เผลอ, ลืม, หลงลืม; หายไป, หลุดไป
อรรถของธาตุ
สมฺโมเส
ตัวอย่าง
- มุสฺสติ
สติ มุสฺสติ สติย่อมเผลอ. ที. 1/19-1/25 ไทยเป็น ปมุสฺสติ (ดูต่อไป).
มุสฺสเตวาปิ สาสน์ แม้คำสั่งสอน ย่อมหายไปทีเดียว คือ บุคคลนั้นลืมคำสั่งสอน มหานิทฺเทส 133-5, มุสฺสติ-นสฺสติ อ. 1/335. - มฺุฏฺฐ [จาก มุสฺสติ] กค. เผลอ-ลืมแล้ว.
มุฏฺฐสจฺจํ ความเป็นผู้มีสติเผลอแล้ว เป็น อสํวร อย่าง 1 ใน 5 อย่าง คือ อสฺสทฺธา ความไม่เชื่อ อกฺขนฺติ ความไม่อดทน โกสชฺชํ ความเกียจคร้าน มุฏฺฐสจฺจํ แล อญฺญาณํ ความเขลา-โง่ ธมฺอ. 8/493. - สมฺโมส [สํ+มุส] กน. ความหลงลืม. สติยา สมโมสา … เพราะความหลงลืมแห่งสติ ที. 1/25.
- ปมุสฺสติ [ป+มุส] ก. เผลอ, หลงลืม. (ดูที่มาข้างบน).
- ปมฺุฏฺฐ [จาก ปมุสฺสติ] กค. ลืม-เผลอ-หลงลืมแล้ว.
ปมฺมฺุฏฺฐา น อาภโต สามิ สามี ฉันลืมไป (ไฟ) ไม่ได้เอามา ชาอ. 5/376
ในที่นี้เป็น ปมฺ- แต่เท่าที่พบเป็น ป- โดยมาก - ปริมุสฺสติ [ปริ+มุส] ก. หลงลืม, หายไปหมด. ตมฺปิ มุสฺสติ ปริมุสฺสติ แม้คำสั่งสอนนั้น ย่อมหายไป หายไปหมด มหานิทฺเทส 134, =อาทิโต นสฺสติ อ. 1/335.
- ปริมุฏฺฐ [จาก ปริมุสฺสติ] กค. เผลอแล้ว, หลงลืมแล้ว, หายไปหมดแล้ว
ปริมุฏฺฐา ปณฺฑิตาภาสา ผู้มีท่า-เค้า-โฉม ดังบัณฑิตทั้งหลาย (ไม่ใช่บัณฑิตแท้ เป็นบัณฑิตเทียม) เป็นผู้เผลอแล้ว ชาอ. 5/345-7 อ. ว่า ปริมุฏฺฐา=มุฏฺฐสฺสติโน.
คำ. ปณฺฑิตาภาส นั้น น่าวินิจฉัยอยู่ แยก ปณฺฑิต+อาภาสๆ แยก อา+ภาสุ-ทิตฺติยํ (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน)
ภาสุ ธาตุนี้ อุปสัคที่ประกอบโดยมาก (เท่าที่พบ) คือ อว หรือ โอ เป็น โอภาสติ โอภาโส (อา ไม่ใคร่ใช้กับ ภาสุ). ส่วน อา มักประกอบกับ ภา=ทิตฺติยํ (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน) เป็น อาภา เป็นต้น. ดังนั้น เมื่อมี อา ประกอบกับ ภาสุ เข้า จึงมักจะให้หลงไปอื่น. อาภาส ตามอักษร ว่า 'สว่างทั่ว' ตามความว่า ท่า, เค้า, โฉม (ไม่ใช่รัศมี).
อาภา หมาย รัศมี แท้. อาภาส มีที่ใช้ในที่อื่นอีก ที่พระพุทธองค์ทรงแสดงกรรม 4 อย่าง คือ อภพฺพํ อภพฺพาภาสํ กรรมไม่ควร-ไม่ชอบ (อกุศล) ทั้งท่าก็ไม่ควร 1 อภพฺพํ ภพฺพาภาสํ กรรมไม่ควร แต่ท่าควร 1 ภพฺพญฺเจว ภพฺพาภาสญฺจ กรรมควร ทั้งท่าก็ควร 1 ภพฺพํ อภพฺพาภาสํ กรรมควรแต่ท่าไม่ควร 1 มช. 3/367.
คาถาว่า ปริมุฏฺฐา ปณฺฑิตาภาสา ฯล ฯ. นั้น มีในชาอ. ดังอ้างข้างบน (ปณฺฑิตาภาสา แก้ว่า ปณฺฑิตสทิสา คนเช่นบัณฑิต, แม้นบัณฑิต) แห่ง 1 แลใน อุทาน ขุ. 1/137 อีกแห่ง 1 ในที่นี้แก้ว่า ปณฺฑิตปฏิรูปกา คนเทียมบัณฑิต หรือ บัณฑิตเทียม (อุทานอ. 403.) ข้าพเจ้าเคยลงพิมพ์พระคัมภีร์อุทานแปล เมื่อ พ.ศ. 2469 คำ ปณฺฑิตาภาสา ในที่นั้นแปลไว้ผิด (แปลไว้ราว 15-6 ปีมาแล้ว) ขอบอกแก้ไว้ในที่นี้ด้วย อันความรู้ย่อมไม่สั้นสุด พบใหม่ ได้หลักฐานใหม่ ย่อมดีขึ้นกว่าเก่าเสมอ.
หมวดธาตุ
ภู (อ)
ที่มา
ธป
Comments