พจนานุกรมธาตุ

รงฺขติ

ราเกติ โมทกํ พาลโก. รากยติ.

รงฺคติ. 
รงฺโค การไป. 
กุยํ ปถวิยํ รงฺคตีติ กุรงฺโค กุรุงฺโค วา, หริณมิโค มิคมตฺโต จ กวาง, เนื้อ.

รงฺคติ รงฺโค

รงฺคติ

รงฺฆติ.

รงฺฆยติ.

รงฺฆติ

รเจติ. 
รจยิสฺสามิ วณฺณนํ. 
รจนา การจัดทำ

รเจติ รจยติ รจนา วิรจิตา

อา. 
เกสรจนา แต่งผม, 
คาถารจนา ร้อยกรอง หรือ ประพันธ์คาถา - ส.
 

นาโค ภูมึ ทนฺเตหิ รญฺชติ. 
อารญฺชติ.

รญฺชติ อารญฺชติ

อา. 
นาโค ทนฺเตภิ ภูมึ รญฺชติ ช้างแทงแผ่นดินด้วยงา ท. 
ตถาคตรญฺชิตํ (ที่ๆ) พระตถาคตเจ้าแทงทะลุ-ตรัสรู้* - ส.

* มาในจูฬหตฺถิปโทปมสูตร มัชฌิมนิกาย 12/345 แต่ในพระสูตรนี้เป็น ตถาคตารญฺชิตํ. ปปญฺจสูทนี ภาค 2/262  แก้ว่า ตถาคตารญฺชิตนฺติ ตถาคตสฺส ญาณทาฐาย อารญฺชิตฏฺฐานํ.  แม้ใน ส. ก็ตั้ง วิ. ว่า รญฺชติ วิชฺฌติ เอตฺถาติ รญฺชิตํ; รญฺชนฏฺฐชานํ เป็นอธิกรณัตถ.

รชติ-รญฺชติ รชโก ราโค วิราโค ราชา ราชินี รชนํ รงฺโค

อา. 
ภิกฺขุ จีวรํ รชติ ภิกษุย้อมจีวร. 
สตฺโต รูปาทีสุ รญฺชติ สัตว์ยินดีในรูปเป็นต้น. หลิทฺทราโค ย้อมด้วยขมิ้น - ส.

• รชโก  ช่างย้อม, คนย้อม.
• ราโค  ราคะ, ความกำหนัด, ได้แก่ ตัณหา. 
  ศัพท์เป็นชื่อของความกำหนัด, ยินดี, ปรารถนา, รัก, ใคร่ เหล่านี้คือ ราโค โลโภ ตสิณา ตณฺหา เอชา วิสตฺติกา สตฺติ อาสตฺติ มุจฺฉา ลุพฺภิตตฺตํ กาโม นิกาโม อิจฺฉา นิกนฺติ นิยนฺติ วนํ วนโถ อเปกฺขา ภวเนตฺติ อนุโรโธ สาราโค สงฺโค ปงฺโก สิพฺพนี นนฺทิราโค อนุนโย เคโธ สญฺชนนี ชนิกา ปณิธิ อชฺเฌสนา - ส.
• วิราโค  วิราค, 'ฟอก, หมดกำหนัด' ได้แก่ มรรค ผล นิพพาน - ส.
• ราชา  พระราชา. ราชา นี้ เป็นได้ 2 ธาตุ ราช ธาตุ อย่าง 1 (ดู ราช) 'ผู้รุ่งเรืองด้วยสมบัติ' 
  วิ. นานาสมฺปตฺตีหิ ราชติ ทิพฺพติ วิโรจตีติ ราชา. 
  อีกอย่าง 1 รญฺช ธาตุ 'ผู้ให้มหาชนยินดีด้วยธรรมเป็นที่ตั้งแห่งการสงเคราะห์' 
  วิ. … สงฺคหวตฺถูหิ อตฺตนิ มหาชนํ รญฺเชตีติ ราชา. 
  ศัพท์เป็นชื่อของพระราชา กษัตริย์ คือ ราชา ภูปติ เทโว มนุชินฺโท ทิสมฺปติ ปตฺถิโว ชคตีปาโล ภูภุโซ ปฐวิสฺสโร. รฏฺฐาธิโป ภูปาโล มนุสฺสินฺโท ชนาธิโป นรินฺโท ขตฺติโย เขตฺตสามี ปภาวโก มุทฺธาภิสิตฺโต ราชญฺโญ - ส.
• ราชินี  พระราชินี. 
  ศัพท์เป็นชื่อของพระราชินี คือ ราชินี อุปริเทวี มเหสี ภูภฺชงฺคนา ขตฺติยา ขตฺติยานี ราชปทุมี ขตฺติยี. 
  และศัพท์ที่เป็นชื่อของนางนักสนมทั่วไป คือ อิตฺถาคารํ โอโรโธ อุปฺปริ (หรือ ราชุปฺปริ) - ส.
• รชนํ  น้ำย้อม (ภู). รชฺชนํ ความกำหนัด (ทิ.).
• รงฺโค  รงค์, สี; นัจจสถาน, ที่เต้นรำ, โรงละคร [จาก รญฺช นี้ - สูจิ] รงฺคชีโว 'ผู้เลี้ยงชีพด้วยสี,' ช่างเขียน (อ. 508).

รชฺชติ รชฺชมาโน รชฺชนํ รชนียํ
ถ้ามีอุปสัคนำ เป็นดังนี้:-

• วิรชฺชติ ก. คลายกำหนัด, หมดความยินดี [วิ+รญฺช]  รูปนาม วิรชฺชนํ วิราโค - ส.
• นิรชฺชติ ก. ออกไป [นิ+รญฺช] 
  อา. สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ ออกไปจากรัฐของตน - ส.

รฐติ

รณฺฑตีติ รณฺโฑ, ธุตฺโต นักเลง.

รณติ. 
รโณ, 
รณํ เสียงร้อง. 
กิเลสาหิ รณนฺติ กนฺทนฺติ เอเตหีติ รณา กิเลส.

รณติ รณํ

• รณํ  นป. รณ แปลได้ 3 อย่าง:-
  1. กิเลส, ของชั่ว  
     ดังบาลีว่า สรณา ธมฺมา ธรรม ท. เป็นไปกับด้วยกิเสส.  อรณา ธมฺมา ธรรม ท. ไม่มีกิเลส. 
     วิ. กิเลสา หิ รณนฺติ กนฺทนฺติ เอเตหีติ รณา.
  2. ยุทธ์, รบกัน  
     ดังบาลีว่า ธนุคฺคโห อสทิโส ราชปุตฺโต มหิทฺธิโก สพฺพามิตฺเต รณํ กตฺวา สํยมํ อชฺฌุปาคมิ ราชบุตร … รบสรรพอมิตรแล้ว
  3. จุณฺณวิจุณฺณ แหลกละเอียด  
     ดังบาลีว่า ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ รณํ กโรนฺตา ธาวึสุ เต อฏฺฐทิสา สมนฺตโต (ช้างเหล่านั้น) ทำหญ้าและไม้แห้งให้เป็นจุรณวิจุรณ วิ่งไปรอบ 8 ทิศ (ฉนฺทนฺตชาตก) - ส.

รณติ

รทตีติ รทโน รโท จ, ทนฺโต.