พจนานุกรมธาตุ

ปญฺหติ ปญฺโห

• ปญฺโห  ปัญหา, 'ถาม; อยากรู้' 
  ปญฺห ศัพท์นี้เป็น ป. โดยมาก ดังบาลีว่า ปญฺโห มํ ปฏิภาติ.  
  เป็น อิ. บ้าง  ดังบาลีว่า ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา. 
  เป็น นป. บ้าง  ดังบาลีว่า โกณฺฑญฺญ ปญฺหานิ วิยากโรหิ. 
  หรือ 2 ลิงค์ (คือ อิ นป.) นี้จะเห็นว่า เป็นลิงควิปัลลาสก็ควร - ส.

ปณฺฑิตํ ปญฺหํ ปญฺหติ. ปริปญฺหติ. 
ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา. 
ปญฺโหติ ญาตุํ อิจฺฉิโต อตฺโถ.

ปฏติ ปโฏ

• ปโฏ  ผ้า, ผืนผ้า 'ไปสู่ความเก่า'  วิ. ปฏติ ชิณฺณภาวํ คจฺฉตีติ ปโฏ. 
  ศัพท์ที่เป็นชื่อของผ้า มีดังนี้ ปโฏ โจโล สาฏโก วาโส วสนํ อํสุกํ ทุสฺสํ อจฺฉาทนํ วตฺถํ เจลํ อมฺพรํ - ส.

ปฏติ ปฏยติ

* ดูคำสันนิษฐานที่เชิงอรรถหน้า 358.

ปาเฏติ ปาฏยติ

ปฏติ ชิณฺณภาวํ คจฺฉตีติ ปโฏ. 
ปฏติ ยาตีติ ปฏกา ธง. 
ปฏติ พฺยตฺตภาวนฺติ ปฏุ ผู้ฉลาด.

ปเฏติ, ปฏยติ มาลํ มาลิโก.

ปฐติ ปาโฐ ปาฐโก

ธมฺมํ ปฐติ. 
ปาโฐ บทสวด, การกล่าว, พระบาลี. 
นกฺขตฺตปาฐโก. 
สพฺพตฺถ ปฐตีติ ปฐิโต.

ปณฺฑติ ปณฺฑา ปณฺฑิโต

• ปณฺฑา  ปัญฺญา, 'แล่น' คือรู้.
• ปณฺฑิโต  บัณฑิต 'ไปด้วยปัญญา' วิ. ปณฺฑาย อิโต คโต ปวตฺโตติ ปณฺฑิโต - ส. 
  (ยังมี วิ. รูปอื่นๆ อีก แต่ความคงเค้านี้).

ปณฺเฑติ ปณฺฑยติ อุปฺปณฺเฑติ อุปฺปณฺฑยติ

• อุปฺปณฺเฑติ  ก. เยาะเย้ย [อุ+ปฑิ]  
  อา. มนุสฺสา ภิกฺขูนํ อุปฺปณฺฑึสุ มนุษย์ ท. เยาะเย้ย หรือ เสียดสี ภิกษุ ท.- ส.  
  (เดี๋ยวนี้ใช้เป็น อุปฺผณฺเฑติ).

คมฺภีรฐาเนสุ ปณฺฑติ คจฺฉติ ปณฺฑา ปัญญา, ความรู้. 
ปญฺญาตาย อิโต คโตติ ปณฺฑิโต. 
ญาณคติยา ปณฺฑติ คจฺฉตีติ ปณฺฑิโต บัณฑิต.

ปณฺฑติ ลิงฺคเวกลฺลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโก บัณเฑาะก์, กะเทย. 
อุปฺปณฺเฑติ. อุปฺปณฺฑยติ. 
มนุสฺสานํ ภิกฺขุนึ อุปฺปณฺเฑสุ.

ปณติ อาปณํ ปาณิ วชิรปาณิ จกฺกปาณิ

• ปณติ  อา. ปณติ วาณิโช พ่อค้าซื้อขาย.  สทฺโธ พุทฺธํ ปณติ คนมีศรัทธา ชมพระพุทธเจ้า - ส.
• อาปณํ  นป. อาบัณ, ตลาด. อา. สาปโณ คาโม บ้านมีตลาด - ส.
• ปาณิ  ป. หัตถ์, มือ, ฝ่ามือ [จาก ปณ นี้ - สูจิ].
• วชิรปาณิ  ป. พระอินทร์, มีวชิระในพระหัตถ์ หรือ ถือวชิระ'  - สูจิ.
• จกฺกปาณิ  ป. พระนารายณ์, 'มีจักรในพระหัตถ์ หรือ ถือจักร' - สูจิ.

ปเณติ ปณยติ

• ปเณติ ปณยติ  
  อา. ราชา จ ทณฺฑํ ครุกํ ปเณติ อนึ่งพระราชา ย่อมทรงบัญญัติคือลงอาชญาอย่างหนัก - ส.

ปณติ โวหรตีติ ปาณิ มือ, ฝ่ามือ, บอกซื้อ, บอกขาย. 
ปณติ วณิโช. 
อาปณํ ร้านค้า. 
ปณิยติ โวหริยตีติ ปณฺณํ ใบไม้.

ปณิยติ โวหริยตีติ ปณฺหิ ส้นเท้า.

ปณฺเณติ ปณฺณยติ ปณฺณํ

• ปณฺณํ  บรรณ, ใบไม้; หนังสือ, จดหมาย, สมุด. 
  ตาลปณฺณํ ใบตาล. 
  ศัพท์ที่เป็นชื่อของใบไม้มี 4 คือ ปณฺณํ ปตฺติ ปลาโส ทลํ - ส. 
  ปณฺณํ ที่แปลว่า หนังสือ เห็นจะหมายว่าเขียนในใบไม้ หรือจารใบลานหรือตาลนี้กระมัง? 
  หรือจะหันไปว่าออกจาก ปณ=พฺยวหาเร ก็ชอบกล ส. ไม่แสดงละเอียด และสูจิก็ไม่มี.

ปณฺเณติ. 
ปณฺณํ ใบไม้, ผัก. 
ตาลปณฺณํ.

ปตติ ปปตติ ปปาโต ปาตาลํ

• ปปาโต  ป. ปปาต, เหว, 'ที่ตกลิ่ว' [ป+ปต.].
• ปาตาลํ  นป. บาดาล, นาคพิภพ; พื้นต่ำที่สุด, นรก; ไฟใต้น้ำ [ปต+อล ปัจ - สูจิ].

ปเตติ ปตยติ

ปตติ ยาตีติ ปตากา ธง. 
ปตติ อโธ คจฺฉตีติ ปาตาลํ นาคพิภพ. 
ปตนฺติ เอตฺถาติ ปตฺตนํ นครํ. 
ที่ใช้ ฏ ก็เป็นอย่างเดียวกัน. ปเตติ, ปตยติ.

ปตฺยติ อิสฺสโร ภวตีติ ปติ ผัว, เจ้าของ.

ปตฺเถติ ปตฺถยติ ปตฺถนา

ปตฺเถติ, ปตฺถยติ. 
ปตฺถนา ความปรารถนา. 
อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ สมิชฺฌตุ.