ธาตุลงปัจจัย เป็นฐาน (base) สำหรับลงวิภัตติประกอบเป็นกิริยา
ดู ฐานกิริยา จัดหมวดหมู่ตามความหมาย
คำแนะนำการใช้
- ฐานกิริยา ในที่นี้หมายถึง ธาตุที่ลงปัจจัยแล้ว (รวมทั้ง อาคม อุปสัค …) กลายเป็น ‘ฐาน’ (base) พร้อมที่จะนำไปลงวิภัตติอาขยาต
เพื่อทำเป็นกิริยาอาขยาตได้โดยสะดวก และฐานกิริยานี้ยังช่วยให้สังเกตและประกอบกิริยาได้ง่ายขึ้นด้วย
| ธาตุ | ปัจจัย | ฐาน | คำแปล |
| ป-ญา | นา | ปญฺญาย (นา>ย) | รู้, ปรากฏ [วัต. ปญฺญยติ ปญฺญายติ อัช. ปญฺญายิ ต. ปญฺญาโต] อ ปญฺญา ยุ ปชานนํ |
จากตารางด้านบน ญา ธาตุ มี ป อุปสัคเป็นบทหน้า ลง นา ปัจจัย (และแปลง นา เป็น ย) ประกอบเป็น ‘ฐาน’ คือ ปญฺญาย
นำฐาน คือ ปญฺญาย ไปลง ติ วิภัตติ เป็นต้น ได้รูปเป็น ปญฺญายติ ปญฺญายนฺติ ปญฺญายิ ปญฺญายิสฺสติ …
- หลังคำแปล ยังได้เพิ่มตัวอย่างกิริยาอาขยาต-กิริยากิตก์ ที่มีการแปลงรูปต่างจากฐานปกติ รวมทั้งตัวอย่างศัพท์นามกิตก์ด้วย
- หลังเครื่องหมาย # คือกิริยาที่ใช้ธาตุเดียวกัน แต่เปลี่ยนรูปเล็กน้อย มีความหมายเหมือนๆ กัน หรือใกล้เคียงกันบ้าง
- รูปสำเร็จกิริยากิตก์ เป็นได้ 3 ลิงค์ เช่น ชาโต ชาตา ชาตํ จะแสดงตัวอย่างเฉพาะปุงลิงค์ คือ ชาโต
- ฐานกิริยาที่ลงท้ายด้วย อา เมื่อลงวิภัตติอาขยาต หรือปัจจัยกิตก์ ที่ขึ้นต้นด้วยสระ ให้ลบ อา ด้วย
- ธาตุ(หลายสระ)ที่ลงท้ายด้วย อิ (อิการันต์) ที่อยู่ในหมวด ภู ธาตุ (อ) หรือ จุร ธาตุ (เณ ณย) ต้องลงนิคคหิตที่ต้นธาตุ
(ถ้านิคคหิตอยู่หน้าพยัญชนะวรรค ให้แปลงเป็นพยัญชนะที่สุดวรรค) ได้แก่ กขิ กทิ ขทิ ขภิ ตทิ ถภิ นิทิ ปิลธิ พุธิ มฑิ ลฆิ ลพิ ลุถิ วลชิ สกิ หิสิ อกิ อฉิ อาสิสิ ธาตุ โดยแสดงรูปที่ลงนิคคหิตเป็นหลัก เช่น กงฺข (กขิ), ขนฺท (ขทิ), หึส (หิสิ), อาสึส (อาสิสิ)
(ในคัมภีร์มักเขียนด้วยรูปอิการันต์ ฉะนั้น หากค้นหา กงฺข ธาตุ ไม่พบ ก็ต้องค้นหาด้วยคำว่า กขิ เป็นต้น) - ธาตุ: อกมฺม. =อกัมมธาตุ, สกมฺม. =สกัมมธาตุ
วาจก: กัต. =กัตตุวาจก, กัม. =กัมมวาจก; เหตุ. เหตุกัต. =เหตุกัตตุวาจก; เหตุกัม. =เหตุกัมมวาจก
วิภัตติอาขยาต: วัต. =วัตตมานา, ปัญ. =ปัญจมี, สัต. =สัตตมี, ปโรก. =ปโรกขา, หิย. =หิยยัตตนี, อัช. =อัชชัตตนี, ภวิส. =ภวิสสันติ, กาล. =กาลาติปัตติ.
ปัจจัยกิริยากิตก์: อันต. อนีย. ตัพ. (ตพฺพ ปัจจัย) มาน. อาน. ต. (ต ปัจจัย) ตู. (ตูนาทิปัจจัย) (ตเว. ตุํ).
ปัจจัยนามกิตก์: กฺวิ ณี ณฺวุ ตุ รู ข ณฺย อ อิ ณ ติ ยุ ตุํ
ตัท. =ปัจจัยตัทธิต
(ปรับปรุง 18 ก.ค.67)
| ธาตุ | ปัจจัย | ฐาน | คำแปล - รูปสำเร็จอื่นๆ ฯลฯ | |
ก | ||||
| กงฺข (กขิ) | อ | กงฺข | หวัง, ปรารถนา, อยาก; สงสัย ... ณฺย ปาฏิกงฺโข อ กงฺขา | |
| นิ-กฑฺฒ | อ | นิกฺกฑฺฒ | ดึงออก, ลากออก | |
| อา-กฑฺฒ | อ | อากฑฺฒ | ดึงออก, ลากออก, ฉุด, ชัก | |
| กถ | เณ ณย | กเถ-ถย | บอก, กล่าว, แสดง, ชี้แจง, แต่ง [วัต. กถาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) อัช. กเถสิ กเถสุํ กถยิ กถยึสุ] อ กถา อตฺถกถา อฏฺฐกถา ยุ กถนํ | |
| สห-กถ | เณ ณย | สากจฺเฉ-ฉย (สห>สา; ถ>จฺฉ) | เจรจากัน, สนทนากัน, สากัจฉา อ สากจฺฉา | |
| กนฺต | อ | กนฺต | ตัด, ผ่า, เชือด, ควัก; กรอด้าย, ปั่นด้าย | |
| กนฺท (กทิ) | อ เณ ณย | กนฺท กนฺเท-ทย | ร้องไห้, คร่ำครวญ; ร้องเรียก; วุ่นวาย [วัต. #ปกฺกนฺทติ] | |
| กมฺป | อ | กมฺป | ไหว, หวั่นไหว ณฺวุ #อนุกมฺปโก โลกานุกมฺปโก อ กมฺปา ยุ กมฺปนํ | |
| กปุ | อ เอ | กปฺป กปฺเป | ควร, สมควร, อาจ, สามารถ, อาจมี, อาจเป็น | |
| กปฺป | อ เณ ณย | กปฺป กปฺเป-ปย | สำเร็จ, กำหนด, ถึง, บรรลุ; ทำ, คิด, นึก... ; ตัด, โกน | |
| โอ-กปฺป | อ | โอกปฺป | จัดแจง; ทำให้สำเร็จ; ไว้ใจ, เชื่อถือ ยุ โอ(กฺ)กปฺปนา | |
| กม | อ | กม | ก้าวไป, เดินไป | |
| กม | อ | จงฺกม (เทฺวภาวะ) | จงกรม, ก้าวไป, เดินไป (กกมฺ>กํกมฺ>จํกมฺ>จงฺกมฺ) อ จงฺกโม ยุ จงฺกมนํ | |
| นิ-กม | อ | นิกฺขม | ออกไป [อนฺต. นิกฺขมนฺโต ต. นิกฺขนฺโต ตู. นิกฺขมฺม] ณ เนกฺขมฺมํ ยุ นิกฺขมนํ | |
| ป-กม | อ | ปกฺกม | หลีกไป, เดินออก; ก้าวไปข้างหน้า, ตะเกียกตะกาย [อัช. ปกฺกมิ ปกฺกามิ (ทีฆะต้นธาตุ) อนฺต. ปกฺกมนฺโต ต. ปกฺกนฺโต] ยุ ปกฺกมนํ | |
| ปฏิ-กม | อ | ปฏิกฺกม | ก้าวกลับ, กลับ [ต. ปฏิกฺกนฺโต] | |
| ปรํ-กม | อ | ปรกฺกม | ก้าวไปข้างหน้า, บากบั่น, มุ่งมั่น, พากเพียร, ก้าวหน้า; ดิ้นรน, ตะเกียกตะกาย [ตู. ปรกฺกมฺม] อ ปรกฺกโม ยุ ปรกฺกมนํ | |
| วิ-อุป-กม | อ | หลีกออก [ต. วูปกฏฺโฐ] | ||
| อติ-กม | อ เอ | อติกฺกม-กเม | ก้าวล่วง, ล่วงละเมิด, ล่วงเกิน; เดินผ่าน [ต. อติกฺกนฺโต ตู. อติกฺกมฺม] อ อติกฺกโม #วีติกฺกโม | |
| อภิ-กม | อ | อภิกฺกม | ก้าวไปข้างหน้่า, ล่วงไป; เพิ่มขึ้น | |
| อา-กม | อ | อกฺกม | เหยียบ, ย่ำ [ต. อกฺกนฺโต] | |
| อุป-สํ-กม | อ | อุปสํกม อุปสงฺกม | เข้าไปหา-พบ-ใกล้ [ตู. อุปสงฺกมฺม] | |
| โอ-กม | อ | โอกฺกม | ก้าวลง, หยั่งลง [ตู. โอกฺกมฺม] | |
| กมุ | อ เณ ณย | กาม กาเม-มย | ปรารถนา, อยาก, ต้องการ ณ ธมฺมกาโม หิตกาโม ติ นิกนฺติ | |
| กร | โอ | กโร | ทำ [วัต. กุพฺพติ กุรุติ กุรุเต; กริยติ กรียติ กริยเต กรียเต กริยฺยติ กรียฺยติ กริยฺยเต กรียฺยเต กัม. ปัญ. กรสฺสุ, สัต. กเร กเรถ การเย กุพฺเพถ กุรุพฺเพถ หิย. อกา อกมฺห, อัช. กริ อกริ อกาสิ อกํสุ อกตฺถ อกาสึ ภวิส. กาหติ กาหิติ กาหามิ, กาล. อกริสฺส อนีย. กรณีโย ตัพ. กา-กตฺตพฺโพ อันต. กโรนฺโต กรํ มาน. กุรุมาโน อาน. กราโน ต. กโต #อกโต (น-); การิโต เหตุกัม. ตู. กตฺวา ตเว. กาตเว ตุํ. กาตุํ กตฺตุํ] กฺวิ อนฺตโก ภติโก ณี พฺรหฺมจารี ปุญฺญการี ปมตฺตจารี มาลาการี สาตจฺจการี ณฺวุ การโก การิกา อนตฺถการโก ชาลการิกา วตฺตปฺปฏิวตฺตการโก การาปโก ตุ กตฺตา ข ทุกฺกโร อีสกฺกโร ณฺย การิโย อ หิตกฺกโร เวยฺยาวจฺจกโร ทีปงฺกโร ณ กาโร กมฺมกาโร กุมฺภกาโร มาลากาโร มณิกาโร สุวณฺณกาโร อุสุกาโร อุปกาโร สงฺขาโร อภิสงฺขาโร ปริกฺขาโร ปุเรกฺขาโร ติ วิกติ ยุ กรณํ การณํ การาปนํ กรณี | |
| กร | ยิร | กยิร | ทำ [วัต. กยิรติ สัต. กยิรา เอยฺย>อา กยิราถ เอถ>อาถ] | |
| ครุ-กร | โอ | ครุกโร | ทำให้หนัก, เคารพ | |
| วิ-อา-กร | โอ | พฺยากโร | ทำให้แจ้ง, พยากรณ์ [ต. พฺยากโต] ยุ วฺยากรณํ | |
| สํ-กร | โอ | สกฺกโร | ทำโดยดี, สักการะ [ตู. สกฺกจฺจ #อธิกิจฺจ] | |
| อาวิ-กร | โอ | อาวิกโร | ทำให้แจ้ง [ตู. อาวิกตฺวา #สจฺฉิกตฺวา] | |
| กส | อ | กส กสฺส | ไถ, เสือก, ไส [วัต. กสาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. กฏฺโฐ] ณฺวุ กสโก กสฺสโก อิ กสิ | |
| กาส | อ | กาส | ไอ, กระแอม | |
| ป-กาสุ | อ เอ | ปกาส ปกาเส | ประกาศ, ปรากฏ, แจ่มแจ้ง, | |
| กิต | ฉ | ติกิจฺฉ (เทฺวภาวะ) | รักษาโรค, เยียวยา; รู้; ปรารถนา; อยู่; สงสัย (กิกิตฺ>ติกิตฺ>ติกิจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) อ ติกิจฺฉา #วิจิกิจฺฉา | |
| กิร | อ | กิร | เรี่ยราย, เกลี่ย, โปรย, เกลื่อน [ต. กิณฺโณ #ปกิณฺโณ] | |
| วิ-ป-กิร | อ | วิปฺปกิร | เกลื่อนกล่น, กระจัดกระจาย [ต. #ปกิณฺโณ] | |
| สํ-กิร | อ | สงฺกิร | เรี่ยราย, เกลี่ย, ... ปะปน [ต. สงฺกิณฺโณ] | |
| โอ-กิร | อ | โอกิร | โปรยลง, หว่าน, ทำให้เรี่ยราด | |
| กิลม | อ | กิลม | ลำบาก, เหน็ดเหนื่อย, ชอกช้ำ, เจ็บไข้, ไม่สบาย [ต. กิลนฺโต] ถ กิลมถ | |
| กิลิท | ย | กิลิทฺย กิลิชฺช | เปียก, ชื้น, ชุ่ม, ชุ่มชื้น [ต. กิลินฺโน] | |
| กิลิส | ย | กิลิสฺส | เศร้าหมอง, เบียดเบียน, แผดเผา [ต. กิลิฏฺโฐ] | |
| กี | นา | กีนา กีณา | ซื้อ [วัต. กินาติ กีณติ] ณฺวุ กยโก | |
| วิ-กี | นา | วิกฺกีนา วิกฺกีณา | ขาย | |
| กีฬ | อ | กีฬ | เล่น ณฺวุ สหปํสุกีฬโก | |
| กุกฺกุจฺจ ศัพท์ | อาย | กุกฺกุจฺจาย | เกลียด, รังเกียจ, ประพฤติรังเกียจ | |
| กุชฺช | อ | กุชฺช | คว่ำ, คว่ำลง, คว่ำหน้า, ก้มหน้า [วัต. #นิกฺกุชฺชติ] | |
| อุ-กุชฺช | อ | อุกฺกุชฺช | หงาย, หงายขึ้น | |
| กุฏ | เณ ณย | โกเฏ-ฏย | ตอก, ตำ, ตี, ทุบ, บุ, เคาะ; ตัด, เกี่ยว, ปัน | |
| กุฏ | อ | กุฏ | คด, โค้ง, งอ, โกง, บิด; ตัด, เกี่ยว, ปัน | |
| ป-กุถ | อ | ปกฺกุฏฺฐ | เดือด, เดือดพล่าน [ต. ปกฺกุฏฺฐิโต] | |
| กุธ | ย | กุชฺฌ | โกรธ, เคือง [ต. กุทฺโธ] ณ โกโธ ยุ โกธโน อกฺโกธโน | |
| กุป | ย | กุปฺป | กำเริบ, สะเทือน, โกรธ, พินาศ [ต. กุปิโต] ณ โกโป | |
| กุมาร | อ เณ ณย | กุมาร กุมาเร-รย | เล่น อ กุมาโร กุมารโก | |
| กุส | อ | กุส | ตัด, ด่า ... | |
| ป-กุส | อ | ปกฺโกส | เรียกมา [วัต. ปกฺโกสิตฺวา; ปกฺโกสาเปตฺวา เหตุ.] | |
| ปฏิ-กุส | อ | ปฏิกฺโกส | คัดค้าน; ด่าตอบ | |
| อา-กุส | อ | อกฺโกส | ด่า [อัช. อกฺโกจฺฉิ] | |
| กุห | เณ ณย | กุเห-หย | โกง, ล่อลวง, ให้พิศวง ณฺวุ กุหโก | |
| โกฏฺฏ | อ เณ ณย | โกฏฺฏ โกฏฺเฏ-ฏย | ตอก, ตำ, ตี, ทุบ, บุ, เคาะ; ตัด, เกี่ยว, ปัน | |
ข | ||||
| ป-ขนฺท (ขทิ) | อ | ปกฺขนฺท | วิ่งไป, แล่นไป, ไหลไป [ต. ปกฺขนฺโต] | |
| ขน | อ | ขน | ขุด, เจาะ, ไช [วัต. ขนาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ขโต] กฺวิ #สงฺโข (สํ-) ตุ ขตฺตา | |
