พจนานุกรมธาตุ

ฆูยฺยเต.

ฆํสติ. 
ฆํสนํ การขัด, เช็ด, ถู, เสียดสี. 
ฆํเสติ, นิฆํเสติ. 
นิฆํเสนฺโต, อฆํเสนฺโต.

ฆํสติ.

• ฆํสติ  การิต-ฆํสาเปติ  กมฺม.-ฆํสิยติ
  หตฺเถน กฏฺฐานิ ฆํสิตวา  สีไม้แห้ง ท. ด้วยงวง ธมฺอ. 1/53. 
  สรีรมฺปิ ฆสิตุํ นาลํ  ไม่ควรเพื่อจะขัด-สี-ถู แม้ซึ่งสรีระ ชาอ. 1/285. 
  กุฑฺเฑปิ นขํ ฆํเสนฺติ  (ภิกษุ ท.) ถู-สีเล็บแม้ที่ฝา วิน. 5/54.
• อุปนิฆํสติ [อุป+นิ+ฆํส] ก. เข้าไปสีโดยไม่เหลือ,' เบียดเสียด. 
  หตฺถินิโย กายํ อุปนิฆํสนฺติโย ช้างพัง ท. เบียดเสียดกายอยู่ ธมฺอ. 1/52
• ปริฆํสนฺต [ปริ+ฆํส] กค. สี-ถูรอบอยู่, สี-ถูอย่างแรง (เกินไป). … 
  สาธุกํ อปริฆํสนฺเตน โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํ 
  (ภาชนะ อันสัทธิวิหาริก) ไม่ควรถูให้แรงเกินไป ล้างแล้ว เก็บให้ดี วิน. 4/86. (พบเฉพาะแห่งนี้เท่านั้น).
• ปาทฆํสนี [ปาท+ฆํส] อิ. เครื่องเช็ดเท้า. 
  อนุชานามิ ภิกฺขเว ติสฺโส ปาทฆํสนิโย วิน. 5/46.

จกติ

จกติ กปฺปติ ปริวิตกฺเกตีติ วา จงฺโกโร นกกด, นกเขาไฟ, ไก่ป่า. ในคัมภีร์โลกียะเป็น จโกโร.

จงฺกติ ภมตีติ จงฺกุโร, รโถ รถ, เกวียน.

จกฺเกติ จกฺกยติ จกฺกํ

จกฺกํ  นป. จักร แปลได้หลายอย่าง:-

1. คุณสมบัติ, ความดี, '=สมฺปตฺติ'  ดังบาลีว่า จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ.
2. ลักษณะ, เครื่องหมาย '=ลกฺขณํ'  ดังบาลีว่า ปาทตเลสุ จกฺกานิ ชาตานิ.
3. ล้อ (ของเกวียน หรือ รถ) =รถงฺคํ'  ดังบาลีว่า จกฺกํว วหโต ปทํ.
4. อิริยาบถ  ดังบาลีว่า จตุจกฺกํ นวทฺวารํ.
5. ทาน, บำเพ็ญทาน  ดังบาลีว่า อภุญฺช จ มา จ ปมาโท จกฺกํ วตฺตสฺสุ สพฺพปาณินํ.
6. รตนจักร. จักรแก้วของจักรพรรดิราช  ดังบาลีว่า ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุรโหสิ.
7. ธรรมจักร, ธรรม, ข้อสั่งสอน  ดังบาลีว่า มยา ปวตฺติตํ จกฺกํ.
8. จักรกรด, จักรคม, '=ขุรจกฺกํ'  ดังบาลีว่า อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
9. จักรสำหรับประหาร '=ปหรณจกฺกํ'  ดังบาลีว่า ขุรปริยนฺเตน เจปิ จกฺเกน.
10. อสนีบาต, ฟ้าผ่า  ดังบาลีว่า อสนิจกฺกํ - ส.

จกฺกติ พฺยธติ หึสตีติ จกฺกํ จักราวุธ เป็นต้น. 
ในโถมนิธิ ใช้ กร ธาตุทำเป็น เทฺวภาว ว่า กโรติ อเนนาติ จกฺกํ จักร, ล้อทุกชนิด

จกฺขติ จกฺขุ

• จกฺขุ  นป. จักษุ, ตา, 'บอกให้รู้จักอะไรๆ'. ศัพท์เป็นชื่อของตา คือ
  จกฺขุ อกฺขิ นยนํ เนตฺตํ โลจนํ ทิฏฺฐิ ทสฺสนํ เปกฺขนํ อจฺฉิ;  ปมฺหํ ปขุมํ เป็นชื่อขนตา - ส.

* ท่านผูกคาถาห้อยท้ายไว้ว่า
จกฺขกฺขิ นยนํ เนตฺตํ   โลจนํ ทิฏฺฐิ ทสฺสนํ
เปกฺขนํ อจฺฉิ ปมฺหนฺตุ   ปขุมนฺติ ปวุจฺจติ.
 

จกฺขติ ปสฺสติ สมวิสมํ วา อาจิกฺขติ รูปํ วา อสฺสาเทติ วิภาเวติ จาติ จกฺขุ, นยนํ นัยน์ตา. 
มธุํ จกฺขติ, 
พฺยญฺชนํ จกฺขติ.

จฆุณาติ.

จงฺกติ ภมตีติ จงฺกุโร, รโถ รถ, เกวียน.

จจฺจติ จจฺจุ

[ธาตุนี้ยังสงสัยคำไข จะเป็น ตชฺชเนสุ บ้างกระมัง? ถ้าดังนั้น ว่า คุกคาม, ขู่, ตวาด ผู้สนใจพึงหาหลักฐานต่อไป ลงไว้ตามเดิม].

* [จจฺจ ธาตุ]  สํ. ว่า จรฺจฺ ปริภาษณหึสาตรฺชเนษุ to abuse, to discuss ถูกตามที่สันนิษฐานไว้.

จจฺเจติ จจฺจยติ

จจฺจติ. จจฺเจติ, จจฺจยติ.

จชติ ปริจฺจชติ จาโค ปริจฺจาโค จชนํ จชํ จชนฺโต

จชติ, ปริจฺจชติ. 
จาโค, ปริจฺจาโค การสละ. 
จชมาโน. 
จชติ จชิยตีติ วา จตฺโต ผู้สละแล้ว.

จญฺจติ

จญฺจติ.

จฏติ