พจนานุกรมธาตุ

จฏติ ภินฺทติ อมนุญฺญภาวนฺติ จกู ผู้น่าชอบใจ 
จาเฏติ, จาฏยติ. 
จฏุโล, จาฏุการี คนลังเล.

จาเฏติ, จาฏยติ.

จณฺฑติ จณฺโฑ จณฺฑาโล จณฺฑิกฺกํ

• จณฺฑาโล  ป. คนเลว, คนชั้นต่ำ; คนดุ.
• จณฺฑิกฺกํ  ภน. ความเป็นคนดุร้าย, โหดเหี้ยม, ร้ายกาจ.

จณฺฑติ, 
จณฺเฑติ ปีเฬตีติ จณฺฑาโล คนชั้นต่ำ. 
จณฺโฑ, 
จณฺฑิกฺกํ ความดุร้าย.

จณติ

จณฺฑติ, 
จณฺเฑติ ปีเฬตีติ จณฺฑาโล คนชั้นต่ำ. 
จณฺโฑ, 
จณฺฑิกฺกํ ความดุร้าย.

จตติ, จทติ, 
จตียตีติ จตุโร ผู้ฉลาด, ชำนาญ. 
กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย.

จตติ

ธาตุนี้เป็น อี การันต์ ไม่ลงนิคคหิตอาคม - ส.

จทติ

จตติ, จทติ, 
จตียตีติ จตุโร ผู้ฉลาด, ชำนาญ. 
กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย.

จนฺทติ จนฺทโน-นํ จนฺโท

• จนฺทโน-นํ  ป. นป. แก่นจันทน์ 'ให้เกิดสุข.' 
  ศัพท์เป็นชื่อของแก่นจันทน์ทั่วไป คือ จนฺทโน-นํ คนฺธสาโร มลยโช. 
  แก่นจันทน์เหลือง คือ สุวณฺณจนฺทนํ หริจนฺทนํ โคสีสจนฺทนํ. 
  แก่นจันทน์แดง คือ รตฺตจนฺทนํ - ส.
• จนฺโท  ป. พระจันทน์, 'ให้เกิดสุข' นัยหนึ่ง 'ส่องสว่าง.' แต่พระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า 'ให้เกิดความพอใจ' คือ แปลงไปจาก 'ฉนฺท' ศัพท์ - ส.
  ศัพท์เป็นชื่อของพระจันทร์ 28 คือ จนฺโท นกขตฺตราชา อินฺทุ โสโม นิสากโร จนฺทิมา มา นิสานาโถ โอสธีโส
  นิสาปติ อุฬุราชา สสงฺโก หิมรํสี สสี ทฺวิชราชา สสธโร ตาราปติ หิมํสุ กุมุทพนฺธุ มิคงฺโก กลานิธิ สุธํสุ วิธู ปียูสรสฺมิ ขมากโร นกฺขตฺเตโส รชนีกโร สุพฺภสุ - ส.
  ในศัพท์เหล่านี้ ศัพท์ ปียูสรสฺมิ นั้น แปลตามอักษรว่า 'รัศมีแห่งน้ำทิพย์.' เคยเห็นศัพท์ในสํสกฤตว่า ปียูษทฺยุติ, ปียูษภานุ, ปียูษมยูโข, ปียูษรุจิ เป็นต้น ว่า พระจันทร์, 'รัศมีแห่งน้ำทิพย์' ทั้งนั้น ซึ่งอาจถอดเป็นรูปบาลี ดังนี้ ปียูสชฺชุติ,-ภานุ,-มยูโข-รุจิ.

จนฺทติ, สีตคุณสมฺปตฺติยา จนฺเทติ โมเทติ สุขํ อุปฺปาเทตีติ จนฺทนํ, จนฺโท วา, 
จนฺทติ ทิพฺพตีติ วา จทิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพ วา จนฺโท ดวงจันทร์

จเปติ จปยติ

[สานฺตฺว, -ตฺวน กน. ความเกลี้ยกล่อม, เล้าโลม, ความประนอมกัน, ความปรองดองกัน อช. 839, 1192].

จเปติ, จปยติ.

จพฺพติ

จพฺพติ.

จมติ จมู

• จมู  อิ. เสนา, กองทหาร, กองทัพบก.

* [จมุ ธาตุ] ส. กล่าวรวมกันหลายธาตุว่า จมุ ฉมุ ชมุ ฌมุ ญมุ ชิมุ อทเน จมติ, จมู. จมูติ เสนา … ผู้แต่งมาจัดใหม่ตามลำดับอักษร แลแปลคำไขธาตุนั้นๆ ว่า กิน, บริโภค  ดังนั้น คำไขจมุธาตุนี้ ก็ต้องแปลว่า กิน, บริโภคด้วย  สูจิตั้ง วิ. จมุ ว่า จมติ ภกฺขติ นิวาสนฺติ จมุ.  จม อทเน อุปัจจัย. ทาง สํ. ตั้ง วิ. ว่า จมติ ภกฺษยฺติ ศตฺรูนฺ นาศยตีติ จมู.