พจนานุกรมธาตุ

นมติ อุนฺนมติ อุนฺนติ นโม นมนํ นมมาโน นามํ นามิตํ นตํ นามิตุํ นตฺวา นมิตฺวา
การิต-นาเมติ นามยติ นาเมตฺวา นามยิตฺวา

• อุนฺนมติ  ก. ไว้ตัว, ถือตัว, จองหอง [อุ+นมุ].
• อุนฺนติ  อิ. ความไว้ตัว ฯลฯ.
• นโม นมนํ  กน. ความนอบน้อม
• นามํ  นป. นาม, ชื่อ; อรูปธรรม.

นมุ นี้ มี ป นำ แปลง น เป็น ณ สัมฤทธิรูปเป็น ปณมติ ก. ปณาโม กน. ประณาม, นอบน้อม, นมัสการ; ผลัก; ผลักไส, ขับไล่, ลงโทษ อย่างที่เรียกว่า อาจารย์ประณามศิษย์ - ส.

นยติ. 
นยนฺติ รกฺขนฺติ อตฺถํ เอเตนาติ นโย การแนะนำ, แผนการ. 
นยนํ คมนํ นโย, ปาฬิคติ.

นยติ นโย

• นโย  ป. เนื้อความ, ข้อความ, ใจความ.

นรติ เนตีติ นโร, 
นรสฺสายนฺติ นารี. 
นรนฺติ ปาปุณนฺติ สตฺตา เอตฺถาติ นรโก, นิรโย.

นรติ นโร นารี นรโก วานโร

• นโร ป. นร, คน. บุคคล, มนุษย์; สัตวโลก; นาย, ชาย, บุรุษ,

นโร มีความหมายดังนี้:-

1. นาย, ชาย ในที่ๆ คู่กับ นารี  ดังบาลีว่า นรา จ อถ นาริโย นายและนาง ท. หรือ ชายและหญิง ท.
2. สัตวโลก (หมายทั้งสิ้น)  ดังบาลีว่า พุทฺโธ นรุตฺตโม พระพุทธเจ้าสูงกว่าสัตวโลก.
3. มนุษย์ (ทั้งชายหญิง)  ดังบาลีว่า อาโมทิตา นรมรู มนุษย์และเทพ ท. บันเทิงใจแล้ว - ส.
4. นารี  อิ. นาง, หญิง, 'เกี่ยวกับนร.'
5. นรโก  ป. นรก, สถานที่ไม่มีความเจริญ, 'นำคนชั่วไป.'
6. วานโร  ป. วานร, ลิง, 'ดุจคน, เหมือนคน [วา-อิว ดุจ, เหมือน. นร] - ส. 

นลติ. 
นโล ไม้อ้อ. 
นาลิ, นาลี วา ทะนาน เป็นต้น. 
นาลํ ก้าน. 
คัมภีร์ศาสนาใช้ ฬ อักษร

นลติ

นสฺสติ, วินสฺสติ. 
นสฺสนํ, วินสฺสนํ ความพินาศ นฏฺโฐ. 
นสฺสนธมฺมํ นสฺสติ.

นสติ, นสเต. 
นโส ความคด, งอ.

นสติ

นสฺสติ ปนสฺสติ วินสฺสติ นสฺสธมฺมํ วินาโส นฏฺโฐ วินฏฺโฐ การิต-นาเสติ นาสยติ นาสนํ

• นสฺสธมฺมํ  นป. สิ่งมีธรรมดาฉิบหาย, สิ่งต้องแตก, สิ่งต้องทำลาย.
• วินาโส  กน. วินาศ, ฯลฯ.
• นฏฺโฐ วินฏฺโฐ  กค.
• นาสนํ  กน. ความให้พินาศ.

นยฺหติ. 
เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ. 
อุปนยฺหนา, อุปนาโห ความผูกโกรธ. 
สนฺนาโห การผูกเกราะ, สวมเกราะ นหายติ, นฺหายติ. 
นหานํ. นฺหานํ การอาบ

นยฺหติ อุปนยฺหติ สนฺนยฺหติ สนฺนาโห สนฺนทฺโธ อุณฺหีโส-สํ

• สนฺนยฺหติ  ก. สวมเกราะ, ผูกสอด [ส+นห].
• สนฺนาโห  ป. เกราะ.
• สนฺนทฺโธ  กค. สวมเกราะแล้ว. [สํ+นห].
• อุณฺหีโส-สํ  ป. นป. อุณหิส, มกุฏ; ผ้าโพกศีรษะ; ส่วนหนึ่งของบันได, 
  น่าจะคือ ราวบันได* (อ.862) [อุ+นห แปลง น เป็น ณ - สูจิ].

* ดูคำสันนิษฐานที่เชิงอรรถ คาถาที่ 862 อเนกตฺถวคฺค พระคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกาฉบับแก้ไขพิมพ์ใหม่.

นหายติ นหายิตฺวา นหานํ นหาโต

• นหานํ  กน. ความอาบน้ำ.
• นหาโต  กค. อาบน้ำแล้ว.

นาฬยติ. 
นโฬ ไม้อ้อ. 
นาฬิ, นาฬี เส้นเอ็น, ไม้อ้อ, กระบอกไม้ไผ่, ทะนาน, ก้าน เป็นต้น

นาถติ สตฺตานํ หิตํ ยาจติ, กิเลเส วา อุปตาเปติ, สคฺเคสุ วา อิสฺสริยํ กโรติ เตสํ วา หิตํ อาสึสตีติ นาโถ ที่พึ่ง, พระพุทธเจ้า. 
นาธติ.

