ถือ, จับ, ยึด
อรรถของธาตุ
อาทาเน
ตัวอย่าง
ลาติ ลานํ ครุโฬ สีหโล กุสลํ พาโล มหลฺลโก มหลฺลิกา
- ครุโฬ ครุฑ [ครุ+ลา แปลง ล เป็น ฬ] 'จับของหนัก'
วิ. ครุํ ลาติ อาททาติ คณฺหาตีติ ครุโฬ.
ศัพท์เป็นชื่อของครุฑ คือ ครุโฬ สุปณฺโณ ทิชาธิโป นาคาริ กโรฏี - ส. - สีหโล สีหล, ลังกา [สีห+ลา]
วิ. สีหํ ลาติ อาททาติ คณฺหาตีติ สีหโล.
เป็นชื่อของบุรพบุรุษคนหนึ่ง และคนเกิดต่อๆ มาจากคนนั้น ได้นามว่า สีหล* จับราชสีห์' - ส. - ราหุโล พระราหุล พุทธโอรส [ราหุ+ลา] 'จับดุจราหู'
วิ. ราหุ วิย ลาติ คณฺหาตีติ ราหุโล ฯเปฯ - ส. - กุสลํ กุสล, ความดี, ความงาม [กุส+ลา] 'ถือเอาด้วยความรู้'
วิ. กุจฺฉิตานํ ปาปธมฺมานํ สานโต ตนุกรณโต ญาณํ กุสํ นาม. เตน กุเสน ลาตพฺพํ ปวตฺเตตพฺพนฺติ กุสลํ - ส. - พาโล พาล, โง่, เขลา [พา+ลา] 'ถือความฉิบหายทั้งสอง (คือชาตินี้ชาติหน้า หรือทั้งตนทั้งผู้อื่น)'
วิ. ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกสงฺขาเต เทฺว อนตฺเถ เทวทตฺตโกกาลิกาทโย วิย ลาติ อาททาตีติ พาโล.
ศัพท์เป็นชื่อของคนพาล คือ พาโล อวิทฺวา อญฺโญ อญฺญาณี อวิจกฺขโณ อปณฺฑิโต อกุสโล ทุมฺเมโธ กุมตี ชโล (ชโฬ) เอลมูโค นิปฺปญฺโญ ทุมฺเมธี อวิทู มโค อวิญฺญู อนฺธพาโล ทุปฺปญฺโญ อวิทฺทสุ - ส. - มหลฺลโก ผู้เฒ่า, คนแก่ [มห+ลา] 'ถือความเป็นผู้ใหญ่'
วิ. มหตฺตํ ลาติ คณฺหาตีติ มหลฺลโก.
ศัพท์เป็นชื่อของคนแก่ คือ ชิณฺโณ มหลฺลโก วุทฺโธ วุฑฺโฒ กตฺตโร เถโร - ส.
(เถโร เป็นชื่อคนแก่ ดังบาลีว่า ทูเร อปสฺสํ เถโรว จกฺขุํ ยาจิตุมาคโต คนแก่เทียว ไม่เห็นอยู่ มาขอจักษุในที่ไกล)** - ส. - มหลฺลิกา หญิงเฒ่า, หญิงแก่.
ศัพท์เป็นชื่อของหญิงแก่ คือ ชิณฺณา มหลฺลิกา วุทฺธี พุทฺธี วุฑฺฒี กตฺตรา เถรี - ส.
* อย่างเดียวกับในมหาวงส์ ปริจเฉท 7 คาถา 42 ว่า
สีหพาหุนรินฺโท โส สีหํ อาทินฺนวา อิติ
สีหโล, เตน สมฺพนฺธา เอเต สพฺเพปิ สีหลา.
(อาทินฺนวา เป็นรูปกิริยาอดีตของ อา-ทา ธาตุ ซึ่งลง ตวนฺตุ ปัจจัย).
** ในสีวิราชชาดก ชาตกฏฺฐกถา ภาค 7/39 เป็น ทูเร จ วสํ เถโรว … ทูเรติ อิโต ทูเร จ วสนฺโต. เถโรติ ชราชิณฺณตฺเถโร วิย … อหํ เป็น สยกตฺตา.
หมวดธาตุ
ภู (อ)
คาถา/หน้า
386-418
ที่มา
ธป
Comments