พจนานุกรมธาตุ

มงฺกติ

มกฺกติ. 
มกฺกฏโก แมงมุม. 
มกฺกโฏ ลิง.

มกฺขติ ปยสา สตฺตุํ โลโก. 
มกฺขนํ การทา. 
สีสมกฺขณเตลํ. 
มกฺเขติ ฆเตน อนฺนํ ชโน. 
คนฺเธน สรีรํ มกฺเขตฺวา. 
มกฺขิกา แมลงวัน. 
มกฺขยติ ปเรหิ กตคุณํ ปิสตีติ มกฺโข การลบหลู่คุณท่าน. 
มกฺขี ผู้ลบหลู่.

มกฺขติ

* น่าจะเป็น มกฺข สงฺฆาเต เพราะทาง สํ. มี มกฺษฺ ธาตุ หมวด ภู ไขอรรถว่า สิฆาเต to accumulate, to be angry.
 

มกฺเขติ มกฺขยติ มกฺโข มกฺขี

• มกฺโข  ความลบหลู่คุณท่าน.
• มกฺขี  ค. ผู้ลบหลู่คุณท่าน.

มขติ. มงฺขติ.

มขติ

มขติ. มงฺขติ.

มงฺขติ

มเคติ, มคยติ อิโต จิโต จ โคจรํ อเนฺวสติ ปริเยสตีติ มโค, มิโค เนื้อ, สัตว์ป่า, กวาง, เก้ง.

มเคติ มคยติ มิโค-มโค มคยมาโน

• มิโค มโค  มฤค, เนื้อ 'ผู้หาอาหาร' นัยหนึ่ง 'พรานหา.'
• มคยมาโน   
  อา. ยถา พิฬาโร มูสิกํ มคยมาโน ดุจแมวตามหาหนู - ส.
   

มงฺคติ. 
อุมงฺโค อุโมงค์, ทางใต้ดิน, ถ้ำ, ปัญญา. 
มงฺคนฺติ วุทฺธึ คจฺฉนฺติ สตฺตา เอเตนาติ มงฺคลํ มงคล, อุบายเป็นเครื่องดำเนินไปสู่ความเจริญ.

มงฺคติ มงฺโค อุมฺมงฺโค มงฺคลํ

• อุมฺมงฺโค  อุมมงค์, ทางใต้ดิน; ท่อน้ำ [อุ+มคิ].
• มงฺคลํ  มงคล, 'ถึงความเจริญ'

นิพฺพานํ มคฺคติ. 
ตทตฺถิเกหิ มคฺคิยตีติ มคฺโค ทาง, มรรค.

มคฺคยตีติ มคฺโค ทาง.

มคฺเคติ มคฺคยติ มคฺโค มคฺคนํ

• มคฺโค  ป. มรรค มีความหมายเป็น 4 นัย:-
  1. =ปกติมคฺค ทางปรกติ ทางธรรมดา 'ผู้หลงทางพึงค้นหา'
     วิ. มคฺคมูฬฺเหหิ มคฺเคตพฺโพติ มคฺโค.
     ศัพท์ที่เป็นชื่อของทางธรรมดา มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโช อญฺชสํ วฏุมํ อยนํ อทฺธานํ อทฺธา ปทวี วตฺตนี ปทฺธติ.
  2. =ปฏิปทามคฺค ข้อปฏิบัติคือพระอริยมรรค 'ผู้ต้องการพระนิพพานพึงแสวงหา' ฯลฯ 
     ศัพท์ที่เป็นชื่อของปฏิปทามรรคคือ มคฺโค ปชฺโช ปโถ ปนฺโถ วฏุมํ อยนํ อญฺชสํ นาวา อุตฺตรํ เสตุ กุลฺโล ภิสิ สงฺกโม อทฺธานํ ปภโว.
     อา. ธมฺมนาวํ สมารุฬฺห สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ เรา ขึ้นสู่เรือธรรม (อริยมรรค) แล้ว จักยังโลกทั้งเทวดาให้ข้ามพ้นไป.
     ธมฺมเสตุํ ทฬฺหํ กตฺวา; นิพฺพุโต โส นราสโภ พระนราสภพระองค์นั้น ทรงทำสะพานธรรม (อริยมรรค) ไว้มั่นคงแล้ว เสด็จปรินิพพาน ฯลฯ.
  3. =อุปาย อุบาย, เครื่องหลีกอุปสัค, 'ผู้ต้องการให้กิจหรือประโยชน์นั้นๆ สำเร็จพึงค้นคิดหรือค้นหา'
     วิ. ตํ ตํ กิจฺจํ หิตํ วา นิปฺผาเทตุกาเมหิ มคฺคียติ คเวสียดีติ มคฺโค; อุปาโย.
     อา. อภิธมฺมกถามคฺคํ เทวานํ สมฺปวตฺตยิ แสดงอุบาย (รู้แจ้งแทงตลอด) คืออภิธรรมกถาแก่ทวยเทพ.
  4. =ปพนฺธ ข้อประพันธ์ คือหนังสือหรือข้อความที่แต่งขึ้น (ปพนฺโธ วา มคฺโคติ วุจฺจติ. โส หิ ทีฆตฺตา มคฺโค วิยาติ มคฺโค) 
     อา.  มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคนิสฺสิตํ อาศัยการสอน และข้อประพันธ์ของพระเถระผู้อยู่ในมหาวิหาร ท. - ส.
      

มงฺฆติ.

มงฺฆติ

มงฺเกติ วนํ มณฺเฑตีติ มกุโฬ ดอกไม้ตูม. 
มงฺเกติ โสภตีติ มกุโฏ, มกุฏํ มงกุฎ. 
มงฺกยติ อตฺตานมเนน อลงฺกโรตีติ มงฺกุโร กระจก.

มงฺคติ. 
อุมงฺโค อุโมงค์, ทางใต้ดิน, ถ้ำ, ปัญญา. 
มงฺคนฺติ วุทฺธึ คจฺฉนฺติ สตฺตา เอเตนาติ มงฺคลํ มงคล, อุบายเป็นเครื่องดำเนินไปสู่ความเจริญ.

มจติ ตณฺฑุลํ สิลา. 
มเจ โจรกมฺเม อลนฺติ มจโล คนลักขโมย.

มจติ

มญฺจติ ธาเรติ อุจฺโจ วา ภวตีติ มญฺโจ, มญฺจกํ แท่น, เตียง, บัลลังก์. 
มญฺจนํ การทรงไว้.

มญฺจติ มญฺโจ มญฺจนํ

• มญฺโจ  เตียง, 'รับไว้' หรือ 'ทรงไว้'  วิ. มญฺจติ ปุคฺคลํ ธาเรตีติ มญฺโจ - ส.

* [มจิ ธาตุนี้] ส. ว่า มจิ ธารณุจฺจารปูชเนสุ. สุจิบอกธาตุของ มญฺจก (เตียง) ว่า มจิ ธารเณจฺฉยปูชเนสุ แต่ที่ถูกควรเป็น
ธารโณจฺฉยปูชเนสุ. เพราะทาง สํ. มีว่า มญฺจฺ ธารโณจฺฉฺรายปูชเนษุ.
to hold, to grow high, to adore. อุจฺฉฺราย (อุจฺฉย) แปลว่า ยกขึ้น หากว่าใช้ อุจฺจารศัพท์แทนก็จะได้ เพราะ อุจฺจาเรติ แปลว่า ยกขึ้น ก็มีอยู่; แต่ ส. อธิบาย อุจฺจาโร ว่า มลหรณํ จึงขอฝากความเห็นไว้ด้วย.