พจนานุกรมธาตุ

มหติ มหนฺโต

มเหติ มหยติ มหิโต มหาราชา มเหสี

• มหิโต  
  อา. มหิโต ราชา พระราชาที่ประชาบูชา - ส.
• มหาราชา  ป. มหาราช, พระราชาที่ประชาเคารพ' หรือ 'พระราชาใหญ่.'
• มเหสี  อิ. มเหสี, ชายาพระเจ้าแผ่นดิน, 'หญิงที่ประชาบูชา.' [มห-สูจิ]. 
  อคฺคมเหสี อัครมเหสี, 'มเหสีเลิศ,' พระราชินี.

มหติ มหนํ มโห

• มโห  อา. วิหารมโห สมโภช หรือ ฉลองวิหาร.  เจติยมโห สมโภชเจดีย์ - ส.

มํหยติ.

มํหติ.

ภู: มาติ. มาตีติ มาตา มารดา. 
ปติมา รูปจำลอง. 
กี: มินาติ ปริจฺฉินฺทติ เอเตนาติ มานํ เครื่องตวง. 
ปมาณํ ปริมาณํ อุปมานํ. มตฺต การนับ, เครื่องนับ. ลหุมตฺตา.
อตฺตโน ผลํ นิมฺมินาตีติ นิมิตฺตํ นิมิต, เหตุ. 
ตน: มิโนติ อุปมา 
ทิว: มายเต

มติ. 
มตีติ มาตา มารดา, ผู้ร้องเรียกบุตร.

มติ มาตา

• มาตา  มารดา, 'ลูกนับถือ.'

มินาติ มานํ ปริมาณํ มตฺตํ มตฺตา มโน วิมานํ มินิตพฺพํ เมตพฺพํ ปมาณํ อปฺปมาโณ

• มตฺตา  มาตรา, เครื่องนับ, เครื่องวัด, เครื่องชั่ง, เครื่องตวง.
• มโน  ใจ, ตามธาตุนี้ว่า 'นับ หรือ กำหนดอารมณ์' วิ. เอกาย นาฬิกา เอกาย จ ตุลาย มินมาโน วิย อารมฺมณํ มานาติ ปริจฺฉินฺทตีติ มโน - ส.
• วิมานํ  วิมาน, ที่อยู่ของเทพ, 'นับเป็นพิเศษเพราะสวยงาม,' =เทวนิเกตํ - ส.
• เมตพฺพํ  อา. ฉายา เมตพฺพา พึงวัดเงา - ส.
• อปฺปมาโณ  ค. อัประมาณ 'ประมาณไม่ได้,' ประเสริฐเลิศล้น, ประเสริฐที่สุด [อ+ป+มา] 
  อา. อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม, อปฺปมาโณ สงฺโฆ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ประเสริฐเลิศล้น (ขนฺธปริตฺต).

มิโนติ อุปมา-อุปมานํ

• อุปมา อุปมานํ  อิ. นป. อุปมา, เปรียบ, เป็นไปใกล้ของความวัด'  
  วิ. ยา อจฺจนฺตาย น มิโนติ น วิจฺฉินฺทติ, สา มานสฺส สมีเป วตฺตตีติ อุปมา - ส.

มานติ. มานเนยฺยานํ มานิโต บูชาผู้ควรบูชา. 
มาเนติ, มานยติ. 
มานนํ, มานนา การบูชา

มาเนติ, มานยติ. 
ปฏิมาเนติ ย่อมปรารถนา, ย่อมมุ่งหวัง. 
วิมานํ วิมาน.

วีมํสติ อตฺถํ ธีโร. 

วีมํสา การพิจารณา

วีมํสติ วีมํสา

มาเนติ มานยติ มาตา วิมาเนติ ปฏิมาเนติ

• มาตา  มารดา, 'เป็นที่รักของลูก.'
• วิมาเนติ  ก. ดูถูก, ดูหมิ่น, ดูแคลน, หมิ่นประมาท [วิ. (ปฏิเสธ)+มาน] =อวมญฺญติ - ส.

มาเปติ. 
ปณฺณสาลา สุมาปิตา. 
ปาณมติมาเปติ.

มาเปติ มาปยติ อติมาเปติ

อา. 
ปณฺณสาลํ มาเปติ สร้างบรรณศาลา. 
โสปานมติมาเปติ ก่อบันได - ส.

มาหติ

มินาติ มีโน กุมินํ

• มีโน  มีน, ปลา, 'เขาฆ่ากิน.' 
  ศัพท์เป็นชื่อของปลาธรรมดา คือ มีโน มจฺโฉ อมฺพุโช วาริโช วาริจโร. 
  ศัพท์เป็นชื่อของปลาพิเศษและปลาใหญ่เป็นต้น คือ อมโร ขลิโส จนฺทกุโล กนฺทผลิ อินฺทผลิ อินฺทวโล กุลิโส วามิ กุงฺกุตโล กณฺฑิโก สกุโล มงฺคุโร สิงฺคี สตวงฺโก โรหิโต ปาฐีโน กาโณ สวงฺโก ปาวุโส ติมิ ติมิงคโล เป็นอาทิ - ส.
• กุมินํ  ลอบ, ไซ, ฯลฯ เครื่องดักปลา, 'เครื่องเบียดเบียนปลา' 
  วิ. กุจฺฉิเตนากาเรน มจฺเฉ มินนฺติ หึสนฺติ เอเตนาติ กุมินํ; มจฺฉพนฺธนปญฺชโร. 
  อา. วาริชสฺเสว เม สโต พนฺธสฺส กุมิโน มุเข - ส.

มิยเต ปกฺขิปิยเตติ เมโฬ ไม่รู้, หมึก, ถ่านไฟ. 
มิยนฺติ นิมีลยนฺติ อกฺขีนิ อเนนาติ มิฬฺหํ, คูถํ. หปัจจัย ฬอาคม. 
อุทฺธตมตฺเต นิมีลตีติ มูฬาลํ, ภิสํ เง่าบัว. แปลง อิ เป็น อุฬ, อาล ปัจจัย.

มิโนติ เอา ณ เป็น น. 
นินียติ ปกฺขิปิยติ เอตฺถ ผลํ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ นิมิตฺตํ นิมิต, เหตุ.

มินาติ ธญฺญติ โปโส, เอกนาฬิยา มินนฺโต วิย.

มิโนติ มิตฺโต

• มิตฺโต  มิตร, เพื่อน. 'ไว้วางในความลับ' หรือ 'วางความลับไว้' 
  วิ. สพฺพคุยฺเหสุ มินียติ ปกฺขิปิยตีติ มิตฺโต - ส.