พจนานุกรมธาตุ

เสตเต ปาสาโท. 
เสโต สีขาว. 
เสตํ วตฺถํ.

• สิชฺชติ
• สิชฺชมาน [จาก สิชฺชติ] กค. สุกอยู่, ระอุอยู่. 
  ตสฺมึ อุกฺขลิยํ ปิฏฺฐปิณฺฑํ วิย อนฺโตกุจฺฉิยํ สิชฺชมาเน เมื่อสุนัขจิ้งจอกระอุอยู่ในภายในท้อง ดุจก้อนแป้ง (อันระอุอยู่) ในหม้อ ชาอ. 1/503=2/402 ไทยเป็น นิปชฺชมาเน ซึ่งต้องแปลว่า เมื่อสุนัขจิ้งจอกนอนอยู่ใน …
     อยากจะวินิจฉัยคำ สิชฺชมาน แล นิปชฺชมาน ในที่นี้สักหน่อย ฉบับยุโรป แสดงปาฐะต่างว่า ฉบับอื่นเป็น สิชฺชมาโน บ้าง อย่างเดียวเท่านั้น ไม่มีบอกว่า เป็น นิปชฺชมาน เลย ความในเรื่องนี้ว่า สุนัขจิ้งจอกเข้าไปกินเครื่องในๆ ซากศพช้าง เพลินไป แดดเผาซากหมาดตึง ปิดช่องทางที่เข้าไปเสีย ออกไม่ได้ รนพล่านหาทางออกอยู่ ความในประโยคที่ชักมานี้จึงต่อว่า เมื่อร้อนระอุอย่ดุจก้อนแป้งที่ระอุในหม้อ … ให้ลองคิดดู ความสนิทดีกว่า นิปชฺชมาน  ถ้าเป็น "นอน" เปรียบกับก้อนแป้ง ดูก็ไม่จำเป็น หรือไม่เข้ากันเสียเลย น่าสันนิษฐานว่า ฉบับไทยดั้งเดิมก็คงเป็น สิชฺชมาน เหมือนกัน แต่ธรรมเนียมของไทยเรามักชอบแก้ แก้ไปแก้มาจึงกลายเป็น นิปชฺชมาน แน่ แต่จะเป็นครั้งใดเมื่อใด เหลือที่จะทราบ.
• สิทฺธ [ต ปัจ.] กค. สุกแล้ว. สิทฺธภตฺโต มีข้าวสุกแล้ว =ปกฺก.
  ปกฺโกทโนติ สิทฺธภตฺโต สุตฺตนิปาตอ. 1/34. รญฺโญ มหานเส ปกฺกํ (โภชนะ) สุกแล้ว ในห้องเครื่องต้นใหญ่ ของพระราชา  อ. แก้ว่า เกจิ สิทฺธนฺติ สชฺฌายนฺติ  
  (บท ปกกํ นั้น) บางอาจารย์สาธยายว่า สิทฺธํ ดังนี้ ชาอ. 4/203. อสิทฺธโภชโน (ท่าน) มีโภชนะยังไม่สุกแล้ว อ. แก้ว่า อสิทฺธโภชโนติ น เต กิญฺจิ อมฺหากํ กนฺทมูลํ ปณณํ วา เสทิตํ ชาอ. 8/13.
    คำ สิทธ นี้ น่าให้ฉงนว่า เป็น สิทฺธ สำเร็จแล้ว ซึ่งออกจาก สิธุ ธาตุ ใน ธาตุปฺ. เล่มก่อน เพราะเกณฑ์ไวยากรณ์มีอยู่ว่า ธาตุมี ธ เป็นที่สุด ต ปัจ. จึงเป็น ทฺธ แต่ควรทราบว่าทุกๆ ภาษาย่อมจะมีนอกเกณฑ์ หรือแปลกไปจากเกณฑ์ (อิรฺเร็กกิวลารุ - irregular) บ้างเสมอ* หลักที่จะให้เห็นว่า สิทธ ในที่นี้ ออกจาก สิท=ปาเก ก็คือคำ อสิทฺธ ข้างบนนั้น  อ. แก้ไว้ชัดว่า น เสทิตํ ดูข้างล่าง.

* แม้ปทานุกรมสมาคมบาลีปกรณ์ก็ว่า Siddha (a specific Pali formation from sijjati (svid) in meaning "to cook" …) boiled, cooked.

