พจนานุกรมธาตุ

ลาเสติ ลาสยติ ลาเสนฺโต 

อา. วาเทนฺติยาปิ ลาเสนฺติ,  นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ.  ลาเสนฺติยาปิ นจจนฺติ - ส.

อุลฺลสติ. 
อุลฺลาโส.

ลสติ. ลสฺสติ. 
ลสุนํ กระเทียม (ใช้เป็น อู ทีฆะ ก็ควร)

วิลสติ. 
วิลาโส, วิลสนํ ความสวยงาม, การเยื้องกราย. 
เทสนวิลาโส. 
วิลสินี หญิงโสเภณี.

ลาเสติ. ลาสยติ กุสโล 
วาเทนฺติยาปิ ลาเสนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ. ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ.

ลสติ. 
ลสี จ เต นิปฺปลิตา มันสมองของเธอออกแล้ว. 
ลสิกา ยาง (ลง อก ปัจจัย)

ลฬติ ลฬิโต

ลาเฬติ ลาฬยติ อุปลเฬติ อุปลฬยติ 

ลฬํยติ, ลาฬยติ. 
โกธํ นามุปลาเฬสิ. 
ลาฬเย ปญฺจวสฺสานิ, ทสวสฺสานิ ลาฬเย. 
ถ้าแปลง ฬ เป็น ล จะมีรูปเป็น ลาลเย.

ลฬติ. 
ลฬํ, อุปลฬํ. 
ลฬติ ชิวฺหํ สปฺโป, 
ชิวฺหํ นิลฺลาเฬตุวา ปกฺกามิ. 
ลฬติ ชิวฺหา. 
ลฬติ ลตา วายุนา.

ลาติ ลานํ ครุโฬ สีหโล  กุสลํ พาโล มหลฺลโก มหลฺลิกา

• ครุโฬ  ครุฑ [ครุ+ลา แปลง ล เป็น ฬ] 'จับของหนัก' 
  วิ. ครุํ ลาติ อาททาติ คณฺหาตีติ ครุโฬ. 
  ศัพท์เป็นชื่อของครุฑ คือ ครุโฬ สุปณฺโณ ทิชาธิโป นาคาริ กโรฏี - ส.
• สีหโล  สีหล, ลังกา [สีห+ลา] 
  วิ. สีหํ ลาติ อาททาติ คณฺหาตีติ สีหโล. 
  เป็นชื่อของบุรพบุรุษคนหนึ่ง และคนเกิดต่อๆ มาจากคนนั้น ได้นามว่า สีหล* จับราชสีห์' - ส.
• ราหุโล พระราหุล พุทธโอรส [ราหุ+ลา] 'จับดุจราหู' 
  วิ. ราหุ วิย ลาติ คณฺหาตีติ ราหุโล ฯเปฯ - ส.
• กุสลํ  กุสล, ความดี, ความงาม [กุส+ลา] 'ถือเอาด้วยความรู้' 
  วิ. กุจฺฉิตานํ ปาปธมฺมานํ สานโต ตนุกรณโต ญาณํ กุสํ นาม. เตน กุเสน ลาตพฺพํ ปวตฺเตตพฺพนฺติ กุสลํ - ส.
• พาโล  พาล, โง่, เขลา [พา+ลา] 'ถือความฉิบหายทั้งสอง (คือชาตินี้ชาติหน้า หรือทั้งตนทั้งผู้อื่น)' 
  วิ. ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกสงฺขาเต เทฺว อนตฺเถ เทวทตฺตโกกาลิกาทโย วิย ลาติ อาททาตีติ พาโล.
  ศัพท์เป็นชื่อของคนพาล คือ พาโล อวิทฺวา อญฺโญ อญฺญาณี อวิจกฺขโณ อปณฺฑิโต อกุสโล ทุมฺเมโธ กุมตี ชโล (ชโฬ) เอลมูโค นิปฺปญฺโญ ทุมฺเมธี อวิทู มโค อวิญฺญู อนฺธพาโล ทุปฺปญฺโญ อวิทฺทสุ - ส.
• มหลฺลโก  ผู้เฒ่า, คนแก่ [มห+ลา] 'ถือความเป็นผู้ใหญ่' 
  วิ. มหตฺตํ ลาติ คณฺหาตีติ มหลฺลโก.
  ศัพท์เป็นชื่อของคนแก่ คือ ชิณฺโณ มหลฺลโก วุทฺโธ วุฑฺโฒ กตฺตโร เถโร - ส. 
  (เถโร เป็นชื่อคนแก่ ดังบาลีว่า ทูเร อปสฺสํ เถโรว จกฺขุํ  ยาจิตุมาคโต คนแก่เทียว ไม่เห็นอยู่ มาขอจักษุในที่ไกล)** - ส.
• มหลฺลิกา  หญิงเฒ่า, หญิงแก่. 
  ศัพท์เป็นชื่อของหญิงแก่ คือ ชิณฺณา มหลฺลิกา วุทฺธี พุทฺธี วุฑฺฒี กตฺตรา เถรี - ส.

