กล่าว, พูด
คู่ธาตุ
ชป, ชปฺป
อรรถของธาตุ
วจเน
ตัวอย่าง
- ชปติ ชปฺปติ
ชปฺปมฺปิ มนฺตํ (ท่าน) แม้ร่าย-เสก-บริกรรมมนต์อยู่ (ชปฺปํ-ชปฺปนฺโต=ปริวตฺเตนฺโต) ชาอ. 6/152 ยุโรปเป็น ชปมฺปิ มนฺเต. มงฺคลกาเล กึสุ นาม ชปฺปนฺโต กล่าวอะไรในมงคลกาล ชาอ. 5/521.
ชปฺป ธาตุนี้ ไปเป็นรูปนามว่า ชปฺปา เป็นชื่อของตัณหา, ความปรารถนา. มีอยู่ เช่นในมหานิทฺเทส 27 ว่า ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ (ศัพท์เหล่านี้เป็นชื่อของตัณหาทั้งสิ้น) เป็นเหตุให้นักปราชญ์บางท่านเห็นว่า ไม่ได้ออกจากธาตุนี้ แต่เมื่อดู อ. (1/47) แก้ว่า อิทํ มยฺหํ ... สตฺเต ชปฺปาเปตีติ ชปฺปา ตัณหาที่เป็นเหตุให้สัตว์ "กล่าว" ว่า นี้ของเราๆ เป็นต้น จึงมีชื่อว่า ชปฺปา ผิดังนี้ ก็ชื่อว่าออกจากธาตุนี้นั่นแล.
ยังบาลีที่ว่า อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปี กล่าว-รำพัน-สรรเสริญถึงกามเหล่านั้น (ปัจจุบัน) แลกามมีในก่อน ขุ. 1/394, สุตฺตนิปาตอ. 2/406 แก้ว่า ปฏฺฐยมานา ปรารถนาอยู่. แล สนฺโต อนิสฺสาย ภวํ น ชปฺเป เป็นผู้สงบ มิได้อาศัยอะไร ไม่พึงพูด-รำพัน-ปรารภ-สรรเสริญถึงความมีความเป็น ขุ. 1/406, สุตฺตนิปาตอ. 2/445 แก้ว่า อปิเหตุํ อปฏฺเฐตุํ สมตฺโถ สิยา. ชปฺปํ-ชปฺเป ที่แปลว่า ปรารถนา (ตาม อ.) นั้น พึงทราบว่าแปลตามเนื้อความ แต่ถ้าจะแปลตามธาตุ อย่างข้างบนก็ได้ความเหมือนกัน แลไม่เสียศัพท์ด้วย เพราะคำ ชปฺปํ นั้น มหานิทฺเทส (32) อธิบายว่า ชปฺปนฺตา ปชปฺปนฺตา อภิชปฺปนฺตา. คำทั้ง 3 นี้ อ. (1/132) แก้ไว้ชัดว่า ชปฺปนฺตาติ คุณวเสน กเถนฺตา. ปชปฺปนฺตาติ ปการวเสน กเถนฺตา. อภิชปฺปนฺตาติ วิเสเสน กเถนฺตา. - ชปน แล ชปฺปน นป. ความกล่าว-ร่าย-กระซิบ.
มนฺตชปฺปนํ ความร่ายมนต์, กณฺณชปฺปนํ ความกระซิบที่หู ทีอ. 1/126. - ชปฺปิต กค. กล่าว-ร่าย-กระซิบแล้ว.
มนฺเต … ชปฺปิเต เมื่อร่ายมนต์แล้ว ทีอ. 1/126. - ชปฺปา อิ. (ดู ข้างบน).
หมวดธาตุ
ภู (อ)
ที่มา
ธป
Comments