พจนานุกรมธาตุ

ฆฏติ ฆโฏ ฆฏนํ

คำไขที่ว่า "สงฆาเต" นั้น ตามธรรมดากินความ 2 นัย (1) ฆ่า, ประหาร (2) รวมกัน, ติดต่อกัน 
ในที่นี้เข้าใจว่ามีความนัยเดียว.

ฆฏติ ฆโฏ

ฆฏฺเฏติ ฆฏฺฏยติ ฆโฏ ฆฏา สงฺฆฏฺฏนํ

• ฆโฏ  ป. หม้อ, หม้อน้ำ, '=กุมฺโภ'  ดังบาลีว่า ปานียฆโฏ หม้อน้ำดื่ม - ส.
  ศัพท์เป็นชื่อของหม้อ คือ ฆโฏ กุมฺโภ ฆฏี กุมฺภี ตุณฺฑิกีโร อุกฺขลิ - ส.
• ฆฏา  อิ. หมู่, หมวด, ประชุม, กอง, '=สมูโห'  ดังบาลีว่า มจฺฉฆฏา หมู่มัจฉา เป็นต้น - ส.

ฆาเฏติ ฆาฏยติ ฆาโฏ สงฺฆาโฏ

• ฆาโฏ  ป. ฆาฏ, ฆ่า, ประหาร.  ดังคำว่า มาตุฆาฏูกมฺมํ กรรมคือฆ่ามารดา หรือ ทำการฆ่ามารดา ปิตุฆาฏกมฺมํ ฯลฯ (อนนฺตริยกมฺม).  เป็น ฆาโต และ ฆาตนํ ก็มี พอสังเกตได้ดังนี้
  ถ้าออกจากธาตุนี้ เป็น ฆาโฏ. ถ้าออกจาก หน ธาตุ (ดู หน) เป็น ฆาโต และ ฆาตนํ [หนสฺส ฆาโต อาเทส หน เป็น ฆาต - สูจิ].  ส่วน ฆฏ ธาตุ ไม่มีข้อบังคับให้แปลงเลย.
• สงฺฆาโฏ  ป. คู่; ขื่อเรือน (อ. สีหล 1134)  ถ้าเป็น สงฺฆาโต. ป. ฆ่า, ประหาร; รวมกัน, ติดต่อกัน (อ. 3080) ออกจาก หน ธาตุ โดยนัยดังว่ามา.

ฆาเฏติ ฆาฏยติ

ฆเฏติ, ฆฏยติ. 
ปุปฺผฆฏา กองดอกไม้. 
ฆฏติ. 
ฆโฏ หม้อ.

ฆเฏติ, ฆฏยติ. 
ฆาเฏติ, ฆาฏยติ. 
อุคฺฆเฏติ, 
อุคฺฆฏิตญฺญู. 

ฆฏ ธาตุนี้ ถ้ามีอุปสัคนำหน้า มีอรรถว่า “เปิด, ผลัก, ดัน” เช่น อุคฺฆเฏติ ทฺวารํ. กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ. ปุคฺคโล อุคฺฆฏิตญฺญู.

ฆฏติ ฆฏยติ

อา. ฆเฏสิ! ฆเฏสิ! กึการณา ฆเฏสิ  (เจ้า) พยายาม! พยายาม! พยายามเพราะเหตุไร?  - ส.

ฆณฺเฏติ ฆณฺฏยติ

ฆณฺเฏติ, ฆณฺฏยติ. 
ฆณฺฏติ.

ฆณฺฏติ. 
ฆณฺฏา, ฆณฺฏี ฆ้อง, ระฆัง, กระดิ่ง.

ฆฏฺเฏติ ฆฏฺฏยติ

ฆฏฺเฏติ, ฆฏฺฏยติ. 
ฆฏฺฏติ.

ฆฏฺเฏติ, ฆฏฺฏยติ. 
ฆฏฺเฏตฺวา. 
ฆฏฺฏนํ, สํฆฏฺฏนํ การเคาะ, ทุบ, กระทบ.

ฆณฺฑติ. 
ฆณฺฑิตพฺโพ, ฆฏฺเฏตพฺโพติ ฆณฺฑิ ระฆัง. 
ฆณฺฑึ ปหริตฺวา.

ฆโณติ, ฆณุเต.

ฆพฺพติ, ฆมฺพติ.

ฆพฺพติ, ฆมฺพติ.

ฆารยติ. 
ฆรํ เรือน.

ฆรติ. 
ปคฺฆรณํ การไหลออก. 
เธนุ ขีรํ ปคฺฆรติ. 
ฆารยติ.

