ฟัง, สดับ
อรรถของธาตุ
สวเน
ตัวอย่าง
สุโณติ สุณาติ สุณํ สุณนฺโต สุณิตฺวา สุตฺวา
ปฏิสฺสุณิ ปจฺจสฺโสสิ อสฺโสสิ โสสฺสติ สุสฺสูสติ สุสฺสูสํ
สาวโก โสโต โสตํ สวนํ สุตํ สุติ สุตวา โสโณ
การิต-สาเวติ สาวยติ กมฺม-สุยฺยติ สูยติ
- ปฏิสฺสุณิ ปจฺจสฺโสสิ ก. รับคำ, ตอบรับ, รับรอง, เห็นด้วย [ปฏิ+สุ] รูปนาม ปฏิสฺสโว.
- อสฺโสสิ ก. ได้ฟังแล้ว (อ ต้นธาตุ).
- โสสฺสติ '=สุณิสฺสติ' จักฟัง (ภวิ.).
- สุสฺสูสํ ส. แสดงว่า เป็นลักษณะแห่ง อพฺภาโส ซ้ำกัน, ซ้อนสองชั้น คือ ธาตุ สุ 2 ตัวซ้อนกัน เท่ากับ 'ฟังฟัง' หมายความว่าฟังอย่างตั้งใจจริง, ฟังอย่างดีที่สุด, ฟังโดยมีความเชื่อถือ ไม่สักแต่ฟังเฉยๆ เทียบ มุนิ-ปราชญ์ มุนิมุนิ=จอมปราชญ์ (ดู มุน). สุสฺสูสา ภริยา เมียผู้เชื่อฟัง, เชื่อถ้อยฟังคำ.
- สาวโก สาวก, ศิษย์, 'ฟังคำสอน'
วิ. ครูนํ โอวาทํ สุณาตีติ สาวโก. ศัพท์ที่เป็นปริยายกัน คือ สาวโก อนฺเตวาสิโก สิสฺโส - ส. - โสโต โสต แปลได้หลายนัย:-
- โสต, หู
ดังบาลีว่า โสตายตนํ. โสตธาตุ. โสตินฺทริยํ. - โสตวิญญาณ ความรู้ทางหู
ดังบาลีว่า โสเตน สทฺทํ สุตฺวา. (ข้อ 1 หมายเฉพาะ มํสโสต อวัยวะที่มีหน้าที่ฟัง ไม่เกี่ยวกับความรู้สึก ดุจคนหลับมีมํสโสตคงที่ แต่วิญญาณลงสู่ภวังค์ จึงไม่สำเร็จการได้ยิน. ข้อ 2 หมายวิญญาณซึ่งแล่นทางหู). - ทิพยโสตญาณ ความรู้พิเศษชนิดหนึ่งเกิดในจิต ให้สำเร็จดุจได้ยินด้วยโสตทิพย์ (โสตทิพย์ เป็นของเทพดา) อย่างเดียวกับ ทิพยจักษุญาณ ซึ่งเป็นวิทยาของท่านผู้บรรลุอภิญญา
ดังบาลีว่า ทิพฺพาย โสตธาตุยา. - กิเลส
ดังบาลีว่า ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ. - สายน้ำ, กระแสน้ำ
ดังบาลีว่า อทฺทสา โข ภควา มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ โสเตน วุยฺหมานํ. - พระอริยมรรค
ดังบาลีว่า อริยสฺเสตํ อาวุโส อฏฺฐงฺคิกมคฺคสฺส อธิวจนํ ยทิทํ โสโต. - จิตฺตสนฺตติ ความสืบต่อแห่งจิต
ดังบาลีว่า ปุริสสฺส จ วิญฺญาณโสตํ ปชานาติ อุภยโต อพฺโภจฺฉินฺนํ* อิธ โลเก ปติฏฺฐิตญฺจ ปรโลเก ปติฏฺฐิตญฺจ - ส.
- โสต, หู
- สุตํ สุต แปลได้หลายนัย:- (มีอุปสัคนำบ้าง ไม่มีบ้าง).
- ไป
ดังบาลีว่า เสนาย ปสุโต (ปสุโต=คจฺฉนฺโต) - ปรากฏ, แจ่มแจ้ง
ดังบาลีว่า สุตธมฺมสฺส ปสฺสโต (สุต=วิสฺสุต). - ชุ่ม, เปียก
ดังบาลีว่า อวสฺสุตา, อวสฺสุตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส (อวสฺสุตสฺส=ตินฺตสฺส). - ขยัน, ขวนขวาย
ดังบาลีว่า เย - ฌานปสุตา ธีรา (ปสุตา=อนุยุตฺตา). - สร้างสม, ก่อสร้าง
ดังบาลีว่า ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ (ปสุตํ=อุปจิตํ). - เสียง, 'อารมณ์ที่ฟัง'
ดังบาลีว่า ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ. - ฟัง, สดับ
ดังบาลีว่า พหุสฺสุโต สุตธโร สุตสนฺนิจโย - ส.
- ไป
- โสโณ สุนัข, 'ฟังคำเจ้าของ'
วิ. สามิกสฺส วจนํ สุณาตีติ โสโณ.
ศัพท์เป็นชื่อของสุนัข คือ สุนโข สารเมยฺโย สูโน สุโณ กุกฺกุโร โสโณ สุวาโณ สุวาโน สาลูโร มิคฑํสโก สา สุนี เหล่านี้ สุนัขตัวผู้. สุนขี กุกฺกุรี สี เหล่านี้ สุนัขตัวเมีย - ส.
* ในสัมปสาทนียสูตร ทีฆนิกาย 11/114 เป็น อพฺโพจฺฉินฺนํ ถูกกว่า เพราะสุมังคลวิลาสินี ภาค 3/95 แก้ไว้ว่า อุภยโต อพฺโพจฺฉินฺนนฺติ ทฺวีหิปิ ภาเคหิ อจฺฉินฺนํ.
หมวดธาตุ
สุ (ณุ ณา อุณา)
คาถา/หน้า
437
ที่มา
ธป
Comments