พจนานุกรมธาตุ

อินฺทติ อินฺทนํ อินฺโท อินฺทุ

• อินฺโท อินฺท หมาย (1) ผู้ใดผู้หนึ่งซึ่งเป็นจอม (2) พระอินทร์, ท้าวสักกะ.
  ศัพท์เป็นนามของพระอินทร์ 27 คือ สกฺโก ปุรินฺทโท อินฺโท วตฺรภู ปากสาสโน สหสฺสเนตฺโต มฆวา เทวราชา สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข ทสสตโลจโน วชิราวุโธ ภูตปติ มหินฺโท โกสิโย เทวกุญฺชโร สุราธิโป สุรนาโถ วาสโว ติทิวาธิภู ชมฺพาริ วชิรหตฺโถ อสุรสาสโน คนฺธพฺพราชา เทวินฺโท สุรินฺโท อสุราภิภู - ส.
• อินฺทุ ป. อินทุ, 'ใหญ่กว่าดาว,' พระจันทร์ [อิทิ - สูจิ].

อิชฺฌติ, สมิชฺฌติ. 
อิชฺฌนฺติ สตฺตา เอตาย อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิทฺธิ, อิชฺฌนํ, สมิชฺฌนํ ความเจริญ. 
อิธุมํ อิโธ เชื้อไฟ.

เอธติ. 
อิทฺธิ ฤทธิ์. 
อิทฺโธ, สมิทฺโธ.

อิชฺฌติ สมิชฺฌติ อิทฺธิ อิชฺฌนํ สมิชฺฌนํ อิทฺโธ

• อิทฺธิ อิ. ฤทธิ.

อินฺธเต อคฺคิ อเนนาติ อินฺธนํ. เชื้อไฟ.

ธาตุนี้ สทฺทนีตินำไปตั้งเป็นรูป เอธ แลวางคำไขกว้างขวางกว่านี้ (ให้ดู ธาตุป. เล่มก่อน).

อิริยติ. 
อิริยา. ความเป็นไป. 
น อนเยน อิริยติ อเยน อิริยตีติ อริโย สัตบุรุษ, พระอริยเจ้า.

• อิริยติ
  ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ บุทคลนี้เป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น แลประพฤติอย่างนั้น มชฺ. 1/138.
• อิริยนา อิ. ความเป็นไป-เป็นอยู่, ความเจริญอยู่. … 
  อิริยนา วตฺตนา ปาลนา … ธมฺมสงฺคณิ 216 (ศัพท์ทั้ง 3 นี้ ความอย่างเดียวกันทั้งนั้น).
• อิริยา อิ. ความเป็นไป-ประพฤติ; ความเคลื่อนไหว. 
  เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโฐ ปพฺรูหิ พระองค์ผู้ทรงพระปรีชาอันข้าพระองค์ทูลถามแล้ว ทรงโปรดแสดงความประพฤติ ของท่านเหล่านั้น แก่ข้าพระองค์เถิด ขุ. 1/433.
• อิริยาปถ (อิริยา+ปถ) ป. อิริยาบถ, ทาง-วิธีแห่งความเคลื่อนไหว; ทาง-วิธีแห่งความประพฤติดี. 
  เยเกจิ ปาณา จตฺตาโร อิริยาปเถ กปฺเปนฺติ กาเลน คมนํ กา. ฐานํ กา. นิสชฺชํ กา. เสยฺยํ สัตว์ ท. เหล่าใดเหล่าหนึ่ง สำเร็จอิริยาบถ 4
  คือ เดินโดยกาล ยืนโดย. นั่งโดย. นอนโดย. สํ. 5/97.
  โอกขิตฺตจกฺขู อิริยาปถสมฺปนนา (ภิกฺขู) ภิกษุ ท. มีตาทอดลง ถึงพร้อมด้วยอิริยาบถ หมายเอากิริยางาม ท่าทางงาม หรือปฏิบัติดีงาม วิน. 5/78.
• ฉินฺนิริยาปถ [ฉินฺน+อิริยาปถ] ค. 'มีอิริยาบถขาดแล้ว, คนง่อย. 
  ฉินฺนิริยาปโถติ ปีฐสปฺปิ วุจฺจติ วินอ. 3/108.

อิลติ. 
เอลํ, เอฬํ ความหวั่นไหว, ความเลว.

อิลติ อิลยติ. 
เอลํ โทษ, 
เอลา น้ำลาย, 
เอลมูโค โรคบ้าน้ำลาย, เอลาติ วุจฺจเต โทโส.

อิลติ เอลํ เอลา

• เอลํ นป. เอล แปลได้ 2 อย่าง
  1) '=โทโส-อคุโณ' โทษ. ใช่คุณ, ชั่ว, เลว  ดังบาลีว่า เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท. - ส. (เนล ไม่มีโทษ- น+เอล)
  2) '=อุทกํ' น้ำ  ดังบาลีว่า เอลมฺพุชํ กณฺฑติ* วาริชํ - ส.
  * ในมาคนฺทิยสูตร (25/499) เป็น เอลมฺพุชํ กณฺฏกวาริชํ ยถา.
• เอลา อิ. น้ำลาย, '=ลาลา-เขโฬ' อา. เอลมูโค - ส.

อิลติ

อิเลติ อิลยติ

อิสฺสติ. 
ตุลนิสฺสโย, 
มคฺคํ อิสฺสติ. 
อิสฺโส ลูกธนู

สีลกฺขนฺธาทิคุเณ เอสติ คเวสตีติ อิสิ, พุทฺธาทิ. 
อิจฺฉติ อิจฺฉียตีติ อิตฺถี สตรี, ผู้หญิง. 
อิจฺฉียตีติ อิฏฺฐกา อิฐ.

ปุญฺญํ อิสฺนาติ ปณฺฑิโต.

เอสติ อิสิ มเหสิ

• อิสิ ฤษี. (1) เป็นคุณนามของพระอริยะ มีพระพุทธเจ้าเป็นต้น 'ผู้แสวงหาความดี.'  (2) เป็นชื่อของดาบส - ส.
  ศัพท์ปริยายของ ฤษี ดาบส คือ อิสิ ตาปโส ชฏิโล ชฏี ชฏาธโร - ส.
• มเหสิ ป. พระนามพระพุทธเจ้า, ผู้แสวงสิ่งสำคัญ' [มหา+อิส].  ศัพท์นี้รูปละม้ายกับ มเหสี (ดู มห).

เอสติ อิฏฺฐํ อนิฏฺฐํ เอสํ เอสมาโน

• อิฏฺฐํ อารมณ์ที่สัตว์ชอบ, อยากได้, สวย, งาม.
• อนิฏฺฐํ อารมณ์ที่สัตว์ไม่ชอบ, ไม่อยากได้, ไม่สวย, ไม่งาม.

อิสฺนาติ

อิสติ