มท

มชฺชติ ปมชฺชติ มตฺโต มโท ปมาโท ปมตฺโต อุมฺมตฺโต อปฺปมาโท มทิรา มชฺชํ

อา. สุรามทมตฺโต เมาเหตุเมาสุรา. 
มตฺตหตฺถี ช้างตกมัน, ช้างซับมัน. 
อุมฺมตฺโต เป็นบ้า. 
อปฺปมาโท ความไม่ประมาท คือ มีสติ - ส.

• มทิรา, มชฺชํ น้ำเมา, เหล้า. [จาก มท นี้ทั้ง 2 ศัพท์ - สูจิ].
  น้ำเมานี้ แยกเป็น 2 ชนิดๆ ที่เป็นแต่แช่หรือดอง เช่น น้ำตาลเมาของไทย เรียก เมรยํ, อาสโว. ชนิดที่กลั่นขึ้นจาก เมรย หรือ อาสว เพื่อให้เข้มขึ้น เรียก สุรา, วารุณี (อ. 533) ดังนั้นในศีล 5 จึงมีว่า สุราเมรยมชฺชปมาทฏฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ สมาทิยามิ (ข้าพเจ้า) ขอสมาทานสิกขาบท คือเว้นจากน้ำเมาคือสุราและเมรัย อันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท.
     สุรา และ วารุณี มีประวัติเล่าในกุมภชาดกวีสตินิบาตว่า ครั้งดึกดำบรรพ์ (เมื่อมนุษย์ยังไม่รู้จักเหล้าเลย) พรานไพรคนหนึ่งชื่อสุร เที่ยวไปในป่าหิมพานต์ ในป่านั้นมีไม้ต้นหนึ่งแตกเป็นค่าคบใหญ่ 3 กิ่ง ตรงค่าคบนั้นเป็นโพรงประมาณเท่าตุ่ม เมื่อฝนตกขังน้ำไว้ได้ ใกล้ๆ กันมีต้นสมอไทย มะขามบ้อม และเถาพริกไทยขึ้นเลื้อยอยู่บนต้นไม้ ผลสมอผลมะขามป้อมและเมล็ดพริกไทยหล่นลงไปในโพรงที่ขังน้ำนั้น แถบนั้นมีข้าวสาลีป่านกคาบมายืนเกล็ดกินที่ปากโพรงไม้ เมล็ดข้าวร่วงลงในโพรง เวลาแดดร้อนจัด น้ำในโพรงนั้นสุกด้วยแสงแดดงวดลงมีสีแดง ฝูงนกเป็นต้นระหายน้ำ มาดื่มมึนเมาร่วงตกลงมาซบอยู่สักครู่แล้วไปได้ สุรได้เห็นคิดว่าน้ำนี้คงไม่เป็นพิษ ถ้าเป็นพิษสัตว์คงตาย จึงลองดื่ม ทำให้มึนเมาอยากกินเนื้อ จึงเอานกที่ซบเซาอยู่ตามนั้นปิ้งไฟกิน ทำให้สนุกรื่นเริง ในแถบนั้นมีดาบสตนหนึ่งชื่อวรุณ สุรนำน้ำดองกับนกย่างไปชวนวรุณกิน เพราะเหตุที่สุรเป็นคนแรกที่ได้พบน้ำดองทำให้มึนเมาดังนี้ จึงมีชื่อว่าสุรา และเพราะวรุณเป็นคนที่ 2 ในโลกที่ได้ดื่มน้ำดองนั้นจึงมีอีกชื่อว่า วารุณี แล้วทั้ง 2 คนนำสุรานั้นเข้าไปในเมืองให้คนอื่่นๆ กินบ้าง เมื่อหมดก็จัดแจงปรุงเครื่องอย่างนั้นทำขึ้น จึงเกิดมีวิธีทำสุราและการดื่มแพร่หลายขึ้นทุกที (สุรา ว่าตามเรื่องนี้ เดิมเป็นชนิด เมรยํ หรือ อาสโว คือดองแช่ไม่ได้กลั่น ประวัติสุรานี้ เห็นว่าน่าฟังกว่าที่มีตำนานทางสํสกฤต). อีกนัยหนึ่ง สุรา* ถ้าพิเคราะห์ธาตุ สูจิว่า จาก สุ=อภิสเว 'ไหลหยด' เห็นจะเป็นกลั่นให้ไหลหยดออกมา หรือจาก สุ-ปิวเน 'ดื่ม, เครื่องดื่ม' (ไม่เกี่ยวกับสุโร เทวดา และ สูโร กล้า ดู ศัพท์ทั้ง 2 นั้น).

* Monier Williams ก็ว่า … probably from su to distil, and not connected with sura 'a god' …