| ขม | อ | ขม | อดทน, อดโทษ, ควร, ชอบ [วัต. ขมาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ขมาปิโต เหตุกัม. (ไม่วุทธิ)] อ โอวาทกฺขโม วจนกฺขโม ติ ขนฺติ | |
| ขมฺภ (ขภิ) | อ | ขมฺภ | ข่มไว้, ปิดกั้น, ขัดขวาง; ค้ำจุน [#ตู.วิกฺขมฺเภตฺวา] ณ #วิกฺขมฺโภ ขมฺโภ ไม้ค้ำ, ผู้ค้ำจุน ยุ #วิกฺขมฺภนํ | |
| ป-ขล | เณ ณย | ปกฺขาเล-ลย | ล้าง, บ้วน(ปาก), ชำระ | |
| ขา | ย | ขาย | กล่าว, ประกาศ, แสดง, ชี้แจง ยุ อพฺภกฺขานํ | |
| ปฏิ-สํ-ขา | ย | พิจารณา [ตู. ปฏิสํขา ปฏิสงฺขา ปฏิสงฺขาย] | ||
| ปติ-ขา | อ | ปจฺจกฺขา | บอกคืน [ตู. ปจฺจกฺขาย] | |
| อา-ขา | อ | อกฺขา | กล่าว, บอก, แสดง, ชี้แจง [วัต. อกฺขายติ กัม.] ตุ อกฺขาตา | |
| ขาท | อ | ขาท | (คน, สัตว์) กิน, เคี้ยวกิน, กัดกิน [อนีย. ขาทนีโย] ณฺย ขชฺชํ | |
| ขิป | อ | ขิป | ทิ้ง, ขว้าง, โยน; ไอ, จาม [วัต. ขิปาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. ขิตฺโต] อ จิตฺตกฺเขโป | |
| นิ-ขิป | อ | นิกฺขิป | เก็บ [ต. นิกฺขิตฺโต] | |
| ป-ขิป | อ | ปกฺขิป | ใส่, ใส่เข้า [ต. ปกฺขิตฺโต] | |
| ปฏิ-ขิป | อ | ปฏิกฺขิป | ห้าม, ปฏิเสธ (คน, สิ่งของ) [ต. ปฏิกฺขิตฺโต] | |
| อุ-ขิป | อ | อุกฺขิป | ยก, ยกขึ้น [ต. อุกฺขิตฺโต] | |
| ขี | ย | ขีย | สิ้น, เสื่อม, หมด; อยู่, อาศัย [วัต. เขเปติ เหตุ. ต. ขีโณ] ณ ขโย ปริกฺขโย ธนกฺขโย | |
| ขุภ | อ เอ ย นา | โขภ โขเภ ขุพฺภ ขุภนา | หวั่นไหวอย่างรุนแรง [ตู. โขเภตฺวา #วัต. สํขุพฺภติ สงฺขุพฺภติ สํโขภติ สงฺโขภติ] | |
| ขุํส | เณ ณย | ขุํเส-สย | ด่า, บริภาษ | |
| เข | อ | ขาย | กิน, เคี้ยวกิน, กัดกิน; เป็นอยู่, ปรากฏ | |
ค | ||||
| คชฺช | อ เณ ณย | คชฺช คชฺเช-ชย | ร้องคำราม, ออกเสียง | |
| คณ | เณ ณย | คเณ-ณย | นับ, คำนวณ | |
| คนฺถ | เณ ณย | คนฺเถ-ถย | แต่ง, เรียบเรียง, ร้อยกรอง อ คนฺโถ คัมภีร์ | |
| คม | อ | คม คจฺฉ | ไป (สู่), เดิน (=ไปด้วยเท้า) อกมฺม.; ถึง (ซึ่ง) สกมฺม. [วัต. คมติ คเมติ คจฺฉเร; คมิยติ คมียติ คมิยฺยติ คมฺมติ คมฺมเต คจฺฉิยติ คจฺฉิยเต กัม. หิย. คม อคา คมา อคมา อคจฺฉา อัช. อคญฺฉิ (เฉพาะ อัช.) อคมาสิ อคมํสุ อคมาสุ อคมฺหา อคมุมฺหา คมิมฺห คมิมฺหา กาล. คจฺฉิสฺส อคจฺฉิสฺสา; อันต. คจฺฉํ ตัพ. คนฺตพฺโพ ต. คโต ตู. คนฺตฺวา ตเว. คนฺตเว ตุํ. คนฺตุํ] กฺวิ อุรโค ภุชโค ตุรโค วิหโค นโค ณี ปารคามี ทุกฺขนิโรธคามินี ตุ คมิตา คนฺตา รู ปารคู อนฺตคู อทฺธคู ณฺย คมฺโม อ สงฺคโม ณ คาโม มาตุคาโม ติ คติ ทุคฺคติ สุคติ ยุ คมนํ อุคฺคมนํ ปจฺจุคฺคมนํ สุริยตฺถงฺคคมโน สุริยุคฺคมโน อรุณุคฺคมนํ อิก คมิโก | |
| ปฏิ-อา-คม | อ | ปจฺจาคจฺฉ | กลับมา [อัช. ปจฺจาคมิ] | |
| วิ-คม | อ | วิคจฺฉ | ไปปราศ, ปราศจาก [ต. วิคโต] | |
| สํ-อนุ-อา-คม | อ | มา(ตาม)พร้อม(กัน), ประกอบ [ต. สมนฺนาคโต อุ>โอ>วฺ>นฺ] | ||
| สํ-อา-คม | อ | สมาคจฺฉ | มาพร้อมกัน, มารวมกัน, ประชุม [ตู. สมาคนฺตวา] อ สมาคโม | |
| อติ-คม | อ | (เป็น)ไปล่วง [หิย. อจฺจคา ติ>ตฺย>จฺจ #อุปจฺจคา] | ||
| อธิ-คม | อ | อธิคจฺฉ | บรรลุ, ตรัสรู้, ถึงทับ, ได้, ประสบ, เรียน [วัต. อธิคเต (ลบ ม) หิย. อชฺฌคา (ลบ ม) อัช. อชฺฌคา (อึ ลบ ม) ต. อธิคโต] | |
| อป-คม | อ | อปคจฺฉ | หลีกไป [อัช. อปคญฺฉิ] | |
| อภิ-อุ-คม | อ | อพฺภุคฺคม | บินขึ้น, เหาะขึ้น, (ชื่อเสียง) ฟุ้งขจรไป/โด่งดัง [เฉพาะ อัช. อพฺภุคฺคญฺฉิ ต. อพฺภุคฺคโต] | |
| อา-คม | อ | อาคจฺฉ | มา, กลับมา [ปัญ. (กาลํ) อาคเมหิ เหตุ. (ไม่วุทธิ) หิย. อจฺจคมา อ-อา-คม (อา>อี>ยฺ>ช>จ ซ้อน จฺ) ตู. อาคมฺม และเป็นกิริยาวิเสสนะ แปลว่า เพราะอาศัย] ยุ อาคมนํ | |
| อุป-คม | อ | อุปคจฺฉ | เข้าไปใกล้, เข้าถึง [ตู. อุปคมฺม] | |
| ครห | อ เณ ณย | ครห ครเห-หย | ติเตียน, นินทา, เกลียด, ชัง ณฺย คารยฺโห | |
| คล | อ | คล | กิน, กลืนกิน; หล่น; เคลื่อน | |
| คเวส | อ เณ ณย | คเวส คเวเส-สย | แสวงหา, ค้นหา ณี ปารคเวสี | |
| คห | ณฺหา | คณฺหา | ถือเอา, จับ, รับ; เรียน [วัต. คณฺหาติ คณฺหติ; คยฺหติ กัม. อัช. อคณฺหิ คณฺหิ อคฺคเหสิ คณฺหึสุ; อคาหยิ ณย เหตุ. ภวิส. คเหสฺสติ ตู. คเหตฺวา; อคฺคเหตฺวา/อคฺคณฺหิตฺวา (น-) ตุํ. คเหตุํ] ณฺวุ คาหโก ณฺย คยฺหํ อ เคหํ วิคฺคโห ณ คาโห ปตฺตคฺคาโห รชฺชุคฺคาโห รสฺมิคาโห องฺกุสคาโห ฆรํ ยุ คหณํ คณฺหณํ | |
| คห | ณฺหา | คณฺหา | เรียน, เล่าเรียน [ตู. #อุคฺคณฺหิตฺวา] ยุ #อุคฺคหนํ อุคฺคณฺหนํ | |
| นิ-คห | อ ณฺหา | นิคฺคห นิคฺคณฺหา | ขู่, ข่มขู่, ลงโทษ [ตู. นิคฺคยฺห] ยุ นิคฺคหณํ | |
| ป-คห | อ ณฺหา | ปคฺคห ปคฺคณฺหา | ถือ, จับ, ประคอง, ยกย่อง, สนับสนุน, อุดหนุน [ตู. ปคฺคยฺห] อ ปคฺคโห ยุ ปคฺคหณํ | |
| ปฏิ-คห | ณฺหา | ปฏิคฺคณฺหา | รับเฉพาะ, รับประเคน | |
| สํ-คห | ณฺหา | สงฺคณฺหา | สงเคราะห์, รวบรวม อ สงฺคโห | |
| อนุ-คห | ณฺหา | อนุคฺคณฺหา | อนุเคราะห์, ช่วยเหลือ | |
| อุ-คห | ณฺหา | อุคฺคณฺหา | หยิบ, หยิบขึ้น, ยกขึ้น; เรียน [ตู. อุคฺคเหตฺวา; อุคฺคหาเปตฺวา เหตุ.] | |
| คาห | อ | คาห | กวน, คน (ธาตุนี้ไม่มีการซ้อน ค) | |
| อธิ-โอ-คาหู | อ | อชฺโฌคาห | หยั่งลง, จมลง, โฉบลง, เข้าไป [ต. อชฺโฌคาฬฺโห] | |
| คิล | อ | คิล | กิน, กลืนกิน | |
| คิเล | อ | คิลย | เจ็บไข้, ไม่สบาย [ต. คิลาโน] | |
| คุป | ฉ | ชิคุจฺฉ (เทฺวภาวะ) | เกลียด, รังเกียจ (คุคุปฺ>คิคุปฺ>ชิคุปฺ>ชิคุจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) | |
| คุป | อ | โคป | คุ้มครอง, ปกครอง, รักษา [ต. คุตฺโต] ณฺวุ สุสานโคปโก ณ โคโป ติ คุตฺติ อินฺทฺริยคุตฺติ | |
| เค | อ | คาย | ออกเสียง, ขับกล่อม, ร้องเพลง [ต. คีโต] | |
| สํ-เค | อ | สงฺคาย | ชำระ, สะสาง; รวบรวม, จัดสรร, ร้อยกรอง; ซักซ้อม; สวดพร้อมกัน [วัต. สงฺคายติ ต. สงฺคิโต] ติ สงฺคีติ สํ-เค ยุ สงฺคายนา เอ>อาย | |
ฆ | ||||
| ฆฏ | เณ ณย | ฆเฏ-ฏย | เบียดเบียน, เบียดเสียด, รวมกัน | |
| ฆฏ ฆฏฺฏ | เณ ณย | ฆเฏ-ฏย ฆฏฺเฏ-ฏย | สืบต่อ, พยายาม, หมั่น, อุตสาหะ | |
| ป-ฆร | อ | ปฆร ปคฺฆร | รด, ราด, เท, ไหลออก, พรม ... ยุ ปคฺฆรณํ | |
| ฆส | ฉ | ชิฆจฺฉ (เทฺวภาวะ) | ปรารถนาจะกิน, อยากกิน, หิว (ฆฆส>ฆิฆส>ฌิฆส>ชิฆส>ชิฆจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) อ ชิฆจฺฉา | |
| ฆส | อ | ฆส | กิน, บริโภค ณ ฆาสํ | |
| ฆํส | อ | ฆํส | สี, ถู, บด | |
| ฆุส | อ เณ ณย | ฆุส โฆส โฆเส-สย | ออกเสียง, ป่าวร้อง, สรรเสริญ ต. ฆุฏฺโฐ #สงฺฆุฏฺโฐ] ณ โฆโส นิคฺโฆโส ปติโฆโส ยุ โฆสนํ โฆสนา | |
จ | ||||
| จช | อ | จช | สละ, บริจาค [ต. จตฺโต] ณ จาโค อติปริจาโค ยุ จชนํ | |
| จร | อ | จร | เที่ยวไป [วัต. #วิจรติ อัช. อจริ อจาริ] ณฺวุ วนจรโก วเนจรโก ปริจารโก-ริกา อ โคจโร เอกจโร อนฺตลิกฺขจโร ณ ภิกฺขาจาโร ยุ จรณํ | |
| จร | อ | จร | ประพฤติ [วัต. #อาจรติ ต. สุจิณฺโณ อาจิณฺโณ] ณฺย จริยา ธมฺมจริยา อาจริโย | |
| สํ-อุ-อา-ทฺ-จร | อ | สมุทาจร | ประพฤติด้วยดี, กล่าว, ร้องเรียก | |
| อธิ-อา-จร | อ | อชฺฌาจร | ประพฤติผิด, ล่วงเกิน, ละเมิด | |
| จล | อ | จล จญฺจล (เทฺวภาวะ) | ไหว, หวั่นไหว, สั่น (จจลฺ>จํจลฺ>จญฺจลฺ) | |
| อป-จาย | อ | อปจาย | บูชา, นับถือ, เคารพ ณี อปจายี วุฑฺฒาปจายี ติ อปจิติ ยุ อปจายนํ อปจายนา | |
| จิ | นา | จินา | ก่อ, สั่งสม อ #สนฺนิจโย อุจฺจโย ปริจโย | |
| อา-จิกฺข | อ | อาจิกฺข | บอก, กล่าว, แสดง | |
| จิจฺจิฏ ศัพท์ | อาย | จิจฺจิฏาย | ประพฤติเสียงดังจิ๊ดๆ, ทำเสียงจิ๊ดๆ | |
| สํ-จิต | เณ ณย | เจเต-ตย | ซื้อขาย; อุตสาหะ, พยายาม; แกล้ง (ภาษาเก่า), จงใจ, เจตนา [ตู. สญฺจิจฺจ] ณฺวุ เจตาปโก ยุ เจตนา เจตาปนํ | |
| จินฺต | เณ ณย | จินฺเต-ตย | คิด, รู้, นึก [อัช. จินฺเตสิ จินฺเตสุํ จินฺตยิ จินฺตยึสุ] ยุ จินฺตนํ | |
| จิร ศัพท์ | อาย | จิราย | ประพฤติช้า, ชักช้า | |
| จุ | อ | จว | เคลื่อน, ตาย [ต. จุโต] ติ จุติ ยุ จวนํ | |
| จุณฺณ | เณ ณย | จุณฺเณ-ณย | บด, ละเอียด, แหลก | |
| จุท | เณ ณย | โจเท-ทย | โจทย์, ทักท้วง, ตักเตือน | |
| จุป | อ | จุป โจป | ไหว, หวั่นไหว, สั่น , โงก (ง่วง) [อันต. จปลายนฺโต จุป-ลฺ-อาย อุ>อ] ยุ โจปนํ อล จปโล อุ>อ ‘คนกลับกลอก’ | |
| จุมฺพ | อ | จุมฺพ | จูบ, จุมพิต [วัต. #ปริจุมฺพติ] | |
| จุร | เณ ณย | โจเร-รย | ลัก, ขโมย [อัช. โจเรสิ โจเรสุํ โจรยิ โจรยึสุ] ตุ โจเรตา ณ โจโร | |
ฉ | ||||
| ฉฑฺฑ | เณ ณย | ฉฑฺเฑ-ฑย | ทิ้ง, ขว้างทิ้ง [ต. ฉฑฺฑิโต] ณฺวุ กจวรจฺฉฑฺฑโก-ฑิกา | |
| ฉท | เณ ณย | ฉาเท-ทย | มุง, บัง, ปิด กั้น, ปิดบัง [ต. ฉนฺโน วัต. #ปฏิจฺฉาเทติ] | |
| อา-ฉท | เณ ณย | อจฺฉาเท-ทย | นุ่งห่ม, ปกปิด | |
| ฉนฺท | เณ ณย | ฉนฺเท-ทย | ปรารถนา, อยาก, ต้องการ, พอใจ | |
| นิ-ฉร | อ | นิจฺฉร | (เสียง, รัศมี) เปล่งออก, (สายฟ้า) แลบ, (ลิ้น) แลบออก อกมฺม. | |
| นิ-ฉร | เณ ณย | นิจฺฉาเร-รย | เปล่ง (เสียง, รัศมี), แลบ (ลิ้น) สกมฺม. | |
| ฉา | อ | ฉา เฉ | หิว, หิวข้าว, หิวน้ำ [ต. ฉาโต] | |
| ฉิท | ํอ | ฉินฺท | ตัด, บั่น, แบ่ง, ผ่า, ทอน, ชิง สกมฺม. [วัต. #สญฺฉินทติ ต. ฉินฺโน ตู. อจฺฉินฺทิ อ-ฉึท] ณี สนฺธิจฺเฉที | |
| ฉิท | ย | ฉิชฺช | ขาด, ทะลุ, แตก, สลาย อกมฺม. [วัต. #ปจฉิชฺช ต. ฉินฺโน] อ ฉิทฺทํ ช่อง ฉิทฺท ณ เฉโท #ปริจฺเฉโท สมุจฺเฉโท ยุ ฉิชฺชน | |
