พจนานุกรมธาตุ

ธุกฺขติ ธุกฺขเต

ธุปติ สนฺธุปโน

ธุพฺพติ

ธุพฺพติ หึสตีติ ธุรํ แอก, ธุระ, หน้าที่, ความคิด. 
ธุรโธรยฺโห, ธุรนฺธโร ผู้รับภาระ. 
ในสัททนีติ เป็น ธุร หุจฺฉเน, ธุรติ.

ธุรติ

ธุวติ. 
ธุโว ความมั่นคง, 
ธุวํ พระนิพพาน, เที่ยง

ธวติ, ธุวติ. 
ลตํ มาลุโต ธูโณติ ธูโนติ วา ธูลี ผง, ละออง. 
ธุนาติ, ธูยติ. ธุนาติ กมฺปตีติ ธูโม ควันไฟ. 
อกุสลธมฺเม ธุนาติ ธํสตีติ ธุโต ผู้กำจัดอกุศล. 
ธาเวติ, ธาวยติ. ธูมายิตตฺตํ.

ธูวติ ธูวิตา ธุโต ธุตวา

ธาตุนี้ อู การันต์ รูปสัมฤทธิใช้รัสสะเป็น อุ ได้บ้าง - ส.

ธูปติ, ธูปายติ.

ธูเปติ, ธูปยติ. 
ธูโป ธูป

ธูเปติ ธูปยติ

• ธูป ป. ธูป, เครื่องหอมสำหรับจุดเอาควันรม อช. 958. 
  สกลทสสหสฺสี โลกธาตุ … ปุปฺผธูปคนฺธปริวาสิตา  หมื่นโลกธาตุทั้งสิ้น อบแล้วด้วยดอกไม้ ธูป และของหอม ชาอ. 1/82.
• ธูปน นป. ความรมควัน, ความจุดธูป-เครื่องหอม; เครื่องหอม, เครื่องฉุน, เครื่องเทศ, 'เครื่องร้อน.' 
  อโลณกํ อธูปนํ … ยาคุํ ปาเยสิ ให้ดื่มข้าวต้ม ไม่เค็ม-ไม่มีเกลือ-จืด ไม่มีเครื่องเทศ-ไม่ได้ปรุงเครื่องเทศ ชาอ. 4/408. 
  อโลณนิทฺธูปนํ … ขาทนฺตาปิ แม้กินของจืดแลของไม่ได้ปรุงเครื่องเทศ ชาอ. 6/196.  ยุโรปเป็น อโลณธูปนํ 4/336.
• ธูปติ ก. อบควัน, รมควัน, พ่นควัน. (ชิลเดอรส ดิกชันนารี).
• ธูปายติ, ธูปยติ [จาก ธูป] แล ธูปายติ [ป+ธูป] ก. อบควัน, รมควัน, พ่นควัน. 
  ปธูปายติปิ ปชฺชลติปิ พ่นควันออก หรือ ทำให้เกิดควันกลุ้มบ้าง ลุก (เป็นไฟ) โพลงขึ้นบ้าง วิน. 5/3 ในที่นี้ ยุโรปเป็น ธูปายติ. 
  ปพฺพตกูฏานิ ธูปายนฺตานิ ยอดบรรพต ท. พ่นควันหอมอยู่ (บูชาพระโพธิสัตว์) ชาอ. 1/37=1/115 (มี 2 แห่ง) ไทยเป็น ธูมายนฺต ทั้งคู่. 
  ทุมฺมโน ปธูปาสิ วิน. 4/48.
     ชอบกล เรื่องศัพท์ ธูปาย. ธูมาย. นี้ ธูปาย. ออกจาก ธูป ธาตุนี้   ธูมาย. ออกจาก ธุ=กมฺปเน ตามมติ สทฺทนีติ (ดู ธาตุปฺ. เล่มก่อน) ฉบับไทยโดยมากเท่าที่พบ เป็น ธูมาย. แทบทั้งสิ้น เป็น ธูปาย. บ้าง แต่น้อย. เช่นที่มีในเรื่อง มจฺฉริยเสฏฺฐี ธมฺอ. 3/323 ยุโรปเป็น ธูปายนฺต ธูปายิ. แต่ไทยเป็น ธูมายนฺต ธูมายิ โบราณแปลว่า บังหวนควัน หรือทำให้เกิดควัน. แต่ที่เหมือนกันทั้งยุโรปทั้งไทยก็มี เช่นในเรื่อง ท้าวสักกะหลอกถวายบิณฑบาตแก่พระมหากัสสป ธมฺอ. 3/372 ว่า อกฺขีนิ เม ธูมายนฺติ ตา ท. ของข้าพเจ้าย่อมมืดมัว เป็น ธูมา. ทั้งไทยทั้งยุโรป.
• ธูปายิต, ธูปิต, ปธูปายิต, ปธูปิต กค. เป็นควันแล้ว, กลุ้มเป็นควันแล้ว, รมควันแล้ว, พุ่งเป็นควันกลุ้มแล้ว … 
  กิสฺส ธูปายิโต สัตวโลกกลุ้มเป็นควัน เพราะอะไร?  อิจฺฉาธูปายิโต กลุ้มเป็นควันเพราะความปรารถนา สํ. 1/52.

ธูยฺยเต. 
ใน สัททนีติ เป็น ธุร หุจฺฉเน.

ธูสยติ องฺคํ จนฺทโน.

ธูเสติ ธูสยติ

ธํสยติ, วิทฺธํสยติ. 
วิทฺธํเสตฺวา. 
ธํสนํ การกำจัด

ธํสติ. 
รโชนุทฺธํสติ อุทฺธํ. 
วิทฺธํสติ.

ธํสติ อุทฺธํ

• อุทฺธํ  อพ. เบื้องบน, ข้างบน, เบื้องสูง 'ไปสูง.'

นกฺเกติ, นกฺกยตีติ นกฺโก, กุมภีโล จระเข้

นกฺเกติ นกฺกยติ

นกฺขติ. 
นกฺขํ คมนํ ตายติ รกฺขตีติ นกฺขตฺตํ. 
นขติ. 
นโข, นขํ

นกฺขติ นกฺขนํ นกฺขตฺตํ

• นกฺขนํ  กน. ความไป, ความดำเนิน '=คมนํ' - ส.
• นกฺขตฺตํ  นป. นักษัตร, ดาวฤกษ์ (ดู ขร และ เต).

นกฺเขติ นกฺขยติ

นกฺขติ. 
นกฺขํ คมนํ ตายติ รกฺขตีติ นกฺขตฺตํ. 
นขติ. 
นโข, นขํ