พจนานุกรมธาตุ

ลงฺเฆติ ลงฺฆยติ

ลฉติ, ลญฺฉติ. 
ลญฺฉโก ผู้ประทับตรา. 
ลญฺฉเต ลกฺขียเต อเนนาติ ลญฺฉนํ เครื่องหมาย

ลฉติ, ลญฺฉติ. 
ลญฺฉโก ผู้ประทับตรา. 
ลญฺฉเต ลกฺขียเต อเนนาติ ลญฺฉนํ เครื่องหมาย

ลชติ

* ดูเชิงอรรถหน้า 164 ถ้าถือตาม สํ.  ลช ธาตุนี้ก็ลงในอรรถ ภชฺชเน ทอด, คั่ว.

ลเชติ ลชยติ ลาชา

• ลาชา  ข้าวตอก. ที่เป็น ลาโช ก็มี.

ลชติ.

ลชยติ, ลาชยติ. 
ลาชยติ จนฺทํ เมโฆ. 
ลชยติ จนฺโท.

ลชติ

ลญฺชยติ.

ลญฺชติ, ลญฺเชติ ปกาเสติ สุตฺตตฺถนฺติ ลญฺชโก.

ลชฺชติ ลชฺชา

ศัพท์เป็นชื่อของความละอายมี 3 คือ ลชฺชา หิรี วิริฬานา* - ส.

* ฉบับสีหฬก็เป็นอย่างนี้ แต่ควรเป็น วิรีฬนา (วิรีฬธาตุ หน้า 380 สํ. เป็น วฺรีฑฺ เคยเห็นรูปสำเร็จบาลีเป็น วิรีฑา ก็มี)

ลชฺชติ. 
ลชฺชา ความละอาย. 
ลชฺชี ผู้มีความละอาย. 
ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขกาโม.

• ลญฺฉติ สาสนํ ราชมุทฺทาย ลญฺฉนฺโต ประทับพระราชสาสน์ ด้วยพระราชลัญฉกร ธมฺอ. 1/20, 31.
  'ผู้หมาย' ย่อมมาถามปุโรหิตเหล่านั้น
• ลญฺฉ น. ตรา, เครื่องหมาย. 
  อตฺตโน ลญฺฉํ ทิสฺวา เห็นตราของตนแล้ว ชาอ. 2/425=4/189 ไทยเป็น ลญฺจนํ.
• ลญฺฉก หรือ ลญฺจก [จาก ลญฺฉ] ป. ผู้หมาย, ผู้ทำรูปพรรณสัตว์. 
  พหู เน ปริปุจฺฉนฺติ อณฺฑจฺเฉทา นิลญฺฉกา ชนเป็นอันมาก ผู้ตอนสัตว์ 'ตัดอัณฑะ' ผู้ทำรูปพรรณสัตว์ ชาอ. 4/364-66=6/367-71. 
  ไทยเป็น อณฺฑจฺเฉทานิ ลญฺจกา ซึ่งแยกผิด.  ยุโรปเป็น -เฉทา ติลญฺฉกา.  ติลญฺฉกา ถ้าจะแปลต้องว่า ผู้หมายตรี หรือ ตรีสูล เพราะ อ. แก้ว่า ภตึ คเหตฺวา พลิพทฺธา(ทา)ทีนํ อณฺฑจฺเฉทกา เจว ติสูลาทิองฺค(ก)-กรเณน ลญฺจ(ฉ)กา จ ลกฺขณการกา คนผู้รับจ้างเขาตอนสัตว์ แลทำเครื่องหมายมีตรีสูลเป็นอาทิ.
• นิลญฺฉก แล นิลฺลญฺฉก [น+ลญฺฉ] ป. 'ผู้หมายลง,' ผู้ทำรูปพรรณสัตว์* (ดูศัพท์บน).
• ลญฺฉน หรือ ลญฺจน [จาก ลญฺฉ] นป. เครื่องหมาย, ตรา, ตราตั้ง. 
  ลญฺฉนมุทฺทิกาทีนิ ทตฺวา ให้วัตถุมีตราตั้งแลแหวนเป็นต้น สุตฺตนิปาตอ. 1/218.
• ลญฺฉิต หรือ ลญฺจิต [จาก ลญฉติ] กค. ประทับตรา-กดตราแล้ว. ตรา 
  ยถาปิทหิตลญฺฉิตาว โลหจาฏิโย ตุ่ม, หม้อโลหะที่ปิดและประทับตราไว้อย่างไรนั้น ชาอ.1/338-1/207  ไทยเป็น ลญฺจิตา.