• ฆร นป. เรือน, 'ฝนรด.' ฆรติ กิเลสวสสเมตฺถาติ ฆรํ - สูจิ.
• ฆรพนฺธน [ฆร+พนฺธน] นป. 'เครื่องผูกคือเรือน, ความผูกด้วยเรือน,' ความมีเรือน, แต่งงาน. 
  ฆรพนฺธเนน พนฺธึสุ แต่งงานแล้ว (อย่างเอาความ), ตามอักษรว่า 'ผูกแล้วด้วยเครื่องผูกคือเรือน ฯลฯ ธมฺอ. 1/4.
• ฆรณี อิ. แม่เรือน, ภรรยา. อช. 337. ธมอ. 6/187.
• ปคฺฆรติ* [ป+ฆร] ก. ไหลออก, หลั่งออก. ปคฺฆร นี้ แปลได้ทั้ง สกมฺม อกมฺม. 
  ปุพฺพญฺจ โลหิตญฺจ ปคฺฆรึสุ (เมล็ดต่อม ท.) หลั่งออกแล้วซึ่งหนองแลโลหิต ขุ. 1/374. 
  เต คณฺฑา ตํ ทิวสเมว ภิชฺชิตวา … ปุพฺพโลหิตานิ ปคฺฆรึสุ ฝีเหล่านั้นแตก ณ วันนั้นทีเดียวแล้ว หลั่งออกซึ่งหนองแลโลหิต ท. ชาอ. 7/281.

* ที่มาคู่กับ อุคฺฆรติ ลง อนฺตปัจจัย เป็น อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ  โบราณแปลว่า เทขึ้นอยู่ เทลงอยู่  หมายความว่า ไหลออกทั้งข้างบนข้างล่าง  สุมงคลวิลาสินี ภาค 2/546 แก้ว่า อุคฺฆรนฺตนฺติ อุปริ ฆรนฺตํ. ปคฺฆรนฺตนฺติ เหฏฐา ปริสฺสวนฺตํ. 

• ปคฺฆริต [จาก ปคฺฆรติ] กค. ไหลออกแล้ว, ซึมออกแล้ว.
  ติตฺถิยานํ ปคฺฆริตเสทสรีเร ในสรีระแห่งดิตถีย์ ท. มีเหงื่ออันไหลออกแล้ว ธมฺอ. 6/186.
• ปคฺฆรณ [จาก ปคฺฆรติ] นป. ความไหลออก, ความหลั่งออก.
  อสฺสูนํ อปฺปคฺฆรณเวลา เวลาแห่งอันไม่ไหลแห่งน้ำตา ท. ชาอ.10/43. [อ+ปคฺฆรณ+เวลา] ต้นฉบับเป็น อปคฺฆรณ ซึ่งแท้จริงควรเป็น อปฺปคฺฆรณ.

ฆสติ. 
วิฆาสาโท คนกินเดน, 
ฆาโส อาหาร, 
ฆาสจฺฉาทนํ, 
ฆสิตุํ. 
ชิฆจฺฉา ความหิว.

• ฆสติ
  โย วฑฺฒมาโน ฆสเต ปติฏฺฐํ บุคคลใดเมื่อเจริญขึ้น ย่อมกินที่พึ่ง 
  =อตฺตโน ปติฏฺฐํ นาเสติ ย่อมยังที่พึ่งของตนให้ฉิบหาย ชาอ. 4/494.
• ฆสฺต [ฆส+ต]  กค. กินแล้ว, กลืนแล้ว. 
  วงฺกฆสฺโตว อมฺพุโช ดุจปลามีเบ็ดอันกลืนแล้ว ที. 2/317.  
  ต้นฉบับเป็น -ฆตฺโต  แล อ. 2/399 เป็น -ฆสฺโส ซึ่งเข้าใจว่าจะพลาดทั้งสอง.
  -ฆสฺต นั้น เหมือนยุโรป แล สทฺทนีติ นำไปแก้เรื่อง วงฺก ชักไปพูด ก็เป็น ฆสฺต (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน หน้า 310).
• ฆส  ค. ผู้กิน, ผู้บริโภค.  
  มหคฺฆโส เป็นผู้กินใหญ่-มาก, กินจุ. ธมฺอ. 6/234. 
  วงฺกฆโส (ปลา) ผู้กลืนเบ็ด (ปาฐะต่างของ วงฺกฆสฺต) ทีอ. 2/399.
• ฆาส ป. อาหาร;  หญ้า (ที่สัตว์กิน); ความกิน. อช. 465, 602, 1103.
• วิฆาส [วิ+ฆาส. วิ=วิรูป]  ป. อาหารเดน, เดน. 
  วิฆาสติณญฺจ ขาทาเปตฺวา ให้กินหญ้าอันเป็นเดนแล้ว ชาอ. 4/22.
• วิฆาสาท [วิฆาส+อท]  ป. คนกินเดน.  
  วิฆาสาโท หุตฺวา ชีวติ เป็นคนกินเดนเป็นอยู่ หรือเป็นอยู่อย่างคนกินเดน ธมฺอ. 4/494.
• ปริฆาส [ปริ+ฆาส]  ป. อาหารเดน, เดน.  
  ภุตฺวา ติณปริฆาสํ กินหญ้าเดนแล้ว,  ติณปริฆาสํ=วิฆาสติณํ ชาอ. 4/23. ธมฺอ. 6/285.

ฆํสติ. 
มญฺจปีฐํ อฆํสนฺเตน นีหริตฺวา.

จนฺทนํ ฆสฺสติ.