| สํ-อุ-ฉิท | ํอ | สมุจฺฉินฺท | ตัดขาด ... สกมฺม. | |
| อา-ฉิท | ํอ | อจฺฉินฺท | ตัด, ชิง สกมฺม. [ต. อจฺฉินฺโน ตู. อจฺเฉชฺชิ อา-ฉิท-ย] | |
| อุ-ฉิท | ํอ | อุจฺฉินฺท | ตัด, ขจัด สกมฺม. [วัต. อุจฺฉิชฺชติ กัม. ต. อุจฺฉิฏฺโฐ ‘อันเขาทิ้ง, อันเป็นเดน’] | |
| ฉิทฺท | เณ ณย | ฉิทฺเท-ทย | เจาะ, เป็นรู, เป็นโพรง | |
| ฉุป | อ | ฉุป | ถูกต้อง, สัมผัส [วัต. #อจฺฉุปติ] | |
| ฉุภ | อ | ฉุภ | โยนทิ้ง, นำออก, ขับไล่ [ต. ฉุฑฺโฑ ฉุทฺโธ] | |
| เฉ | อ | ฉว | ตัด, ฉีก, ขาด, ทำลาย [ตู. เฉตฺวา] | |
| เฉท | เณ ณย | เฉเท-ทย | ตัด, ผ่า ... ยุ เฉทนํ | |
ช | ||||
| ชคฺค | อ | ชคฺค | ตื่น | |
| ชคฺค | อ | ชคฺค | ประคอง, ประคับประคอง, ปฏิบัติ, ซ่อมแซม [วัต. #ปฏิชคฺคติ] ณฺวุ วิหารปฏิชคฺคโก | |
| ชคฺฆ | อ | ชคฺฆ | หัวเราะ, ร่าเริง | |
| ชฏ | อ | ชฏ | รวม, ประชุม | |
| ชน | ย | ชาย | เกิด [ต. ชาโต ตู. ชนิตฺวา; ชเนตฺวา เหตุ. (ไม่วุทธิ)] กฺวิ อตฺรโช กมฺมโช วาริโช อณฺฑโช ชลโช อนุโช ทฺวิโช อ ชโน ณฺวุ ชนโก ชนิกา ตุ ชนฺตุ (แจกอย่าง ครุ) ติ ชาติ | |
| วิ-ชน | ย | วิชาย | คลอด (ลูก) [ต. วิชาโต กัต.(ซึ่ง)] | |
| สํ-ชน | ย | สญฺชาย | เกิด, เกิดพร้อม, เกิดดี, เกิดเอง [ต. สญฺชาโต] | |
| ชป ชปฺป | อ | ชป ชปฺป | บอก, กล่าว, แสดง, กระซิบ | |
| ชล | อ | ชล | สว่าง, รุ่งเรือง, บริบูรณ์; คม; หวั่นไหว [วัต. (อคฺคึ) ชาเลติ เหตุ. #(อคฺคิ) ปชฺชลติ] | |
| ชาคร | โอ | ชาคโร | ตื่น อ ชาคโร | |
| ชิ | อ | เช ชย | ชนะ [ตวนฺตุ. ชิตวา ตาวี. #วิชิตาวี ต. ชิโต ตู. ชิตฺวา] กฺวิ มารชิ ตุ เชตา อ ชโย วิชโย ยุ ชยนํ | |
| ชิ | นา | ชินา | ชนะ [อัช. อชินิ #ปฏิชินาติ ตู. ชินิตฺวา เชตฺวา] | |
| ปรา-ชิ | อ | ปราเช ปราชย | แพ้ [ต. ปราชิโต] อ ปราชโย | |
| ชิร | อ | ชีร | เก่า, แก่, คร่ำคร่า [ต. ชิณฺโณ] อ ชรา | |
| ชีว | อ | ชีว | เป็นอยู่, มีชีวิตอยู่ [ต. ชีวิตํ ชีวิต] ณี ธมฺมชีวี ข ทุชฺชีวํ สุชีวํ | |
| ชุ | อ | ชว | ไปเร็ว, วิ่งไป ณ สีฆชโว | |
| ชุต | อ เณ ณย | โชต โชเต-ตย | สว่าง, รุ่งเรือง, โพลง ยุ โชตโน | |
ฌ | ||||
| ฌป | อ เณ ณย | ฌป ฌาเป-ปย | เผา, ไหม้ [วัต. ฌาเปติ กัต. เหตุกัต. ต. ฌตฺโต ฌาโม; ฌาปิโต เหตุกัม. ตู. ฌาเปตฺวา กัต. เหตุกัต.] | |
| เฌ | อ | เฌ ฌาย (เอ>อาย) | เพ่ง, เพ่งด้วยใจ, พิจารณา, คิด; เผา, ไหม้ เร่าร้อน, สว่าง อ อภิชฺฌา ยุ ฌานํ | |
| เฌ | อ | เฌ ฌาย (เอ>อาย) | เผา, ไหม้, เร่าร้อน, สว่าง; เพ่ง, คิด [ตู. ฌายิตฺวา] | |
| วิ-เฌ | อ | วิชฺฌาย (เอ>อาย) | (ไฟ) ดับ | |
| สํ-เฌ | อ | สชฺฌาย (เอ>อาย) | สวด, สาธยาย, ท่อง อ สชฺฌาโย | |
| อุ-เฌ | อ | อุชฺฌาย (เอ>อาย) | เพ่งโทษ, ยกโทษ(ของผู้อื่น)ขึ้นพูด, ติเตียน, โพนทะนา | |
ญ | ||||
| ป-ญป | เณ ณย | ปญฺญาเป-ญเป | ปูลาด, ตั้งไว้, แต่งตั้ง, ฝัง, เก็บ; บัญญัติ (วินัย) [ต. ปญฺญตฺโต] ติ ปญฺญตฺติ | |
| ญา | นา | ชานา | รู้ [สัต. ชญฺญา ภวิส. ชานิสฺสติ ญสฺสติ อันต. ชานํ ตัพ. ญาตพฺโพ ชานิตพฺโพ ต. ญาโต ตู. ญตฺวา ชานิตฺวา ชานิย ชายิตฺวา (นา>ย) ตเว. ญาตเว ตุํ. ญาตุํ ชานิตุํ] ณฺวุ ชานนโก เภสชฺชชานนโก ตุ ญาตา รู ธมฺมญฺญู มตฺตญฺญู สพฺพญฺญู วรญฺญู วทญฺญู กตญฺญู รตฺตญฺญู ณฺย เญยฺโย ยุ ญาณํ #อญฺญาณํ (-น) ทุชฺชานํ ตยฺย ญาตยฺยํ | |
| ป-ญา | นา | ปญฺญาย (นา>ย) | รู้, ปรากฏ [วัต. ปญฺญยติ ปญฺญายติ อัช. ปญฺญายิ ต. ปญฺญาโต] อ ปญฺญา ยุ ปชานนํ | |
| วิ-ญา | นา | วิชานา | รู้แจ้ง, รู้วิเศษ [ ตู. วิชานิตฺวา] รู วิญฺญู ณฺย วิญฺเญยฺโย #สุวิญฺเญยฺโย ติ วิญฺญตฺติ ยุ วิญฺญาณํ วิญฺญาปนํ วิชานนํ | |
| สํ-ญา | นา | สญฺชานา | รู้พร้อม, รู้จัก, จำได้ [ ตู. สญฺชานิตฺวา] อ สญฺญา ยุ สญฺญาณํ สญฺชานนํ | |
| อนุ-ญา | นา | อนุชานา | อนุญาต [ต. อนุญฺญาโต] | |
| อา-ญา | อ | อญฺญา | รู้, รู้ทั่วถึง, บรรลุ, ตรัสรู้ [วัต. อาณาเปติ เหตุ. ‘ให้รู้ทั่ว’ สั่ง, บังคับ อัช. อญฺญาสิ ต. อาณตฺโต ตู. อญฺญาย] ตุ ญาตา อญฺญาตา อ อญฺญา | |
ฐ | ||||
| ฐป ถป | เณ ณย | ฐเป ถเป | ตั้ง, วาง, เก็บ สกมฺม. [วัต. ฐปาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] | |
| ป-ฐป | เณ ณย | ปฏฺฐเป | เริ่มตั้ง, ตั้งก่อน | |
| วิ-อว-ฐป ถป | เณ ณย | ววฏฺฐเป-ปย ววตฺถเป-ปย | กำหนด, หมาย, ตั้งลงไว้ [ววฏฺฐเป ววตฺถเป ววฏฺฐาเป ววตฺถาเป เหตุ. (ไม่วุทธิ)] | |
| อุป-ฐป | เณ ณย | อุปฏฺฐเป | เข้าไปตั้ง, บำรุง, อุปัฏฐาก สกมฺม. [วัต. อุปฏฺฐเปติ ตู. อุปฏฺฐเปตฺวา] | |
| ••• | ฐา | อ | ฐา ติฏฺฐา | ตั้ง, ยืน, หยุด, ดำรง อกมฺม. [วัต. ฐาติ ติฏฺฐติ อัช. อฏฺฐาสิ อฏฺฐํสุ (อ-ฐา) ภวิส. ฐสฺสติ ต. ฐิโต #อฏฺฐิโต (น-) ตู. ฐตฺวา ตุํ. ฐาตุํ] ณี กปฺปฏฺฐายี ณฺวุ ภุมฺมฏฺฐโก อ มคฺคผลฏฺโฐ ธมฺมฏฺโฐ ภุมฺมฏฺโฐ ปพฺพตฏฺโฐ กปฺปฏฺโฐ ติ ฐิติ ยุ ฐานํ |
| นิ-ฐา | อ | นิฏฺฐา | ตั้ง, ตั้งลง, สำเร็จ, จบ [ต. นิฏฺฐิโต] | |
| ••• | ปฏิ-อุ-ฐา-หฺ | อ | ปจฺจุฏฺฐา-ฐห | ลุกขึ้นเฉพาะ, ต้อนรับ [ตู. ปจฺจุฏฺฐาย] |
| ••• | ปติ-ฐา-หฺ | อ | ปติฏฺฐา-ฐห | ตั้ง, ตั้งมั่น [ตู. ปติฏฺฐาย] ณฺวุ ปติฏฺฐาปโก อ ปติฏฺฐา |
| ••• | สํ-ฐา-หฺ | อ | สณฺฐา-ฐห | ตั้ง, ตั้งด้วยดี, ยืนนิ่งอยู่, ยืนดี (ไม่ล้ม) [ตุํ. สณฺฐาตุํ] ยุ สณฺฐานํ การดำรงอยู่ ทรวดทรง |
| ••• | สํ-อุ-ฐา-หฺ | อ | สมุฏฺฐา-ฐห | ลุกขึ้นพร้อม, ตั้งขึ้นพร้อม [ต. สมุฏฺฐิโต ตู. สมุฏฺฐาย] |
| อธิ-ฐา-หฺ | อ | อธิฏฺฐา-ฐห | ตั้ง, ตั้งมั่น, อธิษฐาน [วัต. อธิฏฺฐาติ อธิฏฺเฐติ (แปลง อ เป็น เอ) ตู. อธิฏฺฐาย] ยุ อธิฏฺฐานํ | |
| ••• | อุ-ฐา-หฺ | อ | อุฏฺฐา-ฐห | ลุกขึ้น, ตั้งขึ้น. ฐา ธาตุ ลง หฺ อาคมได้เมื่อมีอุปสัคอยู่หน้าเท่านั้น [ปัญ. อุฏฺเฐหิ ต. อุฏฺฐิโต ตู. อุฏฺฐาย #ปฏฺฐาย ป-ฐา ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ แปลว่า ตั้งก่อน, จำเดิม] ณี อุฏฺฐายี ตุ อุฏฺฐาตา ยุ อุฏฺฐานํ |
| ••• | อุป-ฐา-หฺ | อ | อุปฏฺฐา-ฐห | ตั้งขึ้น, ปรากฏ, ยืนใกล้, บำรุง, อุปัฏฐาก [วัต. อุปฏฺฐาเปติ เหตุ. ต. อุปฏฺฐิโต ตู. อุปติฏฺฐิตฺวา] ณฺวุ อุปฏฺฐาโก คิลานุปฏฺฐาโก สงฺฆุปฏฺฐาโก ยุ อุปฏฺฐานํ |
| ••• | อุ-วฺ-ฐา-หฺ | อ | วุฏฺฐา-ฐห | ลุกขึ้น, ตั้งขึ้น, ออก [ตู. วุฏฺฐาย] ยุ วุฏฺฐานํ |
ฑ | ||||
| ฑํส ทํส | อ | ฑํส ทํส | กัด [ต. ฑฏฺโฐ ทฏฺโฐ] | |
ต | ||||
| ตกฺก | เณ ณย | ตกฺเก-กย | ตรึก ณ ธมฺมตกฺโก | |
| ตจฺฉ | อ | ตจฺฉ | ถาก, ไส, ทำให้บาง ณฺวุ ตจฺฉโก | |
| ตชฺช | อ เณ ณย | ตชฺช ตชฺเช-ชย | ด่า, ขู่, ข่มขู่, คุกคาม [วัต. #สนฺตชฺชติ] | |
ตนฺท (ตทิ) | อ | ตนฺท | เกียจคร้าน, ประมาท, ไม่เอื้อเฟื้อ, เบียดเบียน | |
| ตน | โอ | ตโน ตนุ | แผ่ไป | |
| ตป | อ ย เณ ณย | ตป ตปฺป ตปฺเป-ปย | อิ่ม, เอิบอิ่ม; เร่าร้อน [วัต. สนฺตปฺปติ] | |
| ตป | อ ย เณ ณย | ตป ตปฺป ตปฺเป-ปย | ร้อน, เร่าร้อน, เผา; อิ่ม, เอิบอิ่ม [ต. ตตฺโต] ณี อาตาปี อ อาตโป ณ อาตาโป อาตปฺโป | |
| ตป | อ | ตป | สะดุ้ง, กลัว; เป็นใหญ่ [วัต. #อุตฺตปติ โอตฺตปฺปติ] อ โอตฺตปฺปํ | |
| ตปฺป | อ เณ ณย | ตปฺป ตปฺเป-ปย | อิ่ม, เอิบอิ่ม, พอใจ; แสดง | |
| ตร | อ | ตร | ข้าม, ผ่าน, กลิ้ง [ต. ติณฺโณ] อ เวสฺสนฺตโร | |
| อุ-ตร | อ | อุตฺตร | ข้ามขึ้น, ข้าม, ขึ้น [ต. อุตฺติณฺโณ] | |
| โอ-ตร | อ | โอตร | ข้ามลง, ลง, โฉบลง [ต. โอติณฺโณ] ยุ โอตรณํ | |
| โอ-ตร | เณ ณย เหตุ. | โอตาเร-รย | ให้ข้ามลง (=ยกลง) | |
| ตส | ย | ตสฺส | กลัว, หวาดกลัว, สะดุ้งกลัว ณ ตาโส | |
| ติช | ข | ติติกฺข (เทฺวภาวะ) | อดทน; ผูก, ร้อย (ติติชฺ>ติติกฺ (แปลงเพราะ ข ปัจ.)) อ ติติกฺขา | |
| ติป | ย | ติปฺป | อิ่ม, เอิบอิ่ม [ต. ติตฺโต] ติ ติตฺติ | |
| ติม | อ เณ ณย | เตม เตเม-มย | เปียก, ชื้น, ชุ่ม, ชุ่มชื้น [ต. ตินฺโต] | |
| ติส | อ | ติส | อิ่ม, เอิบอิ่ม, ยินดี [ต. ติตฺโต] | |
| ตีร | เณ ณย | ตีเร-รย | ทำ(การงาน)สำเร็จ ยุ สนฺตีรณํ | |
| ตุท | อ | ตุท | แทง, เสียบ; ชนะ, ครอบงำ, ทำอันตราย [วัต. #อภิตุทติ ต. #อภิตุนฺโน] | |
| ตุส | ย | ตุสฺส | ยินดี, เอิบอิ่ม [ต. ตุฏฺโฐ] ณ สนฺโตโส ติ สนฺตุฏฺฐิ | |
ถ | ||||
| ถก | อ เณ ณย | ถก ถเก-กย | ปิด, กั้น, กระทบกระทั่ง | |
อุป- ถมฺภ (ถภิ)
| อ | อุปถมฺภ อุปตฺถมฺภ | ช่วยเหลือ, ทำให้มั่นคง, อุดหนุน, อุปถัมภ์, ค้ำจุน, สนับสนุน [ตู. อุปตฺถมฺภิตฺวา] | |
| ถร | อ | ถร | ปูลาด | |
| สํ-ถร | อ | สนฺถร | ปู, ปูลาด | |
| อธิ-โอ-ถร | อ | อชฺโฌถร อชฺโฌตฺถร | ท่วมทับ, ครอบงำ, ปกคลุม | |
| อา-ถร | อ | อตฺถร | ปูลาด, กราน (กฐิน) [ต. อตฺถโต] | |
| โอ-ถร | อ | โอตฺถร | ปูลาด, ปกคลุม, ปิดบัง, ท่วมทับ | |
| ถิร | อ | ถิร | มั่นคง | |
| ถุ | อ นา | ถว ถุนา | ชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ อ สนฺถโว ติ ถุติ | |
| เถน | เณ ณย | เถเน-นย | ลัก, ขโมย | |
| โถม | เณ ณย | โถเม-มย | ชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ | |
ท | ||||
| ทม | เณ ณย | ทเม-มย | ทรมาน, ฝึก [ต. ทนฺโต] ณฺวุ หตฺถิทมโก กุลทมโก ณฺย ทมฺโม อ ทโม | |
| สํ-อา-ทย | เอ | สมาทเป (ย>ป) | ชักชวน [ตู. สมาทเปตฺวา ต. สมาทปิโต] ณฺวุ สมาทปโก | |
