พจนานุกรมธาตุ

วรหตีติ วราโห, สูกโร หตฺถี จ. 
วลหติ.

วลติ วลี

• วลี  อิ. หนังย่น, ย่นเป็นเกลียว; สาย, ริ้วยาวๆ (อ. 990).

วลติ

วาเลติ วาลยติ วาโล

• วาโล  ผม; ขนสัตว์; ขนหางสัตว์ (อช. 256-1080)  
  ถ้าเป็น นป. วาลํ น้ำ;  ไม้เลื้อยชนิดหนึ่ง (อช. 661-591). 
  (อาจเป็น วล ที่อยู่ข้างหน้าทั้ง 2 ก็ได้ หรือ ธาตุอื่นก็ได้ พึงพิเคราะห์ถือเอา  ส. มิได้แสดงอรรถไว้).
   

วาเลติ, วาลยติ. 
วาโล ผม, ขนหางสัตว์. 
วาลพีชนี. 
วาลธิ หาง. 
จมรีว วาลธี.

วลติ. 
วลโย กำไลมือ, ห่วง, ห่วงที่ข้อเท้า. 
วลาโก, วลากา นกกระเรียน. 
วลียติ สํวรียติ วคฺคุ. 
วลนํ สํโกจนํ วลิ. 
วลติ วลฺยตีติ วลวา, วฬวา วา, ตุรงฺคกนฺตา แม่ม้า, ม้าตัวเมีย.

วลญฺชติ วลญฺชโก วลญฺชนํ วลญฺโช

• วลญฺชนํ  แปลได้ 3 อย่าง:-
  1. ใช้สอย หรือจ่าย  
     ดังคำว่า ทิวสวลญฺโช การใช้สอย หรือรายจ่ายประจำวัน. (อช. 337-8).
  2. อุจจาระปัสสาวะ 'ของใช้ในตัว'** 
     ดังคำว่า อตฺตโน สรีรวลญฺชเมว ขาทติ กินอุจจาระปัสสาวะของตนเท่านั้น (ธรรมบท อ. 3/433). สตฺถุ สรีรวลญฺชนภาชนํ หม้อพระบังคนหนักเบาของพระศาสดา (ธรรมบท อ. 6/239).
  3. รอย, เครื่องหมาย  
     ดังคำว่า อยมสฺส ปทวลญฺโช นี้รอยเท้าของเขา (ธรรมบท อ. 2/128).

* ใน ส. เป็น วลชิ ปริโภเค 
** วลญฺช ซึ่งแปลตามพยัญชนะนี้ ผู้แต่งน่าจะแปลจากคำว่า "bodily use" ในอภิธานของชิลเดอรส  แต่ถ้าจะแปล วลญฺช ว่า "สิ่งที่ร่างกายใช้สอยแล้ว" คืออุจจาระปัสสาวะ ก็น่าจะได้.
 

วลญฺชติ. 
ปาทวลญฺโช รอยเท้า, รอยพระบาท.

วลหติ

วรเหติ, วรหยติ. วลเหติ, วลเหยติ.

วลฺลติ วลฺลุโร

• วลฺลุโร  เนื้อแห้ง, 'รักษา' 
  วิ. วลฺลนฺติ สํวรนฺติ รกฺขนฺติ อิโต กากเสนาทโย สตฺเต อขาทนตฺถายาติ วลฺลุโร - ส.

วลฺลติ สํวรตีติ วลฺลิกา, วีณา พิณ. 
วลฺลิยนฺติ สํวริยนฺตีติ วลฺลิ, วลฺลี วา เถาวัลย์. 
วลฺลนฺติ สํวรนฺติ รกฺขนฺติ อิโต กากเสนทโย สตฺเต อขาทนตฺถายาติ วลฺลูโร เนื้อแห้ง.

วสติ

วสติ วสา

• วสา  มันเหลว, คู่กับ เมโท มันข้น ในอาการ 32.

วสติ วสิยติ วจฺฉติ ปริวาโส นิวาโส อาวาโส อุปวาโส อุโปสโถ วิปฺปวาโส 
จิรปฺปวาสี ปวาโส สํจฺฉโร-รํ วตฺถุ วตฺถํ วสุ วาสโว วาสุกี