* ในปทานุกรมสมาคมบาลีปกรณ์กล่าวว่า นิลฺลจฺเฉติ (นิสฺ+ลจฺเฉติ - ลญฺฉธาตุ), นิลฺลจฺฉิโต หรือ แม้ นิลฺลญฺฉก หมายความว่า ตอน หรือทำลายอวัยวะสืบพันธุ์ อ้างเถรีคาถา แลพรหมนารทชาดก ซึ่งพรรณนาผลวิบากของการกระทำปรทารกรรม. อรรถกถาเถรีคาถาฉบับพม่า หน้า 275 ตอนเรื่องอิสิทาสีเถรีว่า นิลฺลจฺเฉสีติ ปุริสภาวสฺส ลกฺขณภูตานิ พีชกานิ นิลฺลจฺเฉสิ นีหริ. 
ส่วนในพรหมนารทชาดก ชาตกฏฺฐกถาภาค 10/171 ว่า นิลุจฺฉิตผโลเยวาติ ตตฺราหํ ปคพฺเกน ยูถปตินา อุปฺปาฏิตผโลเยว อโหสึ. หน้า 172 ว่า 
นิลุจฺฉิโตติ วจฺฉกกาเลเยว มํ เอวํ มนาโป ภวิสฺสตีติ นิพฺพีชมกํสุ. โสหํ นิลุจฺฉิโต อุทฺธตวีโชว ชโว ภทฺโร อโหสึ. 
ฉบับต่างประเทศเป็น นิลิจฺฉิต ปทานุกรมสมาคมบาลีปกรณ์ ก็ว่า นิลฺลจฺฉิต เป็น นิลิจฺฉิต ก็มี ขอนำมาเล่าฝากไว้ด้วย.

ลฏติ ลาโฏ

ลฏติ. 
ลฏโก คนพาล. 
ลฏุกิกา นกไส้.

ลฑติ ลตํ วายุ. 
ลฑติ ชิวฺหํ สปฺโป. 
ลฑฺโฑ คนพาล. 
ลฑฺฑุโก โภชนียะพิเศษ.

ลณฺฑติ* ลณฺฑยติ 

* ดูเหมือนจะพิมพ์สลับ กับ ลณฺเฑติ ใน หมวด ภู ธาตุ ? -pd

ลณฺเฑติ* ลณฺโฑ

• ลณฺโฑ  คูถ ของสัตว์. ที่เป็น ลณฺฑํ ก็มี.

* ดูเหมือนจะพิมพ์สลับ กับ ลณฺฑติ ใน หมวด จุร ธาตุ ?

ลณฺเฑติ. ลณฺฑยติ. ลณฺฑติ. 
ลฑิตพฺพํ ชิคุจฺฉิตพฺพนฺติ ลณฺฑํ คูถ

ลตติ. 
ลตา เถาวัลย์

ลเปติ ลปยติ ลาโป ลปนํ สลฺลาโป ลปิตํ

ปลปติ. 
ปลาโป การพูดเพ้อเจ้อ. 
ปลาปี ผู้พูดเพ้อเจ้อ. 
ปลาโป อนตฺถกา คิรา. 
สมฺผปฺปลาโป.

วิลปติ. 
วิลาโป การพูดคร่ำครวญ.

สลฺลปติ. 
สลฺลาโป การพูดจาโต้ตอบกัน. 
น อาลาปสลฺลาปํ อกาสิ.