| ทล | อ เณ ณย | ทล ทาเล-ลย | ทำลาย, แตก [วัต. #ปทาเลติ สมฺปทาเลติ] ยุ #สมฺปทาลนํ | |
| ทห ฑห | อ | ทห ฑห | ไหม้, (อันไฟ) เผา [วัต. ทยฺหติ มาน. ฑยฺหมาโน กัม. ต. ทฑฺโฒ] ณฺวุ ฉวฑาหโก ณ ปริฬาโห ยุ #อาฬาหนํ | |
| ทา | อ | เท ททา (เทฺวภาวะ) | ให้ (ทาทา>ททา) [วัต. ทชฺชติ ทมฺมิ ทมฺม; ทียติ ทิยฺยติ กัม. สัต. ทชฺเชยฺย ทชฺชา ทชฺชุํ ทชฺชํ หิย. อททา อททู อัช. อทาสิ อทํสุ ภวิส. ทสฺสติ มาน. ททมาโน ตัพ. ทาตพฺโพ ต. ทินฺโน; ใช้ในสมาส แปลงเฉพาะศัพท์ -ทตฺโต -ทตฺติโย -ทตฺติโก: พุทฺธทตฺโต ~ทตฺติโย ~ทตฺติโก – เทว~ สกฺก~ ภิกฺขุ~ ตู. ทตฺวา] ณี อทินฺนาทายี ณฺวุ ทายโก อนฺนทายโก-ยิกา (อา>อาย) ตุ ทาตา ณฺย เทยฺยํ อ อายุโท พลโท ปุรินฺทโท ณ ทาโย ทานทาโย ทายํ ยุ ทานํ | |
| นิ-ทา | ย | นิทฺทาย | หลับ ตุ นิทฺทายิตา ยุ นิทฺทายนํ | |
| ปฏิ-ทา | อ | ปฏิเท | ให้กลับ, ให้คืน | |
| สํ-อา-ทา | ย | สมาทิย | ถือเอา, ยึดถือ [ตู. สมาทาย สมาทยิตฺวา] | |
| สํ-อา-ทา | ณาเป เหตุ. | สมาทเป | ให้ถือเอา แปลให้เป็นกัตตุวาจก ในความหมายว่า ‘ชักชวน’ [ตู. สมาทเปตฺวา ต. สมาทปิโต] ณฺวุ สมาทปโก | |
| อา-ทา | ย | อาทิย | ถือเอา, ยึดถือ [ตู. อาทาย อาทยิตฺวา #ปริยาทาย อาน. อนุปาทิยาโน (น-อุป-)] อ #อุปาทา | |
| ทิว | ย | ทิพฺพ | เล่น อ เทโว | |
| ทิส | อ | ปสฺส | เห็น [วัต. ทิสฺสติ กัม. สัต. ทกฺเขมุ เอยฺยาม>เอมุ หิย. อทฺทส อทฺทสํ อัช. อทฺทสํสุ อทฺทสาม (อทฺทสิมฺหา) ภวิส. ทกฺขติ; ตัพ. ทฏฺฐพฺโพ ต. ทิฏฺโฐ; ตู. ทิสฺวา ทิสฺวาน ตุํ. ทฏฺฐุํ] ณี ภยทสฺสี ปรวชฺชานุปสฺสี ข ทุทฺทโส สุทุทฺทโส สุทสฺโส ติ ทิฏฺฐิ ยุ ทสฺสนํ อาวี ภยทสฺสาวี สพฺพทสฺสาวี | |
| ทิส | อ | ทิสฺส | เห็น, ปรากฏ | |
| ทิส | เณ ณย | เทเส-สย | แสดง (นามธรรม), กล่าว, สวด [ภวิส. เทเสสฺสติ] ณฺวุ เทสโก ธมฺมเทสโก ภตฺตุทฺเทสโก มคฺคุทฺเทสโก ยุ เทสนา ธมฺมเทสนา | |
| ทิส | เณ ณย | ทสฺเส-สย | แสดง (รูปธรรม) [อัช. ทสฺเสสิ ทสฺเสสุํ ทสฺสยิ ทสฺสยึสุ] ณี วชฺชทสฺสี | |
| นิ-ทิส | อ ย | นิทฺทิส นิทสฺส | ชี้แจง, แสดง, อธิบาย; อ้าง, อ้างถึง [ต. นิทฺทิฏฺโฐ นิทสฺสิโต] (ยุ นิทสฺสนํ) | |
| อป-ทิส | อ ย | อปทิส อปทิสฺส | แสดงอ้าง, อ้าง, กล่าวอ้าง, ชี้แจง [ตู. อปทิสิตฺวา] (อ อปทิโส ณ อปเทโส ยุ อปทิสนํ) | |
| อุ-ทิส | อ เณ ณย | อุทฺทิส อุทฺเทเส-สย | แสดงขึ้น [ปัญ. อุทฺทิสตุ ตู. อุทฺทิสิตฺวา อุทฺทิสิย; อุทฺทิสฺส ‘เจาะจง’ ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ] | |
| ทีป | เณ ณย | ทีเป-ปย | ประกาศ, แสดง ยุ ทีปนา ทีปนํ การแสดง คำชี้แจง | |
| ทีป | ย | ทิปฺป | สว่าง, รุ่งเรือง, โพลง; ร้อน, ไหม้ [ต. #อาทิตฺโต] ณ ทีโป ปทีโป ประทีป, โคมไฟ ทีโป ทวีป ติ ทิตฺติ ความสว่าง รุ่งเรือง | |
| ทุ | ณุ ณา; นา | ทุโณ ทุณา ทุนา | เบียดเบียน อ อุปทฺทโว | |
| ทุส | ย | ทุสฺส | ไม่ชอบใจ, ทำลาย, ประทุษร้าย [ต. ทุฏฺโฐ] ณ โทโส ปโทโส | |
| ทุห | อ | ทุห โทห | รีดน้ำนม; ให้เต็ม; ฆ่า; ทำลาย | |
| ทูส | เณ ณย | ทูเส-สย | กำจัด, ทำลาย, ประทุษร้าย ณฺวุ กุลทูสโก กุฏิทูสโก | |
| เท | อ | ทย | รักษา, ป้องกัน; หลับ; ชำระ; ดูหมิ่น [วัต. #นิทฺทายติ โวทายติ ตู. ปริโยทาเปตฺวา] อ ทยา #นิทฺทา ยุ #โวทานํ โวทาปนํ | |
| เทว | อ | เทว | ร้องไห้, คร่ำครวญ; เล่น [วัต. #ปริเทวติ] | |
ธ | ||||
| ธม | อ | ธม | ทำเป่าให้มีเสียง, เป่าให้ดัง; ก่อไฟ, เป่าไฟ | |
| อุป-ธร | เณ ณย | อุปธาเร-รย | ใคร่ครวญ, พิจารณา | |
| ธํส | เณ ณย | ธํเส-สย | กำจัด, ทำลาย | |
| นิ-ธา | อ เอ | นิเธ นิทห | มอบให้, ฝากไว้, ฝัง, ตั้ง [ต. นิหิโต] อิ นิธิ ยุ ธาตุนิธานํ อิ #สนฺนิธิ | |
| ป-นิ-ธา | อ | ปณิทห | ตั้งมั่น, มั่นคง [ต. ปณิหิโต ตู. ปณิธาย #อุปนิธาย] | |
| ปริ-ธา | อ | ปริธา ปริทห | นุ่งห่ม | |
| ปิ-ธา | อ | ปิธา ปิทห | ปกปิด, ห่อหุ้ม, ปิด, กั้น [วัต. ปิทหาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ปิทหิโต ปิหิโต ตู. ปิธาย] | |
| สํ-ธา | อ | สนฺธา สทฺทห | เลื่อมใส, เชื่อถือ; เชื่อมต่อ อิ สนฺธิ | |
| สํ-ธา | อ | หมายเอา [ตู. สนฺธาย ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ] | ||
| สํ-อา-ธา | อ เอ | สมาเท สมาทห | ยกขึ้น, ตั้งขึ้น, ตั้งมั่น, มั่นคง [ต. สมาหิโต #สุสมาหิโต] อิ สมาธิ | |
| อนฺตร-ธา | อ ย | อนฺตรธาย | ไม่เห็น, ไม่ปรากฏ, อันตรธานไป [ต. อนฺตรหิโต] | |
| อปิ-ธา | อ | อปิธา อปิทห | ปกปิด, ห่อหุ้ม, ปิด, กั้น [ต. อปิทหิโต อปิหิโต] | |
| อว-ธา | อ | โอทห | ฟัง [วัต. (โสตํ) โอทหติ ต. โอหิโต] | |
| อา-ธา | อ เอ | อาเท อาทห | ยกขึ้น, ตั้งขึ้น [ต. อาหิโต] | |
| สํ-วิ-ธา/ทห | อ | สํวิทห | จัดแจง, เตรียมการ, ประกอบ | |
| ธา ธร | อ เณ ณย | ธร ธาเร-รย ทธา (เทฺวภาวะ) | ทรงไว้, ทรงจำ; รองรับ (ธาธา>ธธา>ทธา) ตุ ธาตุ ธาตา ณฺย #มารเธยฺยํ อ วิชฺชาธโร วินธมฺมธโรยธโร ธมฺมธโร กาสาวธโร ติปิฏกธโร ชุตินฺธโร ปํสุกูลธโร อิทฺธิมยปตฺตจีวรธโร อุตฺตมรูปธรา (อิตฺถี) อิ อุทธิ (อุทก-) ยุ สโมธานํ (สํ-โอ-) ธรณํ | |
| ธาว | อ | ธาว | วิ่ง [วัต. #อุปธาวติ สนฺธาวติ อภิธาวติ] | |
| ธุ | นา | ธุนา | กำจัด, ทำลาย | |
| ธูม ศัพท์ | อาย | ธูมาย | ประพฤติเพียงดังควัน, ทำตนดังควัน | |
| โธว | อ | โธว | ล้าง | |
น | ||||
| นจฺจ | อ | นจฺจ | ฟ้อนรำ | |
| นฏ | เณ ณย | นฏ นเฏ-ฏย | ฟ้อนรำ [ต. นจฺโจ นฏฺโฏ] ณฺวุ นาฏโก-กา | |
| นท | อ เณ ณย | นท นาเท-ทย | บันลือเสียง | |
| นนฺท | อ | นนฺท | ยินดี, อิ่มใจ [วัต. #อภินนฺทติ] อ อานนฺโท อิ นนฺทิ ยุ นนฺทนํ | |
| นม | อ | นม | น้อม, นอบน้อม | |
| วิ-อติ-นม | เณ ณย | วีตินาเม-มย | (ยังกาล) ให้น้อมไปล่วงวิเศษ, ให้เวลาผ่านไป เหตุ. | |
| อุป-นม | เณ ณย | อุปนาเม-มย | น้อมเข้าไป, นำเข้าไป, น้อมถวาย | |
| โอ-นม | อ | โอนม | น้อมลง, ก้มลง [วัต. โอนมาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. โอนโต] | |
| นมสฺส | อ | นมสฺส | น้อมไหว้ | |
| นส | ย | นสฺส | ฉิบหาย, พินาศ [วัต. นาเสติ นาสยติ เหตุ. ต. นฏฺโฐ; นาสิโต เหตุกัม.] ณฺวุ กปฺปวินาสโก ณวินาโส | |
| สํ-นห | ย | สนฺนยฺห | ผูก, สวม (เกราะ) [ต. สนฺนทฺโธ ตู. สนฺนยฺห] ยุ #อุปนยฺหนํ | |
นินฺท (นิทิ) | อ | นินฺท | ติเตียน, นินทา อ นินฺทา | |
| นิทฺทา ศัพท์ | อาย | นิทฺทาย | หลับ, ประพฤติหลับ (บาลีไวยากรณ์) | |
| นิ นี | อ | เน นย | นำไป [วัต. นียติ กัม. ต. นีโต ตู. เนตฺวา] ณฺวุ นายโก-ยิกา โลกนายโก ตุ เนตา ณฺย เนยฺโย เวเนยฺโย อ นโย วินโย ติ ภวเนตฺติ ยุ นยนํ | |
| อป-นี | อ | อปเน | นำออก [ต. อปนีโต] | |
| อา-นี | อ | อาเน-นย | นำมา [ต. อานีโต] | |
| นุท | อ | นุท | ซัดไป, ขว้าง, ทิ้ง, ขจัด, บรรเทา [วัต. #วิโนทติ ปนุทติ อปนุทติ] | |
| โอ-นุท | เณ ณย | โอโณเช-ชย | อุทิศ, ให้, ล้าง, ชำระ | |
| นฺหา นหา | ย | นฺหาย นหาย | อาบ [วัต. นฺหาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ยุ นหานํ | |
ป | ||||
| ปฺลุ | อ | ปฺลว | ไป, ลอยไป (ในน้ำ) | |
| ปจ | อ | ปจ | หุง, ต้ม, ปรุง (อาหาร), เผา, ไหม้ สกมฺม. [วัต. ปจฺจติ กัม.; ปจาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) มาน. ปจฺจมาโน กัม. ต. ปกฺโก] อ นิปโก ณ ปาโก | |
| ปจ | ย | ปจฺจ | สุก ไหม้ อกมฺม. [ต. ปกฺโก] ณ วิปาโก ปริปาโก | |
| ปญฺห | อ | ปญฺห | ถาม [วัต. #ปริปญฺหติ] | |
| ปฐ | อ | ปฐ | บอก, กล่าว, แสดง | |
| ปต | อ | ปต | ตก, ล้ม, (ครรภ์) แท้ง [วัต. ปาเตติ ต. ปาติโต เหตุกัม. วัต. #ปปติ] ณี ปาณาติปาตี | |
| สํ-นิ-ปต | อ | สนฺนิปต | ประชุม | |
| อธิ-อุ-ปต | อ | อชฺฌุปฺปต | ตกลง, โฉบลง [ต. อชฺฌุปฺปตฺโต] | |
| อุ-ปต | อ | อุปฺปต | กระโดดขึ้น, บินขึ้น, เหาะขึ้น ยุ อุปฺปตนํ | |
| ปตฺถ ปฏฺฐ | เณ ณย | ปตฺเถ-ถย ปฏฺเฐ-ฐย | ปรารถนา, อยาก, ต้องการ, ขอ, มุ่งหวัง [มาน. ปตฺถยมาโน อาน. ปตฺถยาโน] ยุ ปตฺถนา | |
| ปท | ย | ปชฺช | ไป, ถึง, บรรลุ, ต้อง [ต. ปตฺโต ตู. ปตฺวา ตุํ. ปตฺตุํ] อ ปโท ณ ปาโท ติ ปตฺติ ยุ ปชฺชนํ | |
| นิ-ปท | ย | นิปชฺช | นอน, หมอบ [ต. นิปนฺโน ตู. นิปชฺช] ณฺย นิปชฺชา | |
| นิ-ปท | ย | นิปฺปชฺช นิปฺผชฺช | ถึงพร้อม, สำเร็จ, สมบูรณ์ [วัต. นิปฺผาเทติ เหตุ. ต. นิปฺปนฺโน นิปฺผนฺโน] ติ นิปฺปตฺติ นิปฺผตฺติ | |
| ปฏิ-ปท | ย | ปฏิปชฺช | ไป, เดินไป, ดำเนินไป, ปฏิบัติ, ปรนนิบัติ [ต. ปฏิปนฺโน ตู. ปฏิปชฺช] อ ปฏิปทา ติ ปฏิปตฺติ ยุ ปฏิปชฺชนํ | |
| ปฏิ-ปท | เณ ณย | ปฏิปาเท-ทย | มอบให้, จัดหาให้, จัดแจง, ให้สำเร็จ, บันดาล | |
| สํ-ปท | ย | สมฺปชฺช | ถึงพร้อม, สำเร็จ, สมบูรณ์ [วัต. สมฺปาเทติ เหตุ. ต. สมฺปตฺโต สมฺปนฺโน; สมฺปาทิโต เหตุกัม.] อ สมฺปทา ติ สมฺปตฺติ | |
| อา-ปท | ย | อาปชฺช | ถึง, ต้อง (อาบัติ, โทษ) [ต. อาปนฺโน] ติ อาปตฺติ #สมาปตฺติ | |
| อุ-ปท | ย | อุปฺปชฺช | เกิดขึ้น [วัต. อุปฺปาเทติ เหตุ. อัช. อุทปาทิ อุ-ทฺ-อ-ปท-ย-อี ต. อุปฺปนฺโน; อุปฺปาทิโต เหตุกัม. ตู. อุปฺปชฺช] ตุ อุปฺปชฺชตา ณ อุปฺปาโท ติ อุปฺปตฺติ ยุ อุปฺปชฺชนํ | |
| อุป-ปท | ย | อุปปชฺช | เกิดขึ้น, ปรากฏขึ้น; เข้าถึง [วัต. อุปปชฺชเร (=อุปปชฺชนฺติ ใช้ในคาถา)] ยุ อุปปชฺชนํ | |
