พจนานุกรมธาตุ

โกณติ

กุเณติ กุณยติ กุโณ กุณหตฺโถ กุณี โกโณ

• กุณหตฺโถ  ค. มีมือหงิก [กุณ+หตฺถ].
• กุณี  คนง่อย, คนกระจอก.
• โกโณ  มุม, งอ.

กุเณติ กุณยติ

กุณติ ทีนํ ทยาลุ.

กุเรติ, กุณยติ.

กุโณติ นทตีติ โกณฺโฑ. 
วาตสมุฏฺฐิตา วิจิมาลา เอตฺถ กุณนฺติ กุณาโล, เอโก มหาสโร.

• กุถติ
• กุถนฺต [จาก กุถติ] กค. สุกอยู่, เดือดอยู่. 
  ทสฺเสสิ มาตลิ … เวตรณึ นทึ กุถนฺตึ มาตลี แสดงแม่น้ำเวตรณี (ในนรก) อันกำลังเดือด (แด่พระเจ้าเนมิราช) ชาอ. 6/105 =9/178. ไทยเป็น กุฏฺฐิต เดือดแล้ว
• กุถิต [จาก กุถติ] กค. สุกแล้ว, เดือดแล้ว 
  พหลกุถิตลาขารสวณฺณํ มีวรรณดุจรสแห่งครั่งอันสุกแล้วหรือต้มแล้ว หนา ขุทฺทกปาฐอ. 62-66 ไทยเป็น พหลกุฏฺฐิต-. 
  กุฏฺฐิตปนสตจสฺส อพฺภนฺตรสทิสํ เช่นกับภายในแห่งเปลือกแห่งลูกขนุนอันสุกแล้ว. วิสุทฺธิมคฺค 1/40.
     ฉบับไทยเป็น กุฏฺฐิต ทั้งสิ้น ในอรรถเช่นนี้ จะว่าๆ กุถ ธาตุนี้เป็น กุฐ บ้าง ก็ไม่ชอบ เพราะเทียบธาตุสํสกฤตได้ว่า กฺวถ ซึ่งมีอรรถเค้าเดียวกัน น่าจะว่าๆ กุถ นี้แล ถ กลายเป็น ฐ แล้วสํโยค ซึ่งพอจะเทียบกับคำอื่นได้บ้าง.
     ยังมีคำ ปกฺกุฏฺฐิต อีกคำหนึ่ง ซึ่งแปลว่า เดือดพล่านแล้ว เช่น ปกฺกุฏฺฐิตํ อุณฺโหทกํ น้ำร้อนเดือดพล่านแล้ว ธมฺอ. 1/117. แล ปกฺกุฏฺฐิตโลหิโต มีโลหิตเดือดพล่านแล้ว ธมฺอ. 2/163 ในที่เหล่านี้ ยุโรปกลับเป็น ปกฺกฏฺฐิต ไปหมด ไม่มี ปกฺกุ- เลย (Dh A. 1/126, 179, 2/5) ข้าพเจ้ารู้สึกว่า คำเหล่านี้ติดจะฟั่นเผือพอใช้ ในระหว่างไทยกับยุโรป เชิญท่านผู้รู้ทั้งหลายลองวิจารดูบ้าง.
     ปกฺกุฏฺฐิต นั้น ถ้าจะแยก ก็ควรเป็น ป+กุฏฺฐิต (ซึ่งกลายมาจาก กุถิต) แต่ถ้าจะแยกว่า ปกฺก+อุฏฺฐิต ในเมื่อไม่มีคำ กุฏฺฐิต เฉยๆ ยันอยู่ ก็พอจะฟังไปได้ แต่เมื่อได้หลักเช่นนี้แล้ว นับว่าฟังไม่ขึ้น.
     ปกฺกฏฺฐิต นั้น ก็เลือนมากลายมาจาก ป+กุถ นี้เอง.

โกถติ

กุถติ อถุตึ ปูติภาวมคมีติ กุณปํ ซากศพ. 
ยาว กุถิตํ น โหติ. ตาว ปาราชิกวตฺถุ.

กุนฺถติ กุนฺโถ กุนฺถกิปิลฺลิกํ กุนฺถิติ

• กุนฺโถ  มดชนิดหนึ่ง.
• กุนฺถกิปิลฺลิกํ  มดดำและมดแดง.
• กุนฺถิติ  กค. เปรอะเปื้อน.  
  อา. ทิสฺวาน ปติตํ สามํ ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ เห็นบุตรล้มลงเองเปรอะเปื้อนด้วยฝุ่น - ส.

กุนฺถติ. 
กุนฺโถ มด, มดดำ. กุนฺถกิปิลฺลิกํ. 
ทิสฺวาน ปติตํ สามํ ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ.

โกทติ

โกทติ, โกทนฺติ.

กุนฺเทติ กุนฺทยติ

กุนฺเทติ, กุนฺทยติ.

กุชฺฌติ โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ กุทฺโธ

กุชฺฌติ. 
โกโธ, กุชฺฌนํ, กุชฺฌนา ความโกรธ. 
กุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ. 
ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร. 
กุชฺฌิตตฺตํ ความเป็นแห่งคนโกรธ.

กุนฺถนาติ.

กุปฺปติ โกโป ปโกโป โกปี

อา. กุปฺปนฺติ วาตสฺสปิ เอริตสฺส (ช้างเหล่านั้น) ย่อมโกรธแม้ต่อลมที่พัดมา 
วจีปโกปํ รกฺเขยฺย พึงรักษาความกำเริบแห่งวาจา - ส.

• โกปี  ค. ผู้โกรธ, ผู้กำเริบ (อช. 732).

กุปฺปติ. 
กุปฺปนฺติ วาตสฺสปิ เอริตสฺส. 
โกโป วจีปโกปํ รกฺเขยฺย. 
วโณ ปุน กุปฺปติ. 
โกปินํ องคชาต. 
ยสฺมึ วิวเฏ หิรี กุปฺปติ น ติฏฺฐติ ตํ หิริโกปินํ อวัยวะที่เป็นเครื่องทำลายหิริ.

โกเปติ, โกปยติ.

กุพฺพติ

กุมฺเพติ กุมฺพยติ

กุพฺพติ

กุมาเรติ กุมารยติ กุมาโร กุมารโก กุมารี กุมาริกา

• กุมารโก  ป. กุมาร, เด็กชาย.
• กุมารี กุมาริกา  อิ. กุมารี, เด็กหญิง.