นาถติ นาโถ อนาโถ นาธติ นาธนํ

• นาโถ  ค. เป็นที่พึ่ง, เป็นใหญ่;  น. พระนาถะ พระนามพระพุทธเจ้า.
  อา. โลกนาโถ ตุวํ เอโก สรณํ สพฺพปาณินํ พระองค์ๆ เดียว เป็นพระโลกนาถ 'ที่พึ่ง หรือ เป็นใหญ่ของโลก' เป็นสรณะของสรรพสัตว์. 
  อนาถานํ ภวํ นาโถ ท่านผู้เจริญเป็นที่พึ่งของคนอนาถา ท. - ส.
• อนาโถ  ค. อนาถา, ผู้ไร้ที่พึ่ง, ผู้ไม่มีอิสสระ.

นาถติ สตฺตานํ หิตํ ยาจติ, กิเลเส วา อุปตาเปติ, สคฺเคสุ วา อิสฺสริยํ กโรติ เตสํ วา หิตํ อาสึสตีติ นาโถ ที่พึ่ง, พระพุทธเจ้า. 
นาธติ.

นาถติ นาโถ อนาโถ นาธติ นาธนํ

• นาโถ  ค. เป็นที่พึ่ง, เป็นใหญ่;  น. พระนาถะ พระนามพระพุทธเจ้า.
  อา. โลกนาโถ ตุวํ เอโก สรณํ สพฺพปาณินํ พระองค์ๆ เดียว เป็นพระโลกนาถ 'ที่พึ่ง หรือ เป็นใหญ่ของโลก' เป็นสรณะของสรรพสัตว์. 
  อนาถานํ ภวํ นาโถ ท่านผู้เจริญเป็นที่พึ่งของคนอนาถา ท. - ส.
• อนาโถ  ค. อนาถา, ผู้ไร้ที่พึ่ง, ผู้ไม่มีอิสสระ.

นาสติ, อพฺยตฺตสทฺทํ กโรติ เอตายาติ นาสา, 
นาสา เอว นาสิกา จมูก. 
กณฺณนาสญฺจ เฉทยิ, 
สเจ มํ นาคนาสูรุ มีขาดังงวงช้าง.

นาสติ นาสา นาสิกา

• นาสา นาสิกา  อิ. จมูก. นาสา ถ้าเป็นของช้างว่า งวง  ดังบาลีว่า นาคนาสูรุ มีขาดังงวงช้าง, 
  ศัพท์เป็นชื่อของงวงช้างมี 4 คือ นาสา โสณฺโฑ กโร หตฺโถ.  
  ที่ใช้เป็นชื่อจมูกของคน และสัตว์อื่นมี 2 คือ นาสา นาสิกา เท่านั้น - ส.

เนติ นยติ เนตุํ เนตฺวา 

ธาตุนี้มีรูปสัมฤทธิมาก ดังต่อไปนี้:-

• อาเนติ, อานยติ  ก. นำมา, พามา, ถือมา ฯลฯ [อา+นิ].
• วิเนติ  ก. แนะนำ, ชักนำ, สั่งสอน, ผึกหัด; กำจัด, ทำลาย. [วิ+นิ]  
  อา. วิเนยฺย หทเย ทรํ  กำจัดความกระวนกระวายในหทัยแล้ว - ส.
• เนตา, เนตฺตา, นายโก  ป. 'ผู้นำ,' หัวหน้า คนเป็นประธาน, จอมหมู่, จ่าฝูง.  
  อา. เนตฺเต อุชุคเต สติ  เมื่อหัวหน้าเดินตรง - ส.
• วิเนตา  ค. ผู้แนะนำ, (เหมือน วิเนติ). กค.  กมฺม-วินีโต อก.-วิเนตฺวา.
• เนยฺโย, เวเนยฺโย  ค. ควรนำ, ควรชักนำ, ควรแนะนำ, ควรสั่งสอน, ควรฝึกสอน.
• วินโย  ป. วินัย, ศีล ระเบียบฝึกหัดกายวาจา, ชักนำกายวาจา; กำจัดโทษทางกายวาจา. [วิ+นิ].
• เวนยิโก  ค. ผู้รู้วินัย, ผู้ชำนาญวินัย.
• เนตฺตํ  นป. เนตร, ตา, ดวงตา.
• เนตฺติ  อิ. ชื่อของตัณหา 'ผู้นำ'  
  อา. ภวเนตฺติ สมูหตา ตัณหาผู้นำไปสู่ภพถูกถอนขึ้นแล้ว - ส.
• เนตฺติโก.  ป. ชาวนา, ชาวไร่, '=กสฺสโก,'  
  อา. อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา  ชาวนา ท. นำน้ำไป - ส.
• นโย  ป. นัย, เนื้อความ, ข้อความ, ใจความ.
• วิเนตุํ  น. ความแนะนำ, เพื่อแนะนำ ฯลฯ.
• นยนํ  กน. ความนำ, ความนำไป.
• อานยนํ  กน. ความนำมา  (ดู อาเนติ).

เนติ นยติ นยนํ 

• นยนํ  นป. ตา, ดวงตา; ความถึง, ความได้.

นิกฺเกติ, นิกุกยติ.

นิกฺเกติ นิกฺกยติ