| ปพฺพต ศัพท์ | อาย | ปพฺพตาย | ประพฤติเพียงดังภูเขา, ทำตนดั่งภูเขา | |
| ปลว | อ | ปลว | ไป, ลอยไป (ในน้ำ) | |
| ปลาย | อ | ปลาย | หนีไป [ต. ปลาโต; ปลาปิโต เหตุกัม. ตู. ปลาเปตฺวา เหตุ. ให้หนี =ไล่ (ไม่วุทธิ)] | |
| ปห | เณ ณย | ปาเห-หย | ส่งไป [ต. ปหิโต ตัพ. ปาเหตพฺโพ] | |
| ปา | อ | ปา ปิว | ดื่ม; รักษา; บริโภค; ให้เต็ม; ถึง [วัต. ปาเยติ เหตุ. ต. ปีโต ตู. ปิตฺวา; ปาเยตฺวา เหตุ. ตุํ. ปาตุํ ปิวิตุํ] ณี มชฺชปายี ถนปายี ณฺวุ ปายโก ขีรปโก ณฺย เปยฺยํ อ ปาทโป กจฺฉโป ณ โคโป ติ ปีติ ปติ ยุ ปานํ | |
| ปา | ส | ปิวาส | ปรารถนาจะดื่ม, อยากดื่ม, กระหายน้ำ (ปา>ปาปา>ปิปา>ปิวา) [ต. ปิปาสิโต] อ ปิปาสา | |
| ปาล | ปาเล-ลย | รักษา ณฺวุ ปาลโก โคปาลโก ธนปาลโก ปเวณิปาลโก ตุ ปาลยิตา ณ ทฺวารปาโล อุยฺยานปาโล | ||
| ปิย | อ | ปิย | รัก อ ปิโย | |
ปิลนฺธ (ปิลธิ) | อ | ปิลนฺธ | ประดับ, ตกแต่ง | |
| ปิห | เณ ณย | ปิเห-หย | ปรารถนา; กระหยิ่ม? (ครึ้มใจ, ภูมิใจ, อิ่มใจ) | |
| ปีฬ | เณ ณย | ปีเฬ-ฬย | เบียดเบียน, บีบคั้น, ฆ่า | |
| ปุ | อ นา | ปว ปุนา | ชำระ, สะอาด, หมดจด ณฺวุ ปาวโก | |
| ปุจฺฉ | อ | ปุจฺฉ | ถาม [ต. ปุฏฺโฐ] อ ปุจฺฉา ยุ ปุจฺฉนํ | |
| อา-ปุจฺฉ | อ | อาปุจฺฉ | ถามโดยเอื้อเฟื้อ, ถามหา, อำลา; ขออนุญาต [ตู. อาปุจฺฉา] อ อาปุจฺฉา | |
| ปุญฺฉ | อ | ปุญฺฉ ปุญฺช | เช็ด, ถู, ชำระ, กวาด | |
| ปุตฺต ศัพท์ | อิย | ปุตฺติย | ประพฤติเพียงดังบุตร, ทำตัวเหมือนลูก | |
| ปุถ | ย เณ ณย | ปุตฺถย โปเถ-ถย | ประหาร, ทุบ, ตี [#วัต. นิปฺโปเถติ] | |
| ปุปฺผ | อ | ปุปฺผ | บาน อ ปุปฺผํ | |
| ปุส | อ ย นา เณ ณย | ปุส ปุสฺส ปุสฺนา โปเส-สย | เลี้ยงดู ณฺวุ มาตุโปสโก | |
| ปูช | เณ ณย | ปูเช-ชย | บูชา ณฺวุ อาจริยปูชโก ปติปูชิกา (อิตฺถี) อ ปูชา | |
| ปูร | อ | ปูร | เต็ม [วัต. ปูเรติ เหตุ. ตู. ปูเรตฺวา เหตุ. ต. ปุณฺโณ; ปูริโต เหตุกัม.] ยุ ปูรณํ | |
| เปส | เณ ณย | เปเส-สย | ส่งไป [ต. เปสิโต] | |
ผ | ||||
| ผร | อ | ผร | แผ่ไป | |
| ผล | อ | ผล | แตกสลาย; ทำลาย; สำเร็จ, เผล็ดผล | |
| ผล ผฬ | เณ ณย | ผาเล-ลย | ตัด, ผ่า | |
| ผายี | อ | ผาย | เจริญ, เพิ่ม [ต. ผาโต ผีโต] ยุ เผโณ ติ ผาติ | |
| ผุ | นา | ผุนา | ฝัด, โปรย, โรย | |
| ผุฏ | อ เณ ณย | ผุฏ โผเฏ-ฏย | บาน, เผยออก, แตก, ทำลาย, สลาย; สะบัด, ปรบ [ต. ผุลฺโล] ยุ โผฏนํ ปรบ(มือ) | |
| ผุลฺล | อ | ผุลฺล | บาน, เผยออก, แตก, ทำลาย, สลาย [ต. ผุลฺลิโต] | |
| ผุส | อ | ผุส ผุสฺส | ถูกต้อง, สัมผัส [ต. ผุฏฺโฐ ตุํ. ผุฏฺฐุํ] ณ ผสฺโส | |
พ | ||||
| พฺรูห | อ | พฺรูห | เจริญ, ประเสริฐ [ปัญ. พฺรูหย ณย เหตุ. หิ ปัญ.] ม พฺรหฺมา | |
| พนฺธ | อ | พนฺธ | ผูก, พัน, มัด, รัด [ต. พนฺโธ พทฺโธ] | |
| อนุ-พนฺธ | อ | อนุพนฺธ | ตาม, ติดตาม | |
| พห | อ | พห | เจริญ, มั่นคง [ต. พาฬฺโห] | |
| พาธ | อ | พาธ | ห้าม; ทำลาย, ฆ่า, เบียดเบียน อ อาพาโธ | |
| ป-พุธ | ย | ปพุชฺฌ | ตื่น, รู้ [ต. ปพุทฺโธ #ปฏิพุทฺโธ] ตุ ปโพเธตา เหตุ. | |
| พุธ | ย | พุชฺฌ | รู้, ตรัสรู้, ตื่น [ต. พุทฺโธ อาน. #อภิสมฺพุทฺธาโน ตู. สมฺพุชฌิย] ตุ พุชฺฌิตา ข ทุรนุโพโธ อิ โพธิ ติ พุทฺธิ ยุ พุชฺฌนํ | |
| พุนฺธ (พุธิ) | เณ ณย | พุนฺเธ-ธย | เบียดเบียน ณ ปลิโพโธ (ปริ-) | |
ภ | ||||
| ภกฺข | เอ | ภกฺเข | กิน | |
| ภช | อ | ภช | แบ่ง, จำแนก; คบ, เสพ ณฺย ภาคฺโย ณ สํวิภาโค ติ ภตฺติ วิภตฺติ ยุ ภชนํ | |
| ภญฺช | อ | ภญฺช | หัก; ผ่า, ทำลาย [ต. ภคฺโค ภฏฺโฐ] ณ ภคฺโค ภงฺโค | |
| ภณ | อ | ภณ | บอก, กล่าว, แสดง ณี ธมฺมภาณี ปิยภาณี พหุภาณี | |
| ภม | อ | ภม | หัน, หมุน [ต. ภนฺโต] | |
| วิ-ภม | อ | วิพฺภม | หันกลับ, หมุนกลับ, หมุนผิด, สึก, ลาสิกขา [ต. วิพฺภนฺโต] | |
| อา-ภม | อ | นำมา [ต. อาภโต อาภโฏ] | ||
| ภมฺภ | อ | ภมฺภ | กลัว, หวั่นไหว, หวาดเสียว | |
| ภร | อ | ภร | เลี้ยงดู; นำไป [ต. ภโต-โฏ ภจฺโจ] ตุ ภตฺตา ข ทุพฺภโร สุภโร ณฺย ภาริโย อ มาตาเปติภโร อตฺตภโร ติ ภติ ยุ ภรณํ | |
| ภสฺส | เณ ณย | ภสฺเส-สย | พูดคุย, บ่น, ด่า | |
| ภสฺส | อ | ภสฺส | พลัดตก, พลาด, เคลื่อน, หล่น, ล้ม, หัก; รุ่งเรือง, ส่องสว่าง [ต. ภฏฺโฐ] | |
| ภา | อ | ภา ภาย | สว่าง, รุ่งเรือง, แจ่มแจ้ง [วัต. #วิภาติ วิภายติ ปภาติ ปฏิภาติ ต. วิภาโต] กฺวิ #ปภา | |
| ภาช | เณ ณย | ภาเช-ชย | แจก, จำแนก ณ ภาโค ติ วิภตฺติ | |
| ปริ-ภาส | อ | ปริภาส | ด่า | |
| ภาส | อ | ภาส | บอก, กล่าว, แสดง [อัช. #อชฺฌภาสิ อธิ-ภาส] ณี สุภาสิตภาสี | |
| ภาส | อ | ภาส | สว่าง, รุ่งเรือง; พูด ยุ ภาสโน | |
| ภิกฺข | อ | ภิกฺข | ขอ รู ภิกฺขุ | |
| ภิท | ํอ | ภินฺท | ทำลาย, ต่อย, ตัด สกมฺม. [ต. ภินฺโน] ตุ เภตฺตา | |
| ภิท | ย | ภิชฺช | แตก; ต่างกัน อกมฺม. [ต. ภินฺโน วัต. #ปภิชฺชติ] อ #ปฏิสมฺภิทา ณ เภโท สีลเภโท | |
| สํ-ภิท | ํอ | สมฺภินฺท | เรี่ยราย, ปะปน, เกลื่อนกล่น [ต. สมฺภินฺโน] | |
ภึส | อ | ภึส | กลัว [วัต. ภึสาเปติ เหตุ.] ยุ ภึสนํ ความกลัว, น่าหวาดเสียว | |
| ภี | อ | ภาย | กลัว [ต. ภีโต ตู. ภายิตฺวา] ณ ภยํ เภรโว รุ ภีรุ ภีรุโก | |
| ปริ-ภุช | อ | ปริภุญฺช | (คน) บริโภค; กิน, ใช้สอย [ต. ปริภุตฺโต] | |
| ภุช | ํอ | ภุญฺช | (คน) กิน, บริโภค [ภวิส. โภกฺขติ อนีย. โภชนีโย ต. ภุตฺโต ตู. ภุตฺวา] ณี โภคี กามโภคี ณฺวุ คามโภชโก ณฺย โภคฺโค ณ โภโค ปาฏิโภโค ติ ภุตฺติ ยุ โภชนํ ภุญฺชนํ | |
| ภุช | ข | พุภุกฺข (เทฺวภาวะ) | ปรารถนาจะกิน, อยากกิน, หิว (ภุภุชฺ>พุภุชฺ>พุภุกฺ (แปลงเพราะ ข ปัจ.)) | |
| ภุช | อ | ภุช | คด, งอ, (งู) ขด [ตู. #อาภุชิตฺวา (นั่ง) คู้(บัลลังก์)] | |
| ภู | อ | ภว | มี, เป็น [อนีย. ภวนีโย ต. ภูโต; ภาวิโต เหตุกัม. ตู. ภวิตฺวา; ภาเวตฺวา เหตุ.] กฺวิ สยํภู สยมฺภู สพฺพาภิภู อภิภู ณี วิภาวี ตุ ภวิตา #อภิภวิตา อ ภโว ปภโว อตฺตสมฺภโว ณ ภาโว วิภโว ติ สมฺภูติ วิภูติ ยุ ภวนํ ภาวนา | |
| ภู | เณ ... ณาปย เหตุ. | ภาเว-วย ภาวาเป-ปย | (ทำให้)เจริญ-มี-เป็น, อบรม(จิต) [ต. ภาวิโต เหตุกัม.] | |
| ปาตุ-ภู | อ | ปาตุภว | ปรากฏ, มีปรากฏ, ปรากฏชัด [อัช. ปาตุภวิ] | |
| อภิ-ภู | อ | อภิภว | ครอบงำ [ต. อภิภูโต ตู. อภิภุยฺย] กฺวิ อภิภู #สพฺพาภิภู | |
| สํ-ภู | อ | สมฺภว | เกิด, ปรากฏ; มีอยู่, เปินอยู่; เจริญ อ สมฺภโว ยุ สมฺภวนํ | |
| ภูส | อ เณ ณย | ภูส ภูเส-สย | ประดับ, ตกแต่ง ยุ #วิภูสนํ | |
ม | ||||
| มกฺข | อ เณ ณย | มกฺข มกฺเข-ขย | ทา, ลูบไล้, ลบหลู่ | |
| ปริ-มชฺช | อ | ปริมชฺช | ปัด, กวาด, ขัด, ถู, นวด, ลูบ, คลำ | |
| สํ-มชฺช | อ | สมฺมชฺช | ปัด, กวาด, ขัด, ถู, นวด | |
มณฺฑ (มฑิ) | อ เอ | มณฺฑ มณฺเฑ | ประดับ, ตกแต่ง ยุ มณฺฑนํ | |
| มถ มตฺถ | อ | มถ มตฺถ มเถ | รวบกวน, ทำให้วุ่นวาย, ย่ำยี | |
| มท | ย | มชฺช | เมา, ประมาท, เลินเล่อ [ต. #ปมตฺโต ตู. #ปมชฺช] ณฺย มชฺชํ ณ ปมาโท | |
| มทฺท | อ | มทฺท | เหยียบ, ย่ำ, ย่ำยี, ขยำ [ต. มตฺโต] | |
| โอ-มทฺท | อ | โอมทฺท | เหยียบลง, ขยุ้มลง ... | |
| มน | ย | มญฺญ | รู้, เข้าใจ, สำคัญ, คิด | |
| มน | โอ | มโน | รู้, รู้จัก, บรรลุ, ตรัสรู้ ติ มติ สารมติ | |
| สํ-มน | โอ | สมฺมโน? | รู้พร้อม ... [ต. สมฺมโต] ติ สมฺมติ | |
| อติ-มน | ย | อติมญฺญ | ดูถูก, ดูหมิ่น | |
| นิ-มนฺต | เณ ณย | นิมนฺเต-ตย | เรียกมา, นิมนต์ | |
| มนฺต | เณ ณย | มนฺเต-ตย | ปรึกษา, พูดอย่างลับๆ [อัช. มนฺเตสิ มนฺเตสุํ มนฺตยิ มนฺตยึสุ] | |
| อา-มนฺต | เณ ณย | อามนฺเต-ตย | เรียกมา; เตือน | |
| มร | อ | มร | ตาย [วัต. มิยฺยติ มียติ (มร>มิยฺย มีย); มาเรติ เหตุ. ให้ตาย=ฆ่า มาน. มิยฺยมาโน มียมาโน ต. มโต; มาริโต มาราปิโต เหตุกัม.] ณฺวุ หตฺถิมารโก ณ มาโร ยุ มรณํ | |
| มริส | เณ ณย | มริเส-สย | อดทน, อดกลั้น, บึกบึน, ทนทาน, มั่นคง | |
| ปรา-มส | อ | ปรามส | จับต้อง, ลูบคลำ, ยึดมั่น [ต. ปรามฏฺโฐ] ณ ปรามาโส | |
| อา-มส | อ | อามส | จับต้อง, ลูบคลำ [ต. อามฏฺโฐ] | |
| มา | อ ย นา โอ | มา มาย มินา มิโน | รัก, ทะนุถนอม; นับ, ชั่ง, เปรียบเทียบ [ต. นิมิตฺตํ] ตุ มาตา อ ปฏิมา ปติมา ณ มตฺตา ธญฺญมาโย ยุ มานํ ปมาณํ ปริมาณํ อุปมานํ | |
| มาน | อ เณ ณย | มาน มาเน-นย | บูชา, นับถือ อ มาโน ความถือตัว ยุ มานนํ มานนา | |
| อติ-มาน | เณ ณย | อติมาเน-นย | เย่อหยิ่ง, จองหอง อ อติมาโน ความ~ ตัท. อี อติมานี ผู้มี~ | |
| มาน | ส | วิ-วีมํส (เทฺวภาวะ) | ไตร่ตรอง, ทดลอง, พิจารณา, ไต่สวน (มามานฺ>มีมานฺ>วีมานฺ>วีมํ (แปลงเพราะ ส ปัจ.)) | |
| มาป | เณ ณย | มาเป-ปย | สร้าง, ก่อสร้าง, เนรมิต [วัต. #อติมาเปติ] (เป็น เหตุ.บ้าง) | |
| มิเล | อ | มิลาย | เหี่ยวเฉา, อับแสง [ต. มิลาโต] | |
| มิส | อ | มิส | หลับตา [วัต. #นิเมสติ นิมฺมสติ] | |
| อุ-มิส | อ | อุมฺมิส | เปิดตา, ลืมตา | |
| อุ-มิห | อ | อุมฺมิห | ถ่ายปัสสาวะรด | |
| มีล | อ เณ ณย | มีล มีเล-ลย | หลับตา [วัต. #นิมีลติ] | |
| อุ-มีล | อ | อุมฺมีล | เปิดตา, ลืมตา | |
| มุจ | ํอ | มุญฺจ | ปล่อย, แก้, ถอด สกมฺม. [อัช. โมจยิ ยอาคม ภวิส. โมกฺขติ ต. มุตฺโต #โอมุกฺโก] | |
