขตฺตคาโห, 
อคาหีติ คาฬฺโห. ธาตุนี้ไม่มีการซ้อน ค.

ธาตุนี้ให้ดูเทียบ เค-สทฺเท ใน ธาตุปฺ. เล่มก่อน [เค1 เค2- pd] แต่หมวดต่างกัน จึงนำมาลงไว้.
[หมายเหตุ: ในหนังสือ คา คิ รวมเป็นธาตุเดียวกัน]

คิชฺฌติ คิชฺโฌ คิทฺโธ เคโธ

• คิชฺโฌ  แร้ง, 'อยากจัด, ตะกราม.'
• คิทฺโธ  กำหนัด.  อา. กามคิทฺโธ น ชานาติ ผู้กำหนัดในกาม ย่อมไม่รู้ - ส.

คิชฺฌติ. 
เคโธ ความกำหนัด. 
คิชฺฌตีติ คทฺโธ, คิชฺโฌ แร้ง. เอา อิ เป็น อ.

คิรติ คิริ

• คิริ  คิริ, เขา, 'คายหิมะเป็นต้น'  
  วิ. หิมวมนาทิวเสน ชลสฺส สารภูตานํ เภสชฺชาทิวตฺถูนญฺจ คิรณโต คิรีติ วุจฺจติ - ส.
  ศัพท์เป็นชื่อของเขา, ภูเขา คือ ปพฺพโต อจโล เสโล นโค คิริ มหีธโร อทฺทิ สีลุจฺจโย - ส.

เภสชฺชาทีนิ วตฺถูนิ คิรตีติ คิริ. 
วิสํ คิลติ. 
คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ. 
คิลพฬิโส มจฺโฉ.

คิลติ คิลิโต

เภสชฺชาทีนิ วตฺถูนิ คิรตีติ คิริ. 
วิสํ คิลติ. 
คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ. 
คิลพฬิโส มจฺโฉ.

คิลยติ คิลาโน เคลญฺญํ

• เคลญฺญํ  คนเจ็บ, คนไข้, '=อกลฺลโก ผู้ไม่คล่องแคล่ว' - ส.

คิลายติ. 
คิลาโน คนป่วย, คนไข้. 
เคลญฺญํ ความป่วยไข้.