หู

โหติ ปโหติ ปหูตํ โหตพฺพํ โหตุํ หุตฺวา เหตุเย

• ปโหติ  ก. พอ, เพียงพอ [ป+หู]  
  อา. อิทํ วตฺถํ วิปุลภาเวน จีวรํ กาตุํ ปโหติ ผ้านี้พอทำจีวรเพราะใหญ่กว้าง - ส.
• ปหูตํ  ค. มาก, มากมาย [ป+หู]  
  อา. ปหูตวิตฺโต มีสมบัติมากมาย 
  ปหูตชิวฺโห ภควา พระผู้มีพระภาคมีพระชิวหาหนายาวและอ่อน '=สุปุถุล-สุทีฆ-สุมุทุกชิวฺโห' - ส.
• เหตุเย  น. เพื่ออันมี, เพื่ออันเป็น, '=ภวิตุํ' 
  ได้ในบาลีว่า … น โส สกฺกา นเหตุเย มรรคนั้น (อันใครๆ) ไม่อาจเพื่อไม่ให้มี คือ ต้องมี ไม่มีไม่ได้ [หู ธาตุ ตุํ หรือ ตุเว ปัจจัย. อาเทสเป็น ตุเย และ อู เป็น เอ]. นเหตุเย-อภวิตุํ.  
  ถ้าอยู่ในที่อื่น '=เหตุภาวาย เพื่อความเป็นเหตุ' บ้าง เป็น เหตุ ศัพท์ - ส.

หู นี้ มีที่ใช้มากในคัมภีร์ทั่วไป จะนำบทมาลาที่ ส. แจกไว้ดังต่อไปนี้:-

• วตฺ.- โหติ โหนฺติ …
• ปญฺ.- โหตุ โหนฺตุ, … 'จงมี, จงเป็น.'
• สตฺ.- หุเวยฺย หุเวยฺยุํ, -… 'พึงมี, พึงเป็น.'
  อีกนัยหนึ่ง-เหยฺย เหยฺยุํ, … 'พึงมี, พึงเป็น.'
  ที่เป็นรูป หุเวยฺย นั้น. เทียบพระบาลีว่า อุปโก อาชีวโก หุเวยฺยปาวุโสติ วตฺวา … (เป็น หุเปยฺย บ้าง) - ส.
  ที่เป็นรูป เหยฺย เทียบอรรถกถาว่า  น จ อุปฺปาโท โหติ, สเจ เหยฺย, อุปฺปาทสฺสาปิ อุปฺปาโท ปาปุเณยฺย - ส.
• ปโร. -หุว หุวุ, หุเว หุวิตฺถ หุว หุวิมฺห; หุวิตฺถ หุวิเร, หวิตฺโถ หุวิโวฺห, หุวิ หุวิเมฺห. มีแล้ว, เป็นแล้ว.'
  หุวิตฺถ อตฺตโนบท ปฐมบุรุษ นั้น บางคราว แปลงรูปเป็น โหถ บ้าง  
  ดังบาลีว่า กสิรา ชีวิกา โหถ*  ความเลี้ยงชีพเป็นของลำบาก '=ทุกฺขา โน ชีวิกา อโหสิ' - ส.
• หีย.- อหุวา อหุวุ. อหุโว อหุวตฺถ, อหุว อหุวมฺหา; อหุวตฺถ อหุวตฺถุํ อหุวเส อหุววฺหํ อหุวึ อหุวมฺหเส 'ได้มีแล้ว, ได้เป็นแล้ว.' 
  มยํ อหุวมฺหเส เรา ท. ได้มีแล้ว '=ภวมฺหเส.'
  ควรระวัง อหุวมฺหเส นี้ รูปพ้องกับ อา. อกรมฺหเส เต กิจฺจํ ยํ พลํ อหุวมฺหเส กำลังใดได้มีแก่เรา ท. สิ เรา ท. ได้ทำกิจของท่าน (ด้วยกำลังนั้น) หรือ เราได้ทำกิจของท่าน ด้วยกำลังซึ่งมีอยู่.  อหุวมฺหเส ในประโยคนี้ แยก อหุวา หรือ -ว+อมฺห+เส (อมฺห=อมหากํ. เส นิบาต) อีกนัยหนึ่ง แยก อหุ+อมห+เส (ว อาคม) ทั้ง อหุวา หรือ -ว และ อหุ =อโหสิ ได้มีแล้ว - ส.
• อชฺ.- อโหสิ อหุ-อเหสุํ, อหฺโว อหุวตฺถ-อโหสิตฺถ, อหุวาสึ-อโหสึ-อหุํ อหุมฺหา-อโหสิมฺหา; … ได้มีแล้ว, ได้เป็นแล้ว.'
  อา. อหํ เกวฏูฏคามสฺมึ อหุํ เกวฏูฏทารโก (อหุํ=อโหสึ) - ส.
• ภวิ.-
  1. เหสฺสติ เหสฺสนฺติ, 'จักมี, จักเป็น.'
  2. เหหิสฺสติ เหหิสฺสนฺติ … 'จักมี, จักเป็น.'
  3. เหหิติ เหหินฺติ … 'จักมี, จักเป็น.'
  4. โหหิสฺสติ โหหิสฺสนฺติ, … 'จักมี, จักเป็น.'
  5. โหหิติ โหหินฺติ, … 'จักมี, จักเป็น.'  (เป็นได้ 5 รูป).
• กาลา.- อหุวิสฺสา อหุวิสฺสํสุ … 'จักได้มีแล้ว, จักได้เป็นแล้ว.'

* ในเวสสันตรชาดก กัณฑ์ฉกษัตริย์ ชาตกฏฺฐกถา ภาค 10/486 เป็น กสิรา ชีวิกา โหม. ฉบับต่างประเทศก็เหมือนกัน. โดยนัยที่ท่านกล่าวไว้นี้ โหม จึงน่าจะผิด.