| มุจ | ย | มุจฺจ | หลุด, พ้น อกมฺม. [ภวิส. โมกฺขติ ต. มุตฺโต] อ โมกฺโข วิโมกฺโข ติ วิมุตฺติ ตุํ โมเจตุํ 'ให้พ้น' =ปล่อย, เปลื้อง | |
| มุจฺฉ | อ | มุจฺฉ | หลง, เป็นลม, สลบ, แน่นิ่ง | |
| นิ-มุชฺช | อ | นิมุชฺช | จม, จมลง, ดำลง, ดำน้ำ [ต. นิมฺมุคฺโค] | |
| มุท | อ | โมท | ยินดี ยุ โมทนา โมทนํ ตัท. ตา มุทิตา | |
| ป-มุท | อ | ปโมท | ยินดี [วัต. ปโมทติ] อ ปมุโท ณ ปโมโท ยุ อนุโมทนา ปโมทนา ตัท. ณย ปามุชฺชํ ปาโมชฺชํ | |
| มุน | นา | มุนา | รู้, ตรัสรู้; นิ่งอยู่ [ต. มุโต; มุตํ ความรู้] อ โมนํ อิ มุนิ ติ มุติ | |
| มุส | ย | มุสฺส | ลืม [ต. มุฏฺโฐ วัต. #ปมุสฺสติ ต. ปมุฏฺโฐ] | |
| มุห | ย | มุยฺห | หลง [ต. มุฬฺโห มูฬฺโห] ณ โมโห | |
ย | ||||
| ยช | อ | ยช | บูชา, บูชาเทพ, เซ่นสรวง [ต. ยิฏฺโฐ] ณ ยาโค ยุ ยชนํ | |
| นิ-ยต | เณ ณย | นิยฺยาเท-ทย (ต>ท) | มอบให้, แลกเปลี่ยน (คัมภีร์ฝ่ายศาสนาแปลง ต เป็น ท ส่วนคัมภีร์ฝ่ายโลกียะไม่แปลงเป็น ท) | |
| ปฏิ-ยต | เณ ณย | ปฏิยาเท-ทย (ต>ท) | ตกแต่ง, จัดแจง [ต. ปฏิยาทิโต ปฏิยตฺโต] | |
| ยป | เณ ณย | ยาเป-ปย | เป็นไป, เป็นอยู่ [วัต. ยปยติ อันต. ยาเปนฺโต] ยุ ยปนา | |
| นิ-ยมุ | อ | นิยม นิยจฺฉ | ตัดสิน, วินิจฉัย, กำหนด; ประพฤติ [ต. นิยโต] อ #วินิจฺฉโย | |
| สํ-ยมุ | อ | สํยม สํยจฺฉ | สำรวม, ข่มอินทรีย์ [ต. สํยโต] อ สํยโม สญฺญโม | |
| ยา | อ ย | ยา ยาย | ไป, เป็นไป; ถึง, บรรลุ [วัต. ยาเปติ เหตุ.] อ วโย ยุ ยานํ | |
| ยาจ | อ | ยาจ | ขอ ณฺวุ ยาจโก | |
| ยุช | อ เณ ณย | โยช โยเช-ชย | ผูก, ประกอบ, รวบรวม [วัต. ยุชฺชติ กัม. #วัต. สํโยเชติ ต. ยุตฺโต #ปยุตฺโต สมฺปยุตฺโต] ณฺย โยคฺโค นิโยชฺโช ณ โยโค #อุปโยโค ยุ ยุญฺชนํ | |
| ยุช | ํอ | ยุญฺช | ผูก, ประกอบ, รวบรวม; อุตสาหะ, พยายาม [#วัต. อนุยุญฺชติ ต. อนุยุตฺโต] | |
| ยุช | ย | ยุชฺช | ตั้งใจ, ตั้งมั่น, มั่นคง; ควร, สมควร, ถูกต้อง, ใช้ได้ [ต. ยุตฺโต] ติ ยุตฺติ | |
| อุ-ยุช | เณ-ณย | อุยฺโยเช | ส่งไป [ต. อุยฺโยชิโต] | |
| ปริ-ยต | เล่าเรียน [ต. ปริยตฺโต] ติ ปริยตฺติ | |||
| ยุธ | อ ย | โยธ ยุชฺฌ | รบ, สู้ [ต. ยุทฺโธ #ปยุทฺโธ] ตุ ยุชฺฌิตา | |
ร | ||||
| รกฺข | อ | รกฺข | รักษา ณี วาจานุรกฺขี ณฺวุ รกฺขโก-ขิกา #อารกฺขโก วํสานุรกฺขโก ตุ รกฺขิตา ข ทุรกฺโข ยุ รกฺขณํ | |
| รจ | เณ ณย | รเจ-จย | ทำ, จัดแจง, แต่ง, เรียบเรียง, รจนา | |
| รญฺช | อ ย | รช รญฺช รชฺช | ย้อม, กำหนัด [ต. รตฺโต] ยุ รชนํ | |
| สํ-อา-รญฺช | ย | สารชฺช | กำหนัดนัก, ย้อม [ต. สารตฺโต] | |
| รนฺช | อ ย | รช รญฺช รชฺช | กำหนัด, ย้อม [ต. รตฺโต #วิรตฺโต เบื่อหน่าย คลายกำหนัด] ณ ราโค รงฺโค #วิราโค | |
| อา-รภ | อ ย | อารภ อารพฺภ | ปรารภ, (กล่าวถึง, ตั้งต้น, ดำริ), ทำ, เริ่ม, ลงมือ, พยายาม [ต. อารทฺโธ #อจฺจารทฺโธ ตู. อารพฺภ อารทฺธ ตุํ. อารทฺธุํ] | |
| รม | อ | รม | ยินดี [อนีย. รมณีโย ต. รโต #ตู. อภิรมฺม] กฺวิ กุญฺชโร (กุญฺช-) อ มโนรโม ณ อาราโม ติ รติ ยุ อารมฺมณํ | |
| รห | อ เณ ณย | รห รเห-หย | สละ, ทิ้ง | |
| อป-ราธ | ย | อปรชฺฌ | ประทุษร้าย, ผิด | |
| อา-ราธ | อ ย | อาราธ อารชฺฌ | เชื้อเชิญ, อาราธนา; ยินดี | |
| รุ | อ | รว โร | ร้อง [วัต. #วิรวติ] ณ รโว | |
| รุจ | ย เณ ณย | รุจฺจ โรเจ-จย | ชอบ, ยินดี [ต. รุจิโต] ณี ธมฺมรูจี | |
| รุจ | อ | โรจ | รุ่งเรือง, งดงาม [วัต. #วิโรจติ] อิ รุจิ ธมฺมรุจิ ยุ โรจโน วิโรจโน | |
| อา-รุจ | เณ ณย | อาโรเจ-จย | บอก, กล่าว [อัช. อาโรเจสิ อาโรเจสุํ อาโรจยิ อาโรจยึสุ] | |
| รุช | ย | รุชฺช | แทง, เสียดแทง; เป็นโรค, เจ็บป่วย ณ โรโค | |
| รุท | อ | รุท โรท | ร้องไห้, หลั่งน้ำตา [ต. รุนฺโน; รุณฺณํ การ~ #อัช. ปโรทิ] | |
| รุธ | ํอ เอ | รุนฺธ รุนฺธิ รุนฺธี รุนฺเธ รุนฺโธ | ปิด, กั้น, ห้าม [ต. รุทฺโธ] | |
| วิ-รุธ | ย | วิรุชฺฌ | คัดค้าน, ขัดแย้ง; ปรารถนา | |
| รุป | เณ ณย | โรเป-ปย | หว่าน, ปลูก; ยก [ต. โรปิโต] ยุ โรปนํ | |
| วิ-โอ-รุป | เณ ณย | โวโรเป-ปย | ยกลง, ปลงลง [วัต. (ชีวิตา) โวโรเปติ ปลงลงจากชีวิต =ฆ่า ต. โวโรปิโต] ยุ โวโรปนํ | |
| อา-รุป | เณ ณย | อาโรเป-ปย | ยก, ยกขึ้น [ต. อาโรปิโต] ยุ อาโรปนํ | |
| รุห | อ | รุห | ขึ้น, งอก, ขึ้น, ปรากฏ, เกิด [ต. รุฬฺโห] อ สิโรรุโห ยุ โรหณํ | |
| อว-รุห | อ | โอโรห | ลง, โน้มลง [วัต. #ปจฺโจโรหติ ตู. โอรุยฺห] ยุ เทโวโรหโณ | |
| อา-รุห | อ | อารุห-โรห | ขึ้น, งอก [ต. อารุฬฺโห ตู. อารุยฺห วัต. #อภิรุหติ] ยุ อภิรุหณํ | |
ล | ||||
| ลกฺข | เณ ณย | ลกฺเข-ขย | กำหนด [วัต. #สลฺลกฺเขติ] | |
| ลค | อ | ลค ลคฺค | ติด, ข้อง, เกี่ยวข้อง, แขวน, คล้อง [ต. ลคฺโค] | |
ลงฺฆ (ลฆิ) | อ เณ ณย | ลงฺฆ ลงฺเฆ-ฆย | กระโดด, เหาะ, เหิน, ลอยไป [วัต. #อุลฺลงฺฆติ] | |
| ลชฺชี | อ | ลชฺช | อาย, ละอาย อ ลชฺชา | |
| ป-ลป | อ | ปลป | พูดเพ้อเจ้อ | |
| ลป | อ | ลป | พูด ณ ลาโป | |
| วิ-ลป | อ | วิลป | พูดคร่ำครวญ | |
| สํ-ลป | อ | สลฺลป | พูดเจรจาโต้ตอบกัน ณ สลฺลาโป | |
| อนุ-ลป | อ | อนุลป | พูดมาก พูดเพ้อเจ้อ | |
| อป-ลป | อ | อปลป | พูดผิด | |
| อา-ลป | อ | อาลป | ร้องเรียก ยุ อาลปนํ | |
| อุ-ลป | อ | อุลฺลป | พูดโอ้อวด | |
ลมฺพ (ลพิ) | อ | ลมฺพ | เหนี่ยว, แขวน, ห้อย, คล้อง [วัต. #วิลมฺพติ ยึดเหนี่ยว, ห้อย ... อวลมฺพติ พึ่งพา, ห้อย ...] | |
| ลภ | อ | ลภ | ได้ [อัช. อลตฺถ (=อลภิ) อลตฺถํ (=อลภึ) ภวิส. ลจฺฉติ ตัพ. ลทฺธพฺโพ ต. ลทฺโธ ตู. ลทฺธา ลทฺธ ตุํ. ลทฺธุํ ณฺย. ลพฺภา] ข ทุลฺลโภ สุลโภ ณฺย ลพฺโภ ณลาโภ ติ ลทฺธิ | |
| ปฏิ-ลภ | อ | ปฏิลภ | ได้เฉพาะ, กลับได้ | |
| วิ-ลส | อ | วิลส | สวยงาม, เยื้องกราย, กรีดกราย | |
| ลฬ | อ | ลฬ | แลบลิ้น, เลีย | |
| นิ-ลฬ | เณ? | นิลฺลาเฬ | เลีย, แลบ(ลิ้น) (ชิวฺหํ นิลฺลาเฬตฺวา) | |
| ลา | อ | ลา | ถือเอา ณฺวุ มหลฺลโก | |
| ลิข | อ | ลิข | เขียน; ทำให้บาง (กลึง, ขัด, ขูด) | |
| อา-ลิงฺค | อ | อาลิงฺค | กอด | |
| ลิป | ํอ | ลิมฺป | ฉาบ, ทา, ลูบไล้ | |
| ลิห | อ | ลิห เลห | เลีย; สบายใจ, เพลินใจ [วัต. #นิลฺเลหติ อัช. #ปลิหิ อนีย. เลหนียํ] ณฺย เลยฺยํ ณ เลหํ หตฺถ/ปตฺต/โอฏฺฐนิลฺเลหโก | |
| ลี | อ ย | ลย ลาย ลีย | ละลาย, พินาศ, ย่อยยับ [วัต. #วิลียติ] | |
| ลี | ย นา | ลีย ลีนา | แอบ, ซ่อน, หลีกเร้น; ติดอยู่; รวมกัน [ต. ลีโน วัต. #นิลีนาติ สลฺลีนาติ ปฏิสลฺลีนาติ นิลียติ ต. สลฺลีโน ตู. ลียิตฺวา] อ อาลโย | |
| ลุป | ย | ลุปฺป | ลบ, ลบออก, ไม่เห็น, ไม่ปรากฏ [ต. ลุตฺโต] | |
| ลุภ | ย | ลุพฺภ | โลภ, ละโมบ, มักมาก, อยาก [#วัต. โอลุพฺภติ] ณ โลโภ | |
| ลุภ | อ | ลุภ โลภ | หลง [วัต. #ปโลเภติ เหตุ. ‘ให้หลง’ แปลเป็น กัตตุ. ว่าหลอกล่อ] | |
| ลุนฺถ (ลุถิ) | อ | ลุนฺถ | เศร้าหมอง, ขุ่นมัว, เบียดเบียน, เดือดร้อน | |
| ลู | นา | ลูนา ลุนา | ตัด, เกี่ยว [ต. ลูโน] ยุ ลวนํ โลณํ | |
| อป-โลก | เณ ณย | อปโลเก-กย | มองดู; บอกลา, อำลา; ขออนุญาต; ประกาศให้ทราบ [ต. อปโลกิโต] | |
| โอ-โลก | เณ ณย | โอโลเก-กย | มองดู, เห็น | |
ว | ||||
| วจ | อ | วจ | บอก, กล่าว, แสดง [วัต. วุจฺจติ วุจฺจเร (=วุจฺจนฺติ ใช้ในคาถา) #ปวุจฺจเร กัม. หิย. อวจ อโวจ อวจํ อัช. อโวจุํ อวจุตฺถ อโวจุตฺถ อโวจุมฺหา ภวิส. วกฺขติ มาน. วุจฺจมาโน กัม. ต. วุตฺโต] ณี ผรุสวาจี ณฺวุ วาจโก ตุ วตฺตา ข ทุพฺพโจ สุวโจ ณฺย วากฺยํ อติวากฺยํ วชฺชํ อ วโจ วจํ วจี วจี- เข้าสมาสแล้ว เอา อ เป็น อี ณ วาจา ยุ วจนํ | |
| วจ | เณ ณย | วาเจ-จย | บอก, กล่าว, แสดง | |
| ป-วช | อ | ปพฺพช | ไป, ออกไป, บวช [อัช. #อนุปพฺพชิ บวชตาม; ปพฺพาเชสิ เหตุ.] ณฺย ปพฺพชฺชา | |
| อุ-ป-วช | อ | อุปฺปพฺพช | สึก [อัช. อุปฺปพฺพาเชสิ เหตุ.] | |
| อา-วช | อ เณ ณย | อาวชฺช อาวชฺเช-ชย | ใคร่ครวญ, พิจารณา | |
| วชฺชี | อ เณ ณย | วชฺช วชฺเช-ชย | เว้น, สละ, แบ่งปัน [วัต. #ปริวชฺเชติ] ณฺย ปพฺพชฺชา | |
| วญฺจ | เณ ณย | วญฺเจ-จย | เกลี้ยกล่อม, หลอกลวง | |
| วฏฺฏ | อ | วฏฺฏ | หมุน, กลิ้ง; ควร อกมฺม. [วัต. วฏฺฏติ (หิน)กลิ้ง วฏฺเฏติ ให้(หิน)กลิ้ง วฏฺฏาเปติ (ใช้คน)ให้(หิน)กลิ้ง เหตุ. ต. วฏฺฏิตํ (หิน)ถูกให้กลิ้ง เหตุกัม.] | |
| วฑฺฒ | อ | วฑฺฒ | เจริญ, งอกงาม, เติบโต, เพิ่มขึ้น [วัต. วฑฺเฒติ เหตุ. ตู. วฑฺเฒตฺวา เหตุ. ต. วุฑฺโฒ] ติ วุฑฺฒิ | |
| วณฺณ | เณ ณย | วณฺเณ-ณย | สรรเสริญ; ขยาย, ขยายความ, พรรณนา; ทำสีขาวเป็นต้น; พยายาม; แสดง [วัต. #สํวณฺเณติ] อ วณฺณํ อวณฺณํ ยุ สํวณฺณนา | |
| นิ-วตฺตุ | อ | นิวตฺต | กลับ [ต. นิวตฺโต] | |
| นิ-วตฺตุ | อ | นิพฺพตฺต | เกิด, บังเกิด [วัต. นิพฺพตฺตติ; นิพฺพตฺเตติ เหตุ. อัช. นิพฺพตฺติ ต. นิพฺพตฺโต ตู. นิพฺพตฺติตฺวา; นิพฺพตฺเตตฺวา เหตุ.] | |
| วตฺตุ | อ | วตฺต | เป็นไป, เป็นอยู่, เลี้ยงชีวิต; หมุนไป; เลี้ยงดู, รับใช้; ห้าม ติ วุตฺติ ชีวิตวุตฺติ #ปวตฺติ ปวุตฺติ | |
| อติ-วตฺตุ | อ | อติวตฺต | เป็นไปล่วง, ล่วงไป, (น้ำ) ล้น [ต. #วีติวตฺโต วิ-อติ-] | |
| วท | อ เอ | วท วเท วชฺช วชฺเช | บอก, กล่าว, แสดง [ตัพ. วตฺตพฺโพ ตู. วตฺวา ตุํ. วตฺตุํ] ณี ธมฺมวาที นิคฺคยฺหวาที มุสาวาที ณ วิวาโท อนูปวาโท | |