• ปริวาโส  ปริวาส, อยู่ต่างหาก, แยกอยู่ หรือ อยู่ภายในที่มีกำหนดอย่างภิกษุต้องสังฆาทิเสสแล้วอยู่ปริวาส [ปรี+-วส]
• นิวาโส  นิวาส, อยู่อาศัย' ที่อยู่, ที่อาศัย [นิ+วส].
• อาวาโส  อาวาส, ที่อยู่, วัด [อา+-วส].
• อุปวาโส  อุปวาส, การจำศีล, 'อยู่อดอาหาร' อย่างวิธีรักษาอุโบสถ ไม่บริโภคอาหารในเวลาวิกาล [อุป+วส] 
  วิ. อนฺเนน วชฺชิโต วาโส อุปวาโส - ส.
• อุโปสโถ  อุโบสถ 
  วิ. อุปวสนฺติ เอตฺถาติ อุโปสโถ. 
  หมายความได้:-
  1. การแสดงปาฏิโมกข์  
     ดังบาลีว่า อายามาวุโส กปฺปิน อุโปสถํ คมิสสาม.
  2. ศีล  
     ดังบาลีว่า เอวํ อฏจงฺคสมนฺนาคโต โข วิสาเข อุโปสโถ อุปวุตฺโถ.
  3. การอดอาหาร  
     ดังบาลีว่า สุทฺธสส เว สทา ผคฺคุ สุทฺธสสุโปสโถ สทา.
  4. ชื่อ  
     ดังบาลีว่า อุโปสโถ นาม นาคราชา.
  5. วันอุโบสถ  
     ดังบาลีว่า น ภิกฺขเว ตทหุโปสโถ สภิกขุกา อาวาสา - ส.
• วิปฺปวาโส  วิปฺปวาส, ปราศจาก, จากไป [วิ+ป+วส].
• จิรปฺปวาสี  ผู้ค้างแรมในที่อื่นนาน, ผู้ไปจากบ้านเสียนาน [จิร+ป+วส].
• ปวาโส  ประพาส, ไปจากบ้าน, ค้างแรมในที่อื่น หรือเมืองอื่น [ป+วส].
• สํจฺฉโร-รํ  ป. นป. สังวัจฉร, สังวัตสร, สมพัตสร, ปี [สํ+วส-นิวาเส - สูจิ].
• วตฺถุ  นป. วัตถุ, พัสดุ, สิ่ง, สิ่งของ; เหตุ, การณ์; ที่, ที่ดิน  เช่นที่นา ที่สวนเป็นต้น; 
  สิ่งพิเศษ คือ พระรัตนตรัย พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ [จาก วส นี้ - สูจิ].
• วตฺถํ  นป. พัตถ์ พัสตร์, ผ้า, 'เครื่องอาศัย'.
• วสุ  นป.
  1. เทวดาพิเศษ 8 องค์ คือ อาโป ธุโว โสโม อธุโว อนิโล อนโล ปจฺจูโส ปภาโส เหล่านี้ เรียกว่า
     วสว หรือ วสพ
  2. รตน, แก้ว
  3. ทรัพย์, สมบัติ, เงินทอง (อ. 895) [จาก วส นี้ - สูจิ].
• วาสโว  ป. วาสวะ, วาสพ, พระอินทร์, 'มีรัตนะ' [จาก วสุ แก้ว - สูจิ].
• วาสุกี  ป. วาสุกี, นาคราช, พระยานาค, 'มีแก้ว' [จาก วสุ แก้ว. ก อาคม - สูจิ].

วจฺฉติ วจฺฉโย วโส-สํ 

• วจฺฉโย  อา. ชินวจฺฉโย - ส.
• วโส-สํ  ป. นป. ปรารถนา, อยากได้; อำนาจ, สามารถ, บังคับ [จาก วส-กนฺติยํ-สูจิ]. 
  จะจาก วส นี้ ทุกเนื้อความ หรือ วส อื่นบ้าง แล้วแต่พิเคราะห์ ส. มิได้แสดงไว้.

วสสติ

อา. 
สกุโณ วสฺสติ นกร้อง. 
มณฺฑูโก วสฺสติ กบร้อง, 
อธมฺโม** มิคชาตานํ สิงฺคาโล ตาต วสฺสติ พ่อ! สุนัขจิ้งจอก อาธรรม์เห่าเหล่าเนื้อ - ส.

* รูปสำเร็จของธาตุนี้เป็น วสฺสิตํ ก็มี ในอภิธานัปปทีปิกา คาถา 130 ว่า ติรจฺฉานคตานํ - หิ รุตํ วสฺสิตมุจฺจเต. คือ วสฺสิต หมายเอาเสียงสัตว์ร้อง. ธาตุนี้ทาง สํ. เป็น วาศุ (วาศฺ ศพฺเท to roar, to hum).

** ในททฺทรชาดก ชาตกฏฺฐกถาภาค 3/89 เป็น อธโม.

วาเสติ วาสยติ วสา

• วสา  มันเหลว (อาการ 32).

วาเสติ วาสยติ นิวาเสติ

วสติ, วจฺฉติ.
วจฺฉโย ความยินดี. 
วาโส, ปริวาโส, สํวาโส, นิวาโส การอาศัยอยู่. 
อายสฺมโต นิสฺสาย วจฺฉามิ. 
ชินวจฺฉโย วสลธมฺมนฺติ ปาปธมฺเม วสนฺติ ปคฺฆรนฺตีติ วสลา, เตสํ วสลานํ หีนปุริสานํ ธมฺมํ.

วสฺสติ. 
สกุโณ วสฺสติ. 
สิงฺคาโล ตาต วสฺสติ.

วสติ.
วสนํ เครื่องนุ่งห่ม. 
วาเสติ, นิวาสยติ. 
อนฺตรวาสกํ นิวาเสตฺวา.
วสติ วาสยติ.
สิเนเหติ สิลิสฺสตีติ วสา มันเหลว

วาเสติ, วาสยติ 
อุทกํ คนฺเธน วาเสตฺวา. 
วาสนา บุญบาปที่อบรมมา 
วาเสติ ฉินฺทติ หึสติ เอตายาติ วาสิ วาสี วา  มีด

วสฺสติ. 
วสฺสิตฺวา.

วสฺสติ วสฺโส วสฺสํ วสฺสนํ วุฏฺฐิ วสฺสาโน

• วสฺสติ  
  อา. เทโว วสฺสติ ฝนตก - ส.
• วสฺสํ, วสฺสนํ, วุฏฺฐิ ฝน, 'รด.' 
  วสฺโส วสฺสาโน ป. ฤดูฝน. 
  วสฺโส, วสฺสํ ป. นป. ปี; พรรษา หมาย 3 เดือน อย่างพระจำพรรษา [จาก วสฺส นี้ทั้งนั้น-สูจิ].