พจนานุกรมธาตุ

อคติ

องฺคติ สตฺโต นิหีนภาวํ เอเตนาติ องฺคณํ กิเลสเพียงดังเนิน. 
ราคาทิ องฺคนฺติ เอตฺถาติ องฺคณํ. 
องฺคนฺติ ชานนฺติ เอเตนาติ องฺคุลํ. นิ้วสำหรับวัด. 
องฺคติ อุคฺคจฺฉตีติ องฺคุลิ นิ้วมือ.

องฺคติ องฺเคติ องฺโค องฺคํ องฺคณํ

• องฺโค  ป. ชื่อของประเทศในอินเดียครั้งพุทธกาล  แต่มักใช้เป็นพหุ. ว่า องฺคา.
• องฺคํ  นป. องค์, อวยว; เหตุ, การณ์.
• องฺคณํ  นป. อังคณ แปลได้เป็น 3 นัย :-
  1. '=ราคาทิกิเลสา' กิเลสมีราคะเป็นอาทิ 
     ดังบาลีว่า ราโค องฺคณํ.
  2. '=มลํ' มลทิน หรือ '=ปงฺโก' เปือกตม, ของเปรอะเบื้อน  
     ดังบาลีว่า ตสฺเสว รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมติ.
  3. '=วิวฏปฺปเทโส' 'ประเทศเปิด' ลาน, เนิน, ที่โล่งและกว้าง,  
     ดังบาลีว่า เจติยงฺคณํ โพธิยงฺคณํ - ส.

อคติ ย่อมไปคด. 
อคติ ความลำเอียง นามกิตก์. 
อคฺคติ. 
อคฺคิ, อคฺคินิ ไฟ.

อคฺคติ อคฺคิ

• อคฺคิ ป. ไฟ. ศัพท์เป็นชื่อของไฟ 20 คือ อคฺคิ ธูมสิโข โชติ ชาตเวโท สิขี คินิ อคฺคินิ ภานุมา เตโช ปาวโก อติวโก อนโล หุตาสโน ธูมเกตุ เวสฺสานโร อจฺจิมา ฆตาสโน วายุสโช ทหโน กณฺหวตฺตนี - ส.

อคฺฆติ. 
อคฺโฆ ต้นทุน, ราคา. 
อคฺฆิยํ มีค่า. 
ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา, 
อคฺฆติ ควํ โคโป.

• อคฺฆติ การิต-อคฺฆาเปติ 
  อยํ ปาติ สตสหสฺสํ อคฺฆติ ถาดนี้ มีราคาแสนหนึ่ง หรือ ถึงแสนหนึ่ง ชาอ. 1/173. 
  สพฺเพว มยํ … มณี น อคฺฆาม เราทั้งหมด ไม่มีราคาถึงแก้วมณี หรือ มีราคาไม่ถึงแก้วมณี ธมฺอ. 5/32.
• อคฺฆ  ป. นป. ราคา, ค่า; เครื่องบูชา, เครื่องสักการแขก, เครื่องต้อนรับแขก. (=มูล; ปูชน) อช. 424, 1048.
• อคฺฆิย [อคฺฆ+อิย]  นป. เครื่องบูชา, เครื่องสักการแขก, เครื่องต้อนรับแขก. อช. 424.
• อคฺฆิย [อคฺฆ+อิย]  ค. มีราคา, มีค่า. 
  รตนคฺฆิยกญฺจนคฺฆิยสทิสํ* อตฺตภาวํ ทิสฺวา 
  เห็นอัตภาพคล้ายรตนะอันมีค่า แลทองคำอันมีค่าแล้ว (รตน+อคฺฆิย) ธมฺอ. 3/422.
• อคฺฆนก, อคฺฆนิก  ค. มีราคา, มีค่า. 
  ปาติอคฺฆนกํ ภณฺฑํ ภัณฑะมีค่าเท่าถาด, 
  สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปาตึ ถาดทองคำมีค่าแสนหนึ่ง ชาอ. 1/173.
• อคฺฆาปนก หรือ อคฺฆาปนิก  ป. คนตีราคา, คนว่าราคา. ชาอ. 1/191

* อคฺฆิย หรือ อคฺฆิก นี้ โบราณแปลกันว่า พนม   ปุปฺผคฺฆิก ว่า พนมดอกไม้  ต่างประเทศว่า festoon work.