| อติ-อา-วท | อ | อจฺจาวท | กล่าวล่วงเกิน, พูดล่อลวง, พูดเกี้ยว, พูดยั่วยวน, ร้องเรียก | |
| โอ-วท | อ | โอวท | โอวาท ณ โอวาโท | |
| อภิ-วที | เณ ณย | อภิวาเท-ทย | กราบไหว้, อภิวาท, สรรเสริญ | |
| วนฺท | อ | วนฺท | ไหว้ [ตู. อภิวนฺทิย] ณฺวุ วนฺทโก ยุ วนฺทนํ | |
| วป | อ | วป | หว่าน, ปลูก; ทอ; โกนศีรษะ [ต. วุตฺโต] ณฺวุ วาปโก ณฺย วปฺโป ณ วาโป ยุ วปนํ | |
| วมุ | อ | วม | อาเจียน; คายออก | |
| วย | อ | วย | ไป, ถึง, บรรลุ | |
| นิ-วร | เณ ณย | นิวาเร-รย | ห้าม, กั้น ยุ นิวรณํ นิวารณํ #ทนฺตาวรณํ | |
| ปริ-วร | เณ ณย | ปริวาเร-รย | กั้นรอบ, แวดล้อม [ต. ปริวุโต] ณ ปริวาโร | |
| ป-วร | เณ ณย | ปวาเร-รย | ปรารถนา, อยากได้; ปวารณา กัต. เหตุ. | |
| วร | เณ ณย | วาเร | ขอ, ต้องการ | |
| วร | อ เณ ณย | วร วาเร-รย วเร-รย | ปิด, กั้น [วัต. #อาวรติ] ณฺย นิวารโย ทุนฺนิวารโย | |
| วิ-วร | อ เณ ณย | วิวร วิวเร-รย | เปิด [วัต. วิวราเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. วิวโฏ] | |
| สํ-วร | อ เณ ณย | สํวร สํวเร-รย | สำรวม, ระวัง, ปิด, กั้น อ สํวโร ยุ สํวรณํ | |
วลญฺช (วลชิ) | อ | วลญฺช | บริโภค, ใช้สอย | |
| วส | อ | วส | อยู่, อาศัย [ภวิส. วจฺฉติ ตัพ. วตฺถพฺพํ ต. วุตฺโถ; วาสิโต เหตุกัม.] ณี สาวตฺถีวาสี ทิสาวาสี | |
| นิ-วส | เณ ณย | นิวาเส-สย | นุ่งห่ม [ต. นิวตฺโถ] ณ นิวาโส | |
| ปฏิ-วส | อ | ปฏิวส | อยู่, อาศัย | |
| อธิ-วส | อ | อยู่ทับ, อยู่อาศัย, สิง, สิงสถิต [วัต. อธิวาเสติ เหตุ. รับ (คำ/นิมนต์), อดกลั้น ต. อธิวตฺโถ อธิวุตฺโถ กัต. กัม. เหตุกัม.] | ||
| อธิ-อา-วส | อ | อชฺฌาวส | อยู่ครอบครอง | |
| อา-วส | อ | อาวส | อาศัยอยู่, อยู่ครอง ณ อาวาโส #สํวาโส ถ อาวสโถ | |
| วสฺส | อ | วสฺส | (ฝน) ตก, รด, โปรย อ วสฺสํ วสฺโส ติ วุฏฺฐิ | |
| อติ-วสฺส | อ | อติวสฺส | รั่ว | |
| วห | ย | วุยฺห | ลอย, นำไป [ต. พาหิโต พาฬฺโห] อ สุขาวโห (สุข-อา-) หิตาวโห ณ วาโห ยุ วหนํ วาหนํ | |
| วห วุห | อ | วห | นำไป, เจริญ, เพิ่มขึ้น [ต. วุฬฺโห] | |
| อา-วห | อ | อาวห | นำมา | |
| อา-วห | อ | อพฺพุห | ถอน; นำมา [ตู. อพฺพุยฺห] ณ อาวาโห อาวาหํ (มงฺคลํ) #วิวาหํ (มงฺคลํ) | |
| ปฏิ-วห | อ | ปฏิพาห | ห้าม, ค้าน, นำไปเฉพาะ, นำกลับ | |
| วายม | อ | วายม | พยายาม | |
| วาส | เณ ณย | วาเส-สย | อบ, รม (ทำให้มีกลิ่นหอม) ณ วาโส | |
| วิ-วิจ | อ ย | วิวิจ วิวิจฺจ | สงัด, โดดเดี่ยว, ปลีกออก [ต. วิวิตฺโต ตู. วิวิจฺจ] ณ วิเวโก | |
| วิชี | อ ย | วิช เวช วิชฺช | สลด, สังเวช; กลัว; หวั่นไหว ณ #สํเวโค ธมฺมสํเวโค | |
| วิชี | อ ย | วิช เวช วิชฺช | กลัว, หวั่นไหว, หวาดเสียว [วัต. #สํเวชติ สํวิชฺชติ อุพฺพิชฺชติ] | |
| นิ-วิท | ํ อ | นิพฺพินฺท | เบื่อหน่าย [ต. นิพฺพินฺโน นิพฺพิณฺโณ] | |
| วิท | อ | วิท | รู้, รู้แจ้ง [ตัพ. เวทิตพฺโพ วัต. #ปฏินิเวเทติ เหตุ.'ให้รู้'=บอก] ณี กตเวที รู โลกวิทู สพฺพวิทู ณฺย วิชฺชา ยุ เวทนา | |
| วิท | ํอ | วินฺท | ได้, ประสบ; พิจารณา; ยินดี | |
| วิท | ย | วิชฺช | มี [วัต. #สํวิชฺชติ] | |
| อนุ-วิท | อ | พิจารณา [ตู. อนุวิจฺจ] | ||
| ปฏิ-วิธ | ย | ปฏิวิชฺฌ | แทงตลอด [ต. ปฏิวิทฺโธ ตู. ปฏิวิทฺธา] | |
| วิธ | ย | วิชฺฌ | แทง, เสียดแทง [ต. วิทฺโธ ตู. วิทฺธา] | |
| วิธ | อ เณ ณย | เวธ เวเธ-ธย | ไหว, หวั่นไหว; เบียดเบียน | |
| นิ-วิส | อ | นิพฺพิส | พบ [อนฺต. นิพฺพิสนฺโต นิพฺพิสํ] | |
| นิ-วิส | อ | นิวิส | ตั้งลง, มุ่งหมาย?; เข้าไปอยู่ [สัต. นิเวสเย ณย เหตุ. ต. นิวิฏฺโฐ] ยุ นิเวสนํ | |
| ปริ-วิส | อ | ปริวิส | ให้/ถวาย/เลี้ยง อาหาร, อังคาส (คำเขมร) | |
| ป-วิส | อ | ปวิส | เข้าไป [วัต. ปเวเสติ เหตุ. อัช. ปาวิสิ ป-อา-อ-วิส ได้เข้าไปแล้ว ต. ปวิฏฺโฐ ตู. ปวิสฺส; ปเวเสตฺวา เหตุ.] | |
| วีช | เณ ณย | วีเช-ชย | พัด, โบก [มาน. พีชยมาโน] | |
| วุ | ณา | วุณา | ร้อย | |
| เว | อ | วย วาย | กรอด้าย; ให้เหี่ยวแห้งไป; สรรเสริญ; สำรวม ณ วายุ วาโย ตนฺตวาโย | |
| เวฐ | อ เณ ณย | เวฐ เวเฐ-ฐย | ผูก, พัน, รัด [ตู. เวเฐตฺวา วัต. #นิพฺเพฐติ] | |
ส | ||||
สงฺก (สกิ) | อ | สงฺก | สงสัย; กลัว, สะดุ้ง; ไป, ถึง, บรรลุ | |
| อุ-สงฺก (สกิ) | อ | อุสฺสงฺก | กลัว, หวาดกลัว [วัต. #ปริสงฺกติ] | |
| สกฺก | โอ | สกฺโก (ซ้อน กฺ) | อาจ [ณฺย. สกฺกา] | |
| สกฺก | อุณา | สกฺกุณา (ซ้อน กฺ) | อาจ [สัต. สกฺกุเณยฺย อัช. อสกฺขิ (ก>ข; ซ้อน กฺ) ภวิส. สกฺขิสฺสติ กาล. อสกฺขิสฺส ตู. สกฺกุณิตฺวา] | |
| สช | ย | สชฺช | ติด, ข้อง, ไม่คล่อง [ต. สฏฺโฐ] ณ อุปสคฺโค | |
| สช | อ | สช | กอด | |
| วิ-สชฺช | อ | วิสฺสชฺช | สละ, แบ่งปัน; แก้/ตอบ (คำถาม) [วัต. #นิสฺสชฺชติ, อุสฺสชฺชติ] ยุ วิสฺสชฺชนา | |
| สชฺช | อ เณ ณย | สชฺช สชฺเช-ชย | จัดแจง, เตรียมการ, ประกอบ; สร้าง, ทำ [ต. สฏฺโฐ] | |
| สํ-สชฺช | อ | สํสชฺช | ปะปน, เจือปน, เกี่ยวข้อง, คลุกคลี อ สํสคฺโค ณ สงฺโค | |
| สฐ | อ | สฐ | ล่อลวง, ฉ้อโกง; ฆ่า; เศร้าหมอง | |
| นิ-สท | อ | นิสีท | นั่ง [ต. นิสินฺโน ตู. นิสชฺช] ณฺวุ นิสีทโก ณฺย นิสชฺชา ยุ นิสีทนํ | |
| ป-สท | อ | ปสีท | ไม่มีมลทิน, หมดจด, ผ่องใส [วัต. ปสาเทติ เหตุ. ต. ปสนฺโน] | |
| ป-สท | เณ ณย | ปสาเท-ทย | ยินดี, เลื่อมใส [วัต. ปสาเท-ทยติ กัต. เหตุกัต.] ณ ปสาโท | |
| สํ-นิ-สท | อ | สนฺนิสีท | ประชุม [ต. สนฺนิสินฺโน] | |
| สํ-นิ-สท | อ | สนฺนิสีท | นั่งสงบ ไม่คึกคะนอง [ต. สนฺนิสินฺโน] | |
| อุป-นิ-สท | อ | อุปนิสีท | นั่งใกล้ [ต. อุปนิสินฺโน] | |
| สนฺทู | อ | สนฺท | ไหลออก [วัต. #วิสฺสนฺทติ, อภิสนฺทติ] อ นิสฺสนฺโท | |
| สป | อ ย | สป สปฺย สปฺป | ด่า, สบถ, สาปแช่ง ณ สาโป | |
| นิ-สม | เณ ณย | นิสาเม-มย | ใคร่ครวญ, พิจารณา, แลดู, ฟัง [ตู. นิสมฺม] | |
| ปฏิ-สม | เณ ณย | ปฏิสาเม-มย | เก็บรักษา, ยึดครอง [ตู. #สํสาเมตฺวา] ยุ ปฏิสามนํ | |
| สมุ | อ ย | สม สมฺม | สงบ, ระงับ, ทำความเพียร [ต. สนฺโต วัต. #วูปสเมติ วิ-อุป-สม เหตุ.] ติ สนฺติ ยุ สมโณ กลหวูปสมนํ | |
| วิ-สมุ | อ | วิสฺสม | สงบ, พัก, พักผ่อน | |
| สมุทฺท ศัพท์ | อาย | สมุทฺทาย | ประพฤติเพียงดังสมุทร, ทำตนดั่งทะเล | |
| ปฏิ-ป-สมฺภ | อ | ปฏิปสฺสมฺภ ปฏิปฺปสฺสมฺภ | สงบ, ระงับ | |
| ป-สร | เณ ณย | ปสาเร-รย | เหยียด (มือ, แขน) | |
| สร | อ | สร | แล่นไป [วัต. #สํสรติ] ณ สํสาโร | |
| สร | อ | สร | ออกเสียง | |
| สร | อ | สร | ระลึก, นึก; แล่นไป [อนีย. สรณีโย ต. สโต] ตุ สริตา; สาเรตา เหตุ. ณ วิปฺปฏิสาโร ติ สติ ยุ สรณํ | |
| สร | เณ ณย | สเร-รย สาเร-รย | ซัดไป, ละ, ทิ้ง; ขยาย, พิสดาร | |
| อว-สร | อ | อวสร | เที่ยวไป; มาถึง; พัก, อาศัย; ประชุมลง, รวมลง [อัช. อวสริ สนธิกับ ตํ เป็น ตทวสริ เสมอ] | |
| วิ-สส | อ | วิสฺสส | คุ้นเคย ณ วิสฺสาโส | |
| อา-สส | อ | อสฺสส | หายใจ [วัต. #ปสฺสสติ] | |
| ป-สห | อ ย | ปสห ปสยฺห | กดขี่, ข่มเหง [ตู. ปสยฺห] ณฺย ปสยฺโห | |
| วิ-สห | อ | วิสห | รับคำ | |
| วิ-สห | อ | วิสห | อาจ, กล้าหาญ, ปฏิญญา [วัต. #อุสฺสหติ] | |
| สห | อ ย เณ ณย | สห สยฺห สเห-หย | อดทน, อดกลั้น ยุ สหนํ | |
| อุ-สห | อ | อุสฺสห | พยายาม; อดทนยิ่งขึ้นไป ณ อุสฺสาโห | |
| ป-สํส | อ | ปสํส | ชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ [ต. ปสตฺโถ] อ ปสํสา | |
| สาท | อ | สาท | ยินดี, สบายใจ, เพลินใจ [วัต. #อสฺสาทติ] ณ สาโท, อสฺสาโท ณุ สาทุ หวาน อร่อยไพเราะ | |
| สาธ | อ ย | สาธ สาธย | สำเร็จ [วัต. สาเธติ เหตุ.] | |
| สาส | อ | สาส | สอน, อบรม ณฺย สิสฺโส ติ อนุสิฏฺฐิ ยุ สาสนํ | |
| อนุ-สาส | อ | อนุสาส | ตามสอน, พร่ำสอน [ต. อนุสิฏฺโฐ] ณฺวุ อนุสาสโก ยุ อนุสาสนํ | |
| สิ | ณุ | สิโณ | ผูก, พัน, รัด | |
| สิกฺข | อ | สิกฺข | ศึกษา อ สิกฺขา ยุ สิกฺขนํ | |
| สิจ | ํอ | สิญฺจ | รด, ราด, เท, ไหลออก ... [ต. สิตฺโต] | |
| สิท | อ | สีท | ปล่อย; ติด, ชุ่มชื่น; หลง; หุง, ต้ม, นึ่ง; จม [วัต. โอสาเทติ เหตุ. ‘ให้จมลง’ ต. สินฺโน ‘ชุ่ม’] อ กุสีโต (กุจฺฉิต-สิท ลบเหลือ กุ) | |
| สิธ | ย | สิชฺฌ | สำเร็จ [ต. สิทฺโธ] | |
| ปฏิ-สิธุ | อ | ปฏิเสธ | ห้าม, ปฏิเสธ [วัต. #นิเสธติ] อ หิรินิเสโธ | |
| สิว | ย | สิพฺพ | เย็บ | |
| สิส | ย | สิสฺส | เหลือ [วัต. #อวสิสฺสติ ต. อวสิฏฺโฐ] | |
| นิ-สี | อ | อาศัย [ต. นิสฺสิโต อาศัยแล้ว (ซึ่ง) ตู. นิสฺสาย] อ นิสฺสโย #อาสโย | ||
| สํ-สี | อ | สํสย | สงสัย | |
| สี | อ | เส สย | นอน [ตู. สยิตฺวา อาน. สยาโน] ณี มญฺจสายี สมฺปริวตฺตสายี อ อนุสโย ยุ สยนํ เสนํ | |
| อว-สี | อ | อวสฺสย | อาศัย, เนื่องอยู่ อ อวสฺสโย | |
| ปฏิ-สุ | ณา | ปฏิสุณา | ฟังตอบ, ตอบรับ, รับฟัง, รับคำ, รับรอง [วัต. ปจฺจสฺสุณาติ อัช. ปจฺจสฺโสสิ ตู. ปฏิสุณิตฺวา] | |
| ป-สุ | อ | ปสว | ประสบ, พบ, เห็น | |
| วิ-สุ | อ | วิสฺสว | ปรากฏ, มีชื่อเสียง [ต. วิสฺสุโต] | |
