พจนานุกรมธาตุ

สปติ

สปติ อภิสปิโต สปนโก สาโป สปนํ สปโถ

• สาโป สปนํ  สาป, 'แช่ง'.
• สปโถ  สบถ, แช่งตัวเอง' [จาก สป นี้ ถ ปัจ. - สูจิ]

สปติ. สปนฺติ อกฺโกสนฺตฺยเนนาติ สทฺโท, 
สปนํ, สปโถ คำด่า, คำสบถ. 
ตุยฺหํ สปเต. 
อภิสเปยฺย ปาจิตฺติยํ. 
อภิสปายํ ภิกฺขเว โลกสฺมึ. 
สปฺยติ, สปฺปติ. 
สาโป, อภิสาโป การสาปแช่ง.

สปติ.

สปฺปติ สํสปฺปติ ปริสปฺปติ สปฺโป สิรึสโป สปฺปินี ปีฐสปฺปิ สปฺปิ

• สปฺโป  สัปปะ, งู, 'เสือกไป'.
• สิรึสโป  สิรึสปะ, งู; สัตว์เสือกคลาน 'เสือกไปด้วยศีรษะ' 
  วิ. สิเรน สปฺปตีติ สิรึสโป* - ส.
• สปฺปินี  งูตัวเมีย.
• ปีฐสปฺปิ  ป. คนง่อยเปลี้ย, 'ต้องไปด้วยตั่ง.' 
  วิ. ปีเฐน สปฺปติ คจฺฉตีติ ปีฐสปฺปิ. '=ปงฺคุโล' - ส.
• สปฺปิ  สัปปี, เนยใส.

* ทาง สํ. เป็น สรีสฺฤป ออกจาก สฺฤปฺ คเตา to creep, to go (คือ สปฺป คติยํ)  แต่สำเร็จรูปเป็น สรีสฺฤป ด้วยวิธีอัพภาส.

สปฺปติ สํสปฺปนฺโต คจฺฉติ ปวตฺตตีติ สปฺโป งู.

สมฺเพติ สมฺพยติ สมฺพลํ

สมฺพติ.

สมฺเพติ, สมฺพยติ.

สพฺพติ

สพฺพติ

สพฺพติ

สพฺพติ. 
สพฺโพ ทั้งปวง, 
สพฺพํ อตฺถิ เอตฺถาติ สาวตฺถิ. 
สคฺคญฺจ สพฺพติฏฺฐานํ.

สพฺภติ. 
สพฺภิยติ สํสิยตีติ สพฺภิ, สปฺปุริโส นิพฺพานญฺจ. 
สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.

สภาช นป. ความพอใจ, ความสุภาพ, ความมีอัธยาศัย, ความเคารพ.  
นานาวิวิธสมณพฺราหฺมณเวสฺสสภาชนเสวิต (สาคลนคร) อันสมณพราหมณ์ แลแพศย์ (ไวศฺย) ต่างๆ นานาเสพ (คือ ไปมา อาศัย อยู่) แล้ว ด้วยความพอใจ หรือ ด้วยความเคารพ มิลินฺทปญหา 4 ฉบับยุโรป 2 เป็น -สภาชน-, ฉบับไทยเป็น -สมาชน-ซึ่งต้องแปลว่า (1) อันสมณะ พราหมณ์ แพศย์ แลประชุมชน ต่างๆ นานา เสพแล้ว, หรือ (2) อันประชุม หรือหมู่แห่งสมณะ พราหมณ์ แลแพศย์ต่างๆ นานาเสพแล้ว. 
(สมาช, สมาชน [สํ+อช] ป. นป. ประชุม, หมู่, ประชุมชน, หมู่ชน. =ชนสงฆาต - สูจิ.).

สภาเชติ สภาชยติ 

* ส. น่าจะพิมพ์ผิด สีติ แปลว่า เย็น, หนาว ไม่เคยพบ.  
สูจิว่า สภาช ปีติทสฺสเนสุ ปีติวจเนสุ วา.  สํ. ว่า สภาชฺ ปฺรีติทรฺศนโยะ

สภาเชติ, สภาชยติ. 
สภาชนํ พูดทักทายด้วยคำอ่อนหวาน, การบูชา.

สภติ

สมติ วูปสมติ วูปสโม อุปสโม

สมติ

สาเมติ สามยติ สมา นิสาเมติ นิสามนํ ปฏิสาเมติ ปฏิสามนํ

• สมา  ปี. 
  ศัพท์เป็นชื่อของปี คือ สํวจฺฉโร สํวจฺฉรํ วจฺฉโร สมา หายโน สรโท วสฺโส - ส.
• นิสามนํ  นิสามน [นิ+สม] แปลได้ 3 อย่าง:-
  1. ใคร่ครวญ  
     ดังบาลีว่า อิงฆ มทฺทิ นิสาเมหิ ทีโฆ โส ยาทิโส วเน (นิสาเมหิ=อุปธาเรหิ).
  2. แลดู  
     ดังบาลีว่า อิงฆ มทฺทิ นิสาเมหิ จิตฺตรูปํว ทิสฺสติ (นิสาเมหิ=โอโลเกหิ).
  3. ฟัง  
     ดังบาลีว่า ตโต กณฺหาชินายาปิ นิสาเมหิ รเถสภ (นิสาเมหิ-สโณหิ) - ส.
• ปฏิสาเมติ ปฏิสามนํ  เก็บ, เก็บไว้ [ปฏิ+สม]  เท่ากับ ภณฺฑํ คุตฺตฏฺฐาเน นิกฺขิปติ เก็บของไว้ในที่อันสงวน - ส.

สาเมติ สามยติ นิสามนํ

สามยติ การิยํ สุธี. 
สมิยเต วิตกฺกียตีติ สมา, สํวจฺฉโร ปี.

นิสาเมติ, นิสามยติ. 
นิสามนํ การดู, ตั้งใจฟัง. 
อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ จิตฺตรูปํว ทิสฺสติ. 
ตโต กณฺหาชินายาปิ นิสาเมหิ รเถสภ.