พจนานุกรมธาตุ

เตชติ.

ถายติ, ถิยติ, ปติตฺถิยติ. 
ถิยติ สํฆาตํ คจฺฉติ. คพฺโภ เอติสฺสาติ ถี หญิง.

ถิยติ ปฏิตฺถิยติ ถี

ที่เป็นรูป ถิยติ คืออาเทศ เอ เป็น อิย - ส.

• ถี  อิ. สัตรี, หญิง, 'มีครรภ์,' วิ. ถิยติ สงฺฆาตํ คจฺฉติ คพฺโภ เอติสฺสาติ ถี.
  อา. รญฺโญ มทฺทสฺส ถีปุเร ในที่ข้างใน ของพระเจ้ามัททราช 
  (ถีปุรํ ที่ข้างใน, ที่อยู่นางข้างใน ที่ห้ามชายไม่ให้ปะปน 'เมืองหญิง') (กุสชาตก)
  ถี กับ อิตฺถี ธาตุต่างกัน  ถี ออกจาก เถ.  อิตฺถี ออกจาก อิสุ. 'ผู้ปรารถนาชาย' หรือ 'ให้ชายปรารถนา' วิ. อิจฺฉตีติ; นเร อิจฺฉาเปตีติ วา อิตฺถี - ส.
  ศัพท์ที่เป็นชื่อของหญิงธรรมดา คือ อิตฺถี ถี วนิตา นารี อพลา ภีรุ สุนฺทรี กนฺตา สีมนฺตินี มาตุคาโม ปิยา กามินี รมณี ปมทา ลลนา มหิลา องฺคนา - ส.
  เกณฑ์กำหนดอายุมีดังนี้:-
  ตั้งแต่เกิดจน 8 ขวบ เรียก โครี หรือ ทาริกา.
  แต่นั้น จน 10 ขวบ เรียก กญฺญา (หรือบางที หญิงเพิ่งรุ่น เรียก กญฺญา บ้าง).
  แต่นั้นจน 12 ขวบ เรียก กุมารี หรือ กุมาริกา.
  แต่นั้น คือ เริ่มรุ่นไป เรียก ตรุณี หรือ มาณวิกา.
  เข้าเขตแก่ เรียก เถรี หรือ มหลฺลิกา - ส.

เถนยติ. 
เถเนตฺวา. 
เถโน, เถนโก ผู้ขโมย. 
เถนนํ การลักขโมย. 
เถยฺยสงฺขาตํ. 
เถนสฺส ภาโว เถยฺยํ ความเป็นแห่งขโมย.

เถเนติ เถนยติ เถโน เถเนตฺวา

• เถโน  น. เถน, ขโมย, โจร.

เถปยติ, เถปยเต.

ทุคฺคติโต ทยติ รกฺขตีติ ทานํ. 
ทยติ รกฺขตีติ ทยา. 
นิทฺทายติ. 
นิทฺทา ตนฺที วิชมฺภิตา ทายติ. 
โวทายติ. 
โวทานํ การชำระ, ความผ่องแผ้ว. 
ทานํ ทตฺวาติ ตํ เจตนํ ปริโยทาเปตฺวา.

ทายติ ทายนํ ทายิตุํ
ทาตุํ ทายิตฺวา ทตฺวา

อา. 

• พาโล อพฺยตฺโต น ปฏิพโล อนุยุญฺชิยมาโน อนุโยคํ ทาตุํ คนเขลาไม่ฉลาด ถูกเขาซักถามไม่สามารถ 'จะทำความซักถามให้บริสุทธิ์' คือไม่อาจตอบหรือแก้ไข.
• อาจริยสฺส อนุโยคํ ทตฺวา พาราณสึ ปจฺจาคจฺฉิ 'ทำความซักถามของอาจารย์ให้บริสุทธิ์' คือตอบอาจารย์แล้วกลับเมืองพาราณสี. 'ทาตุํ=โสเธตุํ, ทตฺวา-โสเธตฺวา' - ส.

ส. อ้าง อรรถกถา สมนฺตปฏฺฐานปกรณ ว่า "ทานํ ทตฺวา (ชำระทาน หรือ ชำระทานเจตนา)  ท่านแก้ว่า ตํ เจตนํ ปริโยทเปตฺวา ทำเจตนานั้นให้ผ่องแผ้ว. นี้เป็นนีติดีที่สุด ควรยึดถือ." (ดู ทา-โสธเน).

ทายติ ทานํ อุทฺทานํ ทายิตุํ ทายิตฺวา ทยา

• ทานํ  กน. 'รักษาจากทุคติ' ทาน, ทานเจตนา - ส.
• อุทฺทานํ  นป. 'รักษาไม่ให้กระจัดกระจาย' รวบรวม, รวมไว้ =สงฺคหวจนํ;* พวง, มัด มจฺฉุทฺทานาทิกํ พวง มีพวงปลาเป็นต้น' - ส.
• ทยา  (ดู ทย).

* อุทฺทานํ ปรากฏท้ายวรรคแห่งสูตร สำหรับประมวลชื่อสูตร โบราณแปลว่า คำเป็นเครื่องรวบรวม.

เทกติ

เทฏติ

เทภติ

เทวติ กีฬตีติ เทโว เทวดา, 
อาเทวติ, ปริเทวติ.

เทวติ

เทวติ อาเทวติ ปริเทวติ อาเทโว ปริเทโว* อาเทวนา ปริเทวนา อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ

• อาเทวติ ปริเทวติ  ก. ร้องไห้ร่ำไร, พิไรรำพัน, คร่ำครวญ [อา; ปริ+เทวุ].
• อาเทโว ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา  กน. ความร้องไห้ร่ำไร ฯลฯ.
• อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ  ภน. ความเป็นผู้ร้องไห้ร่ำไร.

* อีกรูปหนึ่งว่า ปริทฺทโว ก็คือ ปริเทโว นั้นนั่นแหละ ลางแห่งอธิบายว่า เปลี่ยนเป็น ปริทฺทโว เพื่อประโยชน์ทางฉันท์.

เทสติ

ธยติ ปิวติ อิโต ขีรํ วจฺโฉ, 
ตํ วา เธติ ปาเยตีติ เธนุ แม่โคนม. 
ธาติ ลาภํ โลโภ.

ธยติ ธิยติ เธนุ

• เธนุ  แม่โคนม 'ให้ลูกดื่มนม' วิ. ธยติ ปิวติ อิโต ขีรํ โปตโกติ เธนุ. 
  มีอาทิคือ โคเธนุ แม่โคนม. อสฺสเธนุ แม่ม้านม.  มิคเธนุ แม่เนื้อนม. 
  เธนุ ศัพท์ ว่าตามธาตุ ใช้ได้ทุกสัตว์ที่ให้ลูกกินนม แต่เมื่อว่าตามที่ใช้โดยมากแล้ว มักเล็งแม่โคนม  
  ดังบาลีว่า สตฺต เธนุสเต ทตฺวา ให้แม่โคนม 700 - ส.