| สุ | ณุ ณา | สุโณ สุณา | ฟัง, ได้ยิน [วัต. สุณาติ สุโณม; สุยฺยติ สูยติ กัม. สาเวติ เหตุ. อัช. อสฺโสสิ อสฺโสสุํ #อนุสฺสาเวสิ เหตุ.; อสฺโสสิตฺถ; อสฺโสสึ อสฺโสสิมฺหา ตวนฺตุ. สุตวา ต. สุโต; สาวิโต สาวาปิโต เหตุกัม. ตู. สุตฺวา ตุํ. โสตุํ] ณี ธมฺมสฺสาวี ณฺวุ สาวโก สาวิกา ตุ โสตา ติ สุติ ยุ สวนํ ธมฺมสฺสวนํ | |
| สุ | ส | สุสฺสูส | ปรารถนาจะฟัง, อยากฟัง | |
| สุ | อ | สว | ไหลไป; ให้เกิดขึ้น; เป็นใหญ่ | |
| สุกฺข | อ | สุกฺข | แห้ง, ไม่สนใจ, ไม่ตั้งใจ [วัต. สุกฺขาเปติ เหตุ. ตาก(จีวร) ต. สุกฺโก สุกฺโข] | |
| สุจ | อ เอ | สุจ สุเจ | สะอาด, หมดจด; แสดง, ไป, เป็นไป ณ โสโก ยุ โสจนํ | |
| สุธ | ย | สุชฺฌ | หมดจด, บริสุทธิ์, สะอาด [วัต. โสเธติ โสธยติ เหตุ. ‘ให้หมดจด’ โสธาเปติ โสธาปยติ เหตุ. ‘ให้ชำระ’ ต. สุทฺโธ; โสธิโต เหตุกัมม. ‘ให้หมดจด’] ติ สุทฺธิ #วิสุทฺธิ ยุ สุชฺฌนํ | |
| สุป | อ | สุป | หลับ [ต. สุตฺโต] ยุ สุปินํ สุปนํ โสตฺตํ | |
| สุภ | อ | โสภ | งาม, สว่าง, รุ่งเรือง; เบียดเบียน ณ นครโสภิณี ยุ นครโสภนา (อิตฺถี) | |
| สุส | ย | สุสฺส | แห้ง, เหี่ยว, ผอม, ซูบซีด [ต. สุกฺโก สุกฺโข] | |
| สู | อ ย | สู สูย | คลอด (ลูก), ให้เกิด, เกิด, ประสูติ [วัต. #ปสวติ ต. ปสูโต] | |
| เสว | อ | เสว | เสพ, ใช้สอย, คบหา; ยินดี ณี ปรทารูปเสวี ณฺวุ เสวโก อ เสวา ยุ เสวนา ปรทารูปเสวนา เสวนํ | |
| อว-โส | ย | อวสฺย | จบลง, สำเร็จลง, สิ้นสุดลง [ต. อวสิโต วัต. #ปริโยสาเปติ เหตุ.] ณ อวสาโย ยุ อวสานํ โอสานํ ปริโยสานํ | |
ห | ||||
| อุ-หท | อ | อุหท | ถ่ายอุจจาระรด | |
| หน | อ | จรด, ชน, กระทบ [ตู. อาหจฺจ #อุปหจฺจ ปฏิหญฺญ อูหจฺจ ถอนขึ้น] | ||
| หน | อ | หน | ฆ่า, เบียดเบียน, กำจัด [วัต. หญฺญติ กัม.; วธติ วเธติ (หน>วธ); วเธติ เหตุ.; ฆาเตติ (หน>ฆาต); ฆาเตติ ฆาตยติ เหตุ. สัต. ฆาตเย ณย ปัจ. เหตุ. ต. หโต ตู. หนฺตฺวา วธิตฺวา ฆตฺวา ฆาเตตฺวา ตุํ. หนฺตุํ] ณี ปาณฆาตี ปรูปฆาตี ณฺวุ ฆาตโก โคฆาตโก โจรฆาตโก หํสฆาตโก ตุ หนฺตา วชฺฌตา รู วธู ณฺย วชฺโฌ ณ วโธ อนูปฆาโต ยุ อาฆาตนํ | |
| หน | ย | หญฺญ | เบียดเบียน, กระทบกระทั่ง [วัต. หญฺญติ กัต.] | |
| หร | อ | หร | นำไป; ลัก, ขโมย [วัต. หราเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. หโต-โฏ] ณฺย หาริโย ยุ รโชหรณํ | |
| หร | ส | ชิคึส ชิคีส (เทฺวภาวะ) | ปรารถนาจะนำไป, อยากนำไป (หหร>หิหร>ชิหร>ชิคึ/ชิคี) | |
| นิ-หร | อ | นีหร | นำออก, ขับไล่ (ใช้กับคนได้) | |
| ป-หร | อ | ปหร | ประหาร, ทุบ, ตี (สิ่งมีชีวิต) [ต. ปหโต] | |
| ปริ-หร | อ | ปริหร | บริโภค-ใช้สอย เป็นประจำ, บริหาร, รักษา, หลีกเลี่ยง ณ ปริหาโร | |
| วิ-หร | อ | วิหร | อยู่, อาศัย [อัช. วิหาสิ] ณี สุขวิหารี ณ วิหาโร | |
| สํ-หร | อ | สํหร | รวบรวม, ย่อ | |
| อป-หร | อ | อปหร | นำไปทิ้ง, ฉวยเอาไป | |
| อภิ-หร | อ | อภิหร | นำไป [ต. อภิหโต-โฏ ตุํ. อภิหฏฺฐุํ อภิหริตุํ] | |
| อว-หร | อ | อวหร | ลัก, ขโมย ณ อวหาโร | |
| อา-หร | อ | อาหร | นำมา [ต. อาหโต-โฏ] ณ อาหาโร | |
| วิ-อา-หร | อ | พฺยาหร | พูด, เล่า | |
| โอ-หร | อ | โอหร | นำลง, ปลงลง ปลงผมและหนวด [วัต. โอหาราเปติ เหตุ. (วุทธิ)] | |
| อธิ-โอ-หร | อ | อชฺโฌหร | กลืน | |
| หเร | อ | หราย (เอ>อาย) | อาย, ละอาย [มาน. หรายมาโน] | |
| หส | อ | หส | หัวเราะ, ร่าเริง [ต. หฏฺโฐ #ปหฏฺโฐ] ณฺวุ สมฺปหํสโก ณ หาโส ปริหาโส | |
| หา | อ | ชห ชหา (เทฺวภาวะ) | ละ, สละ, ปล่อย; เสื่อม, เลว (หาหา>ชาหา>ชหา) [ตู. หิตฺวา ชหิตฺวา] อ สพฺพญฺชโห | |
| ป-หา | ย | ปหิยฺย ปหีย ปหาย | ละ, สละ, ทิ้ง, ปล่อย; เสื่อม, เลว [ต. ปหีโน ตู. ปหาย #โอหาย] ติ ชานิ | |
| ปริ-หา | ย | ปริหาย | เสื่อมสิ้น, เสื่อมรอบ [ต. ปริหีโน] ติ ปริหานิ | |
| ป-หิ | ณุ ณา | ปหิณ ปหิณา | ส่งไป [ต. ปหิโต] | |
| หึส (หิสิ) | ํอ เณ ณย | หึส หึเส-สย | เบียดเบียน ณฺวุ อหึสโก (น-) | |
| ป-หุ | อ | ปโห | เพียงพอ, มีพอ, มีมาก ‘มีทั่ว’; เจริญ [วัต. นปฺปโหติ (น-) ต. ปหุโต ปหูโต] อ ปหุโก (ก สกัตถะ) ยุ ปโหนโก (ก สกัตถะ) | |
| ปาตุ-รฺ-หุ | อ | ปาตุรโห | ปรากฏ, มีปรากฏ, ปรากฏชัด [อัช. ปาตุรโหสิ] | |
| หุ | อ | หว ชุโห (เทฺวภาวะ) | บูชา (หุหุ>ชุหุ>ชุโห) ยุ หวนํ #อาหุนํ | |
| หุ | อ | โห | มี, เป็น [อัช. อโหสิ อเหสุํ; ตู. หุตฺวา สมานกาล.] | |
| เหฐ | อ | เหฐ | เบียดเบียน, บีบคั้น [วัต. #วิเหฐติ] | |
อ | ||||
| อคฺฆ | อ | อคฺฆ | มีค่า, มีราคา [วัต. #อคฺฆาเปติ เหตุ. ตีราคา] | |
องฺก (อกิ) | อ เณ ณย | องฺก องฺเก-กย | กำหนด, หมาย, เป็นเครื่องหมาย | |
| อญฺฉ (อฉิ) | อ | อญฺฉ | ดึง, ลาก, ฉุด, ชัก | |
| ป-อช | อ | ปาเช | ขับ, ต้อน, ไล่ | |
| อญฺชุ | อ | อญฺช | หยอด, ทา, เจิม; ปรากฏ; เจือปน; เว้น | |
| อฏฺฏ | เณ ณย | อฏฺเฏ-ฏย | อึดอัด, บีบคั้น | |
| อณฺฑ | อ | อณฺฑ | ออก (ไข่) | |
| อท | อ | อท | กิน; รักษา [ต. อนฺนํ - ของกิน ข้าว ฯลฯ] ณ วิฆาสาโท (วิฆาส-) | |
| ป-อป | อุณา | ปาปุณา | ถึง, บรรลุ, ได้รับ [วัต. ปาเปติ เหตุ. อัช. ปาปุณิ #สมฺปาปุณิ; #สมฺปาเปสิ เหตุ. ภวิ. ปาเปสฺสติ เหตุ. ต.ปตฺโต; ปาปิโต เหตุกัม. ตู. ปตฺวา ตุํ. ปตฺตุํ] | |
| ป-อม | อ | สงัด [ต. ปนฺโต] | ||
| อรห | อ เณ ณย | อรห อรเห-หย | สมควร, เหมาะสม; บูชา อ ปูชารโห | |
| สํ-อส | อ | สมฺมส (สํ>สมฺมา>สมฺม) | พิจารณาด้วยดี, พิจารณาโดยชอบ | |
| อส | อ | อส | กิน ณ อาโส ปาตราโส สายมาโส | |
| อส | อ | มี, เป็น [วัต. อตฺถิ สนฺติ; อสิ อตฺถ; อมฺหิ อสฺมิ; อมฺห อสฺม ปัญ. อตฺถุ สนฺตุ; อาหิ อจฺฉ อตฺถ; อมฺหิ อมฺห หิย. อาสิตฺถ สัต. อสฺส อสฺสุ อสฺสุํ; อสฺส อสฺสถ; อสฺสํ อสฺสาม; สิยา สิยุํ; สิยํ อัช. อาสิ อาสี อาสุํ; อาสิ อาสี อาสิตฺถ; อาสึ อาสิมฺหา] | ||
| อห พฺรู | อ | พฺรู | บอก, กล่าว [ปโร. อาห อาหุ อหุ อัช. อาหํสุ] | |
| ปริ-ยฺ-อาป | อุณา | ปริยาปุณา | เล่าเรียน [ต. ปริยาปุโต] ยุ ปริยาปุณนํ | |
| ปริ-ยฺ-อุป-อาส | อ | ปยิรุปาส | นั่งใกล้ | |
| อาส | อ | อาส อจฺฉ | นั่ง, พัก, อยู่; เข้าไป; หวัง [วัต. อจฺฉาเปติ อจฺฉาปยติ เหตุ. อาน. อาสีโน] ยุ อาสนํ | |
| อุป-อาส | อ | อุปาส | นั่งใกล้ ณฺวุ อุปาสโก | |
| อาสาส | อ | อาสาส อาสิส อาสึส | หวัง, ปรารถนา | |
| อาสึส (อาสิสิ) | อ | อาสึส | หวัง, ปรารถนา [วัต. #ปจฺจาสึสติ (ปฏิ-)] | |
| ปฏิ-อิ | อ | อาศัย [ตู. ปฏิจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] | ||
| ปริ-อิ | อ | กำหนด [ตู. ปริจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] | ||
| ป-อิ | อ | ละไป, ตาย [ตู. เปจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] | ||
| ปร-อิ | อ | ปเร | ไปในเบื้องหน้า, ไปข้างหน้า [ต. ปเรโต] ยุ ปรายโน | |
| ป-อิ | อ | ปาย | หนีไป, หลีกไป [อัช. ปายิ ปายาสิ] | |
| วิ-อิ | อ | ไปปราศ, ปราศจาก [ต. วิโต วีโต] | ||
| สํ-อิ | อ | สเม | ถึงพร้อม, พิจารณา; สม, เข้ากัน [ตู. สเมจฺจ] | |
| อติ-อิ | อ | อจฺเจ-จย | เป็นไปล่วง, ล่วงไป, ก้าวล่วง [ต. อตีโต ตู. อติจฺจ] อ อจฺจโย | |
| อธิ-อิ | อ | อชฺฌาย | ศึกษา, เล่าเรียน, อ่าน, สาธยาย [วัต. อธิเต ไม่พบใน ไตร.] | |
| อธิ-อิ | อ | อธิย อธีย อธิยฺย (อิ>ย) | ศึกษา, เล่าเรียน, อ่าน, สาธยาย [วัต. อธียติ อธิยามิ อันต. อธียนฺโต มาน. อธียมาโน ตู. อธียิตฺวา] | |
| อนุ-อิ | อ | อเนฺว อนฺเว | อาศัย, เป็นไปตาม [ตู. อนฺวาย] | |
| อป-อิ | อ | อเป | หลีกไป, พ้นไป, ไปปราศ [ปัญ. อเปหิ ต. อเปโต] | |
| อภิ-สํ-อิ | อ | อภิสเม | ถึงพร้อมยิ่ง, บรรลุ, ได้รับ [ตู. อภิสเมจฺจ] อ อภิสมโย | |
| อว-อิ | อ | ลงไป, หยั่งลง [ตู. อเวจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] | ||
| อา-อิ | อ | เอ | มา [ปัญ. เอหิ เอถ] ติ อีติ | |
| อิ | อ | เอ | ไป, ถึง, เป็นไป, บรรลุ, รู้ [ต. อิโต] ณฺวุ สหายโก (สห-อิ-) อ สมฺปราโย (สํ-ปรํ-) ณ สหาโย | |
| อุ-ทฺ-อิ | อ | อุเท อุทย | ขึ้นไป, เกิดขึ้น; เพิ่มพูน [ต. อุทิโต] อ อุทโย #สมุทโย | |
| อุป-อิ | อ | อุเป | เข้าถึง [ต. อุเปโต] | |
| อิกฺข | อ | อิกฺข | เห็น, ดู, เพ่ง, พิจารณา อ #อุเปกฺขา | |
| อว-อิกฺข | อ | อเวกฺข | พิจารณา [ตู. อเวกฺขิย] | |
| สํ-อว-อิกฺข | อ | สมเวกฺข | พิจารณา [ตู. สมเวกฺขิย สมเวกฺขิยาน] | |
| ปติ-วิ-อิกฺข | อ | ปจฺจเวกฺข | พิจารณา [ตู. ปจฺจเวกฺขิย] | |
| ปฏิ-สํ-จฺ-อิกฺข | อ | ปฏิสญฺจิกฺข | เห็นพร้อมเฉพาะ, พิจารณาเห็น | |
| อิญฺช | อ | อิญฺช | ไหว, หวั่นไหว, งอ, คู้เข้า [วัต. #สมิญฺชติ, สมฺมิญฺชติ] | |
| สํ-อิธ | ย | สมิชฺฌ | สำเร็จ ติ สมิทฺธิ | |
| สํ-ปฏิ-อิส | อ | สมฺปฏิจฺฉ | รับ, รับพร้อม | |
| อธิ-อิส | อ | อชฺเฌส | เชื้อเชิญ, อาราธนา | |
| อิส | อ | เอส | แสวงหา, ค้นหา [วัต. #ปริเยสติ ปริ-ยฺ-อิส] ยุ เอสนา อเนสนา เอสนํ อเนสนํ | |
| อิสุ อิจฺฉ | อ | อิจฺฉ | ปรารถนา, อยาก, ต้องการ [ปัญ. #อติจฺฉถ ปรารถนาเกิน, โปรด(สัตว์)ข้างหน้า ต. อิฏฺโฐ] ณฺย อิจฺฉา อ อปฺปิจฺโฉ | |
| อีร | อ | อีร | ไหว, หวั่นไหว | |
| อุชฺฌ | อ | อุชฺฌ | สละ, ละ, ทิ้ง | |
| ป-อา-รฺ-อุป | อ | ปารุป | ห่ม ยุ ปารุปนํ | |
| เอธ | อ | เอธ | หยั่งลง, ถึง, เจริญ, ได้, ประสบ | |
ความคิดเห็น