* อย่างเดียวกับในมหาวงส์ ปริจเฉท 7 คาถา 42 ว่า
   สีหพาหุนรินฺโท โส   สีหํ อาทินฺนวา อิติ
   สีหโล, เตน สมฺพนฺธา  เอเต สพฺเพปิ สีหลา.
   (อาทินฺนวา เป็นรูปกิริยาอดีตของ อา-ทา ธาตุ ซึ่งลง ตวนฺตุ ปัจจัย).
** ในสีวิราชชาดก ชาตกฏฺฐกถา ภาค 7/39 เป็น ทูเร จ วสํ เถโรว … ทูเรติ อิโต ทูเร จ วสนฺโต. เถโรติ ชราชิณฺณตฺเถโร วิย … อหํ เป็น สยกตฺตา.

มหตฺตํ ลาตีติ มหลฺลโก คนแก่. 
กุสเลน ญาเณน ลาตพฺพํ ปวตฺเตตพฺพนฺติ กุสลํ. 
ราหุ วิย ลาตีติ ราหุโล. 
เทฺว อนตฺเถ ลาตีติ พาโล คนพาล. ปาฐะนี้แปลง ทฺวิ เป็น พา.

ลาขติ

ลาขติ.

ลาฆติ

ลาฆติ.

ลาชติ

* ดูเชิงอรรถหน้า 164 ก่อน ในสูจิว่า ลาโช (ที่แปลว่า ข้าวตอก) มาจาก ลาช ภสฺสเน อปัจจัย และไขความ ภสฺสน ว่า ภชฺชน  แต่ ภสฺสน กับ ภชฺชน ต่างความกัน ดังกล่าวมาแล้ว. ถ้าถือตาม สํ. ลาช ธาตุลงในอรรถ ภชฺชเน คือ ทอด, คั่ว. แล ภสฺสเน คือติเตียน.

ลาชติ. 
ลาโช, ลาชา ข้าวตอก, 
ลาชํ แฝก.

ลาเภติ ลาภยติ

ลิขติ สลฺเลขติ เลขา เลขนํ เลขโก ลิขิตํ

• สลฺเลขติ  ก. ขัดเกลา. 
  อา. อติสลฺเลขเตวายํ สมโณ พระสมณะนี้ ช่างขัดเกลา (เรื่องเล็กๆ น้อยๆ) เกินไปนัก - ส.

ลิขติ, สลฺเลขติ. 
ลิขิตํ รอยขีด. 
เลขโก ผู้ขีด. 
ลิขํ, ลิขนํ, เลโข, เลขา, เลขนํ การขีดเขียน. 
ลิขติ โปตฺถกํ โปตฺถเก วา. 
สลฺเลโข การขัดเกลา 
สลฺเลขปฺปฏิปตฺติ, 
อติสลฺเลขเตวายํ สมโณ.

ลิงฺขติ, ลิงฺคติ, 
อุลฺลิงฺคติ. 
อุลฺลิงฺคํ. 
ลิงฺคติ อิตฺถี ปุริโสติ วิภาคํ คจฺฉติ เตนาติ ลิงฺคํ เครื่องหมาย

ลิงฺคติ ลิงฺคํ อุลฺลิงฺคติ อุลฺลิงฺคนํ

ลิงฺขติ, ลิงฺคติ, 
อุลฺลิงฺคติ. 
อุลฺลิงฺคํ. 
ลิงฺคติ อิตฺถี ปุริโสติ วิภาคํ คจฺฉติ เตนาติ ลิงฺคํ เครื่องหมาย

ลิงฺเคติ ลิงฺคยติ ลิงฺคํ

• ลิงฺคํ  ลิงค์ แปลได้หลายนัย:-
  1. เสียง  ดังบาลีว่า รุกฺโขติ วจนํ ลิงคํ.
  2. นิมิตของเสียง  ดังบาลีว่า สตลิงฺคสฺส อตฺถสฺส.
  3. เพศหญิง  ดังบาลีว่า เตนโข ปน สมเยน … อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุภวติ.
  4. เพศชาย  ดังบาลีว่า ปุริสลิงฺคนิมิตฺตกุตฺตากปฺปนํ.
  5. เครื่องหมาย  ดังบาลีว่า เตน ลิงฺเคน ชานาม ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
  6. อาการ  ดังบาลีว่า เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ … อาคนฺตุกภาโว ชานิตพฺโพ … - ส.