อฆยติ. 
อฆยนฺติ ปาปํ กโรนฺติ สตฺตา เอเตนาติ อฆํ ความชั่ว, ความเสื่อม, ความทุกข์

อเฆติ อฆยติ อฆํ อโฆ อนโฆ

• อฆํ อโฆ นป. ป. ชั่ว บาป; ทุกข์, ลำบาก; วิบัติ, ฉิบหาย; ฟ้า. อากาศ.
• อนโฆ ค. ปราศจากชั่ว; ปราศจากทุกข์; ปราศจากฉิบหาย [น+อฆ].

องฺฆเต. 
องฺฆนํ.

องฺกติ. องฺเกติ, องฺกยติ. 
องฺกิตํ, องฺกนํ เครื่องหมาย. 
องฺกิโต เครื่องหมาย. 
จกฺกงฺกิตจรโณ มีพระบาทหมายด้วยจักร หรือเป็นลายจักร. 
องฺโก เครื่องหมาย, รอย เช่น รอยตรา; ตัก, เอว, พก. 
องฺกุรํ หน่อ, 
ปริยงฺโก แท่น, บัลลังก์. 
ปลฺลงฺโก บัลลังก์. ปริ+องฺก, 
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา 'คู้บัลลังก์' นั่งขัดสมาธิ์. 
สสงฺโก พระจันทร์, 'มีกระต่ายเป็นเครื่องหมาย', สส+องฺก.

องฺคยติ. 
องฺคํ, องฺคนํ, องฺคณํ, 
ปงฺคนํ, ปงฺคนา. 
ในกัปปทุมะแปลเหมือน องฺกธาตุ ในอเนกคณะ

อจติ, อจเต.

อญฺฉติ, อญฺจเต. 
อญฺจนํ การไป, การบูชา, เคารพ, นับถือ.

อจติ, อจเต.

อจฺจติ. 
อจฺจิ เปลวไฟ, 
อจฺจิมา ไฟ, ผู้มีรัศมี. 
อจฺจยติ. 
อจฺจิโต ผู้อันเขาบูชาแล้ว.

อจฺจติ อจฺจิโต อจฺจิ อจฺจิมา

• อจฺจิโต อา. พรหมาสุรสุรจฺจิโต ผู้อันพรหม อสุร และ เทวดา บูชาแล้ว - ส.
• อจฺจิ อิ. เปลวไฟ 'เขาบูชา'; รัศมี, แสง.
• อจฺจิมา ป. ไฟ 'มีรัศมี.'

อจฺเจติ อจฺจยติ

อญฺฉติ. 
อญฺฉนฺโต, อญฺฉามิ.

อญฺฉติ อญฺฉนฺโต 

• อญฺฉนฺโต อา. ทีฆํ วา อญฺฉนฺโต ทีฆํ อญฺฉามีติ ปชานาติ  เมื่อชัก (เชือกกลึง) ยาว  ก็รู้ว่าชัก (เชือกกลึง) ยาว - ส.

อชตีติ อโช, เอฬโก. แกะ, แพะ. 
อชนฺติ เอตฺถาติ อชิรํ. สนาม, ลานบ้าน. 
อชติ เสฏฺฐภาวนฺติ อคฺโค. ผู้เลิศ. 
อชนํ, สมชฺชนํ, สมชฺชา ที่ประชุม. 
ปาชนปุริโส, ปาชนทณฺโฑ.

อชติ อโช อชินํ อคฺโค

• อโช ป. แพะ, แกะ. (ตัวเมียเป็น อชี, อชา)  ศัพท์เป็นปริยายกัน คือ อโช เอฬโก อุรพฺโภ อวิ เมณฺโฑ - ส.
• อชินํ ป. หนังสัตว์ [อช+อิน - สูจิ].
• อคฺโค น. 
  เบื้องต้น, ต้นเดิม '=อาทิ'; 
  ส่วน, แผนก, ภาค '=โกฏฺฐาส'; 
  ปลาย, ที่สุด, สุดท้าย '=โกฏิ'; 
  (ค.) เลิศ, ประเสริฐ, วิเศษ '=วร' (อช. 843)
  [อช แปลง ช เป็น ค - สูจิ].

อณฺชยติ, อญฺชยเต.

อชฺชติ

อชฺเชติ อชฺชยติ