พจนานุกรมธาตุ

นขติ

นจฺจติ. 
นจฺจนฺติยา ปีลาเสนฺติ.

นฏยติ. 
นาฏโก, นฏโก, นโฏ นักฟ้อน. 
นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต.

นฏติ.

นฏติ นโฏ นฏโก นฏฺฏโก นาฏกํ

• นโฏ นฏโก นฏฺฏโก  ป. คนเต้นรำ, ตัวละคร.
• นาฏกํ  ค. ของคนเต้นรำ.

นเฏติ นฏยติ

นจฺจติ. 
นจฺจํ การฟ้อนรำ.

นจฺจติ นิจฺจํ นตฺตนํ นตฺติ

• นิจฺจํ นตฺตนํ นตฺติ  กน. ความเต้นรำ ฯลฯ.

นทติ ปพฺพตวนาทีสูติ นที. 
สีโห นทติ. 
นาเทติ, นาทยติ, อภินาทยิ, อภินาเทติ.

นทติ ปนทติ นาโท นที

อา. สีโห นทติ ราชสีห์แผดเสียง หรือ บ้นลือ - ส.

• นาโท  กน. นาท, ความบันลือ, ความแผดเสียง.
• นที  อิ. แม่น้ำ, 'มีเสียง.'

นาเทติ นาทยติ

รูปสัมฤทธิทั้ง 2 นี้ เป็น สุทฺธกตฺตุ ไม่ใช่ เหตุกตฺตุ เพราะมีบาลีว่า สีโห … อภินาทยิ ราชสีห์บันลือลั่นแล้ว - ส.

นทฺทติ

นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา. 
นนฺทนํ ความยินดี, ความอิ่มใจ. 
อภินนฺทติ. 
อภินนฺทนฺติ อาคตํ.

นนฺทติ นนฺทนํ

ธาตุนี้เป็น อกมฺม  ดังบาลีว่า นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา คนมีบุตรยินดีด้วยบุตร ท.  
ถ้ามี อภิ นำเป็น สกมฺม  ดังบาลีว่า อภินนฺทนฺติ อาคตํ ยินดีกะผู้มาแล้ว. หรือ นาภินนฺทนฺติ มรณํ ไม่ยินดีซึ่งความตาย - ส.

• นนฺทนํ  นป. ความยินดี, เป็นที่ยินดี; เป็นชื่อของป่าที่เรียกว่า นนฺทนวนํ - ส.

นนฺธติ, วินนฺธติ.

• ปริโยนนฺธติ [ปริ+ย (อาคม) +อว หรือ โอ+นนฺธ] ก. 'ผูกลงรอบ,' หุ้มห่อ, หุ้มรัด, รัดรึง, รัดพัน. 
  มาลุวา สาลํ … ปริโยนนฺธติ เถามาลุวาย่อมหุ้มรัดต้นรัง, แล เอวํ อตฺตภาวํ โอตฺถตํ ปริโยนนฺธิตฺวา ธมฺอ. 6/135.
• ปริโยนนฺธน [จาก ปริโยนนฺธติ] นป. เครื่องหุ้มห่อ เครื่องหุ้มรัด ฯลฯ. ความหุ้มห่อ-หุ้มรัด ฯลฯ. 
  สํสิพฺพิตปริโยนนฺธนฏฺเฐน ธมฺอ. 3/789 ไทยเป็น สํสิพฺพิตปริสิพฺพิตปริโยนทฺธตฺเถน 6/179.
• วินนฺธติ [วิ+นนฺธ] ก. ผูก, รัด. (ดู วินนฺธิตฺวา ข้างล่าง).
• วินนฺธน [จาก วินนฺธติ] ค. สำหรับผูก, เป็นเครื่องผูก.
  วินนฺธนรชฺชุํ วินนฺธนสุตฺตกํ วินนฺธิตฺวา ผูกเชือกสำหรับผูกแลด้ายสำหรับผูกแล้ว วิน. 2/16 ไทยเป็น วินทฺธนรชฺชุํ วินทฺธนสุตฺตกํ วินทฺธิตฺวา วิน. 7/23.
• อุปนนฺธติ [อุป+นนฺธ] ก. 'ผูกมั่น-แน่น,' ผูกใจเจ็บ, ผูกโกรธ.
  โส ตสฺมึ อุปนนฺธิ เธอผูกใจเจ็บในภิกษุนั้น. อุปนทฺโธ ภิกขุ. ภิกษผู้ผูกใจเจ็บ วิน. 2/288 (คำต้น อุปนนฺธิ หลังเป็น อุปนทฺโธ), ยุโรป อุปนนฺธิ-อุปนนฺโธ (เหมือนกันทั้งคู่) 4/83. วิน. 7/26-7, อ. 2/411.
     นนฺธ นทฺธ นี้ ชอบกลอยู่ ข้าพเจ้าหาหลักเทียบได้คำหนึ่ง คือ พธ=พนฺธเน แล พนฺธ=พนฺธเน (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน) พธ ก.-พาเธติ. กค.-พทฺโธ. พนฺธ. ก.-พนฺธติ.
     นทฺธ อันมีที่ใช้อยู่ เช่น กค.-โอนทฺธ ปริโยนทฺธ สนฺนทฺธ เป็นต้น สทฺทนีติแลปราชญ์ทั้งหลายรับรองแล้วว่า ออกจาก นห=พนฺธเน (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน)  นห-นธ ธาตุมี ธ เป็นที่สุด ต ปัจจัย เป็น นทฺธ (บาลีเวยยากรณ์ กิริยากิตก์) มนุสฺสานํ มญฺจํปิ ปีฐํปิ จมฺโมนทฺธานิ โหนฺติ จมฺมวินทฺธานิ เตียงตั่ง ของมนุษย์ ท. เป็นของหุ้มหนังแลหุ้มแปลกๆ วิน. 5/28. นห นี้ ก.-นยฺหติ. ส่วน นนฺธ ก.- นนฺธติ. ขอให้ปราชญ์ผู้ใฝ่ใจไต่สวนหาหลักฐานอันแน่นอนต่อไป.

นภติ, นภฺนาติ,  นพฺภติ. 
นภํ อากาศ, กลางหาว. 
นาภี สะดือ.

นภติ

นมติ, นมนฺติ, 
นติ. 
นมิตฺวา. 
นมนํ, อุนฺนมนํ ความฟูขึ้น. 
ถ้ามี ป เป็นบทหน้า ให้แปลง น เป็น ณ เช่น ปณมติ, ปณาโม.

นมติ

นมสฺสติ, 
นมสฺสนํ, นมสฺสา การนอบน้อม. 
นมสฺสมาโน, นมสฺสิตฺวา.

นมสฺสติ

ธาตุนี้เป็น สกมฺม อย่างเดียว - ส.