สีล

สีเลติ สีลยติ สีลํ สีลนํ

คำไขที่ว่า สมาธิ และ อุปธารณนั้น ส. แสดงว่า สมาธานํ วา กายกมฺมาทีนํ สุลีลฺยวเสน อวิปฺปกิณฺณตา กิริยาที่กายกรรมเป็นอาทิ มิได้เกลื่อนกล่นไป เพราะมีศีลดี ชื่อสมาธาน ตั้งมั่น, มั่นคง. อุปธารณํ วา กุสลานํ ธมมานํ ปติฏฺฐานวเสน อาธารภาโว กิริยาที่รองรับกุศลธรรมไว้ โดยเป็นที่ตั้ง ชื่ออุปธารณ รองรับ หรือ รับกุศลไว้.  
2 อรรถนี้แสดงไว้ในวิสุทธิมรรค ปราชญ์ทั้งหลายรับรอง แต่อาจารย์อื่นๆ แสดงว่า สีล เป็นไปในอรรถ คือ สิร, สีล*, สีตล, สีล เป็นอาทิบ้าง - ส.

สีล แปลได้ 2 อย่าง:-

1. ศีล 'ตั้งมั่น, รับความดี' คือการรักษากายวาจาให้ปราศจากโทษ เช่น ศีล 5 ศีล 8 เป็นต้น. อรรถในวิสุทธิมรรคทั้ง 2 นั้นเล็งข้อนี้
2. ปกติ, ธรรมเนียม, คงที่, นิสสัย, เป็นพื้น [เฉพาะสีล=สมาธิมฺหิ]. ใช้ได้ตลอดทั้งดีทั้งชั่ว ดุจพระอริยเจ้ามีธรรมดาไม่ทำชั่ว ใช้ศัพท์ สีล ซึ่งจะแปลว่ามีความไม่ทำชั่วเป็นปกติได้ คนพาลย่อมทำชั่วเป็นปกติ ใช้ศัพท์ สีล ซึ่งจะแปลว่า มีความทำชั่วเป็นพื้น หรือ เป็นปกติได้ (อ. 178-430-1091)

* น่าจะเป็น สีส. ในวิสุทธิมรรคภาค 1/9 ว่า … สิรฏฺโฐ สีสฏฺโฐ สีตลฏฺโฐ สิวฏฺโฐ