พจนานุกรมธาตุ

พฺยชฺฌติ พฺยาโธ

• พฺยาโธ  ป. นายพราน, 'ฆ่าสัตว์.' -ลุทฺโท - ส.

พฺยาปายติ, พฺยาปายเต.

พฺยเยติ, พฺยายยติ. 
พฺยยติ.

พฺยเยติ, พฺยายยติ. 
อพฺยยํ, อพฺยยีภาโว ไม่สิ้น.

พฺยเยติ พฺยยติ อพฺยโย อพฺยยํ อพฺยยีภาโว

• อพฺยโย  ค. คงที่ อยู่ที่, 'ไม่สิ้น, ไม่เสื่อม, เปลี่ยนไม่ได้, แปลงไม่ได้' [อ+พฺยย].
• อพฺยยํ  นป. อพฺยย, คำที่ไม่เปลี่ยน, คำที่คงที่. ในไวยากรณ์ ได้แก่จำพวก อุปสัค นิบาต ปัจจัย.
• อพฺยยีภาโว  ภน. อพฺยยีภาว, ความเป็นของไม่สิ้น, ไม่เสื่อม, ไม่เปลี่ยน, หรือ เปลี่ยนไม่ได้, แปลงไม่ได้, ความเป็นของคงที่, อยู่ที่; เป็นชื่อของสมาสในไวยากรณ์อย่าง 1 เรียก อัพยยีภาวสมาส ซึ่งมีอุปสัค หรือ นิบาต อยู่ข้างหน้า.
     คำว่า อพฺยโย อพฺยยํ ส. ไม่ได้วางไว้โดยตรง แต่วางคำว่า อพฺยยีภาโว ไว้ เมื่อเป็นเช่นนั้น ก็เท่ากับแสดงคำทั้ง 2 นั้นไว้ด้วย ข้าพเจ้าจึงเติมลง แต่ตามมติข้าพเจ้าเห็นว่า อพฺยย ออกจาก อิ แยกดังนี้ อ+วิ+อิ. ทำ วิ เป็น วฺย, อิ เป็น อย, เป็น วฺยย ประกอบ อ เป็น อวฺยย 'ไม่เป็นไปต่างๆ' แปลง ว เป็น พ จึงเป็น อพฺยย. เมื่อเช่นนี้ ได้ศัพท์อีก 2 คือ อวฺยโย อวฺยยํ (ความเหมือนกับ อพฺยโย อพฺยยํ) แต่ ส. มาตั้งเป็น พฺยย ธาตุเสียทีเดียว และในอธิการของ อิ ธาตุ ไม่ได้แสดงไว้.

พฺยเยติ พฺยยติ

โพฺยเสติ โพฺยสยติ

พฺยาติ.

พฺยาติ
อา. ยาว พฺยาติ นิมฺมิลติ ยังลืมตา หลับตาอยู่ ตราบใด - ส.

พฺยาจติ

* พฺยาจิกรเณ?

พฺยชติ. 
พฺยาโช การลวง. 
วิย ตํ พฺยาชวณฺณนํ.

โพยเสติ, โพยสยติ ธนํ ทาตา.

พฺรชติ. 
พฺราชยติ.

พฺราชยติ.

พฺรหติ. 
พฺรหา อันเจริญ, ใหญ่โต.

พฺรหติ พฺรหา

พฺรูติ, พฺรุนฺติ, พฺรูสิ, พฺรูถ, พฺรูมิ, พฺรูม, พฺรูหิ.

พฺรูติ พฺรูวีติ ปพฺรูติ อนุพฺรูติ อาห อาหุ พฺรูโต พฺรูวนฺโต กมฺม - พฺรูยติ

ธาตุนี้ ที่เป็นรูป พฺรูติ เป็นรูปธรรมดา  ที่เป็น พฺรูวีติ เป็นรูปพิเศษ
ที่วางไว้เพราะเทียบที่มาว่า ปุน ภวํ โคตโม พฺรูวีตุ ขอพระโคดมผู้เจริญจงตรัสอีก - ส.

• ปพฺรูติ  ก. กล่าวชัด [ป+พฺรู].
• อนุพฺรูติ  ก. กล่าวเนืองๆ กล่าวบ่อยๆ [อนุ+พฺรู].
• อาห อาหุ  ก. กล่าวแล้ว. (สำหรับ อ อุ ปโร. โดยอาเทศมาจาก พฺรู).
• พฺรูโต  กค. ต ปัจ.
• พฺรูวนฺโต  กค. อนฺต ปัจ.  อา. อริยํ พฺรูวนฺโต วงฺกงฺโค หงส์ผู้มีคอโค้ง กล่าวถ้อยคำประเสริฐ (มหาหํสชาตก).

พฺรูหติ ฌานาทิคุเณหีติ พฺรหฺมา ผู้เจริญด้วยคุณ, ผู้ประเสริฐ. 
พฺรหฺมจริยนฺติ เสฏฺฐจริยํ.

พฺรูหติ พฺรหฺมา

• พฺรหฺมา  พรหม, 'เจริญ' มีความหมายเป็น 5 นัย:-
  1. พรหมบนสวรรค์  ดังบาลีว่า สหสฺโส พฺรหมา ทฺวิสหสฺโส พฺรหมา.
  2. พระพุทธเจ้า  ดังบาลีว่า พฺรหฺมาติ โข ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ.
  3. พราหมณ์  ดังบาลีว่า สจฺจวหโย พฺรหฺมอุปาสิโต* เม.
  4. มารดาบิดา  ดังบาลีว่า พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร.  ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร.
  5. ประเสริฐ, วิเศษ  ดังบาลีว่า พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ
     (ยังมีนัยอื่นอีก) - ส.

* ในขุทฺทกนิกาย 25/556 เป็น พฺรหฺมุปาสิโต. เป็น พฺรหฺเม อุปาสิโต ก็มี.

พฐติ รุกฺโข. 
พฐติ วีโร โยทฺธํ. 
ธาตุนี้ไม่มี ฏ เป็นสังโยค.

ภกฺเขติ, ภกฺขยติ.

ภกฺขติ. 
ภกฺโข อาหาร, ของกิน. 
ภกฺเขติ, ภกฺขยติ.

ภกฺเขติ ภกฺขยติ ภกฺโข
ธาตุนี้ ลงหมวด ภู. เป็น ภกฺขติ - ส.

• ภกฺโข  ป. ภักษ์, อาหาร, ของกิน, ของบริโภค.