• เสทิต [ต ปัจ.] กค. กมฺม. การิต. ให้สุกแล้ว. น เต … ปณฺณํ เสทิตํ ใบไม้ หรือผัก อันท่านยังไม่ให้สุกแล้ว-ยังไม่ได้ต้ม ชาอ. 8/13.
   

สิทติ เสโท

• เสโท  เหงื่อ, อาย.

สีทติ-สํสีทติ-โอสีทติ ปสีทติ นิสีทติ วิปฺปสีทติ วิปฺปสนฺโน ปาสาโท กุสีโต อาสีโน อุปนิสา สนฺนิสินฺนา

• สีทติ-สํสีทติ-โอสีทติ  สีทติ, สํสีทติ [สํ+สิท], โอสีทติ [โอ+หรือ อว+สิท] จมอยู่, จมลง. 
  รูปอื่นอีก คือ สนฺโน สํสนฺโน โอสีทนํ อวสีทิตฺวา เป็นต้น - ส.
• ปสีทติ  ก. เลื่อมใส, ผ่องใส, ชอบใจ, เบิกบานใจ [ป+สิท=แผ่ทั่วไป]  
  รูปอื่นอีก คือ ปสาโท* ปสนฺโน ปสาทโก ปสาทิโต - ส.
• นิสีทติ  ก. นั่ง [นิ+สิท]  
  รูปอื่นอีก คือ นิสีทนํ นิสินฺโน นิสินฺนโก นิสชฺชา นิสีทิตฺวา นิสาเทตฺวา ฯลฯ. 
  อา. อุจฺฉงฺเค มํ นิสาเทตฺวา ให้ข้าพเจ้านั่งที่ตักแล้ว. นิสาเทตฺวา=นิสีทาเปตฺวา.  
  บางคำอาเทศ ท เป็น ว บ้าง ดุจ อา. สนฺนิสีเวสุ ปกฺขิสุ** เมื่อหมู่นกจับเจ่าอยู่. สนฺนิสีเวสุ=สพฺพโส นิสีทนฺเตสุ - ส.
• วิปฺปสีทติ วิปฺปสนฺโน  แจ่มใส, ใสกระจ่าง, ใสสะอาด, บริสุทธิ์. [วิ+ป+สิท].
• ปาสาโท  ปราสาท, 'น่าเบิกบานใจ' [ป+สิท=แผ่ทั่วไป].
• กุสีโต  คนเกียจคร้าน, 'จมอย่างน่าเกลียด' 
  วิ. วิริเยนาธิคนฺตพฺพสฺส อตฺถสฺส อลาภโต กุจฺฉิเตน อากาเรน สีทตีติ กุสีโต ฯเปฯ [กุ+สิท]  อาเทศ ท เป็น ต  ดุจ สุคโท เป็น สุคโต - ส.
• อาสีโน  ค. นั่ง.  
  ดังบาลีว่า ตุณหิมาสีนํ ผู้นั่งนิ่ง (ธรรมบท) [อา+สิท].
• อุปนิสา  =การณํ การณ์, เหตุ  
  วิ. อุปนิสีทติ ผลํ เอตฺถาติ อุปนิสา [อุป+นิ+สิท] - ส.
• สนฺนิสินฺนา  ประชุมกัน, ชุมนุมกัน [สี+นิ+สิท].

* ทาง สํ. ว่า ปฺร+สทฺ นัยหนึ่ง = to fall into the power of.  ปสาโท ที่แปลว่า เลื่อมใส ท่านจึงว่าได้แก่อาการที่จมลงไปในอำนาจของผู้นั้นๆ.
** คาถาเต็มดูเชิงอรรถหน้า 398.

สิทฺยติ, สิชฺชติ.

เสทติ มุจฺจตีติ เสโท เหงื่อ. 
เสทติ สิเนหตีติ เสโท. 
เสทเต เสโท วตฺถํ. 
อุสฺเสเทตฺวา นึ่งแล้ว. 
สิทนฺติ เอตฺถาติ โสพฺภํ, โสพฺโภ บึง, บ่อน้ำ.

สินฺทติ สินฺโท

อา. โส สินฺโท โส ตตฺโต - ส.

สินฺทติ. 
สินฺโท ความเย็น. 
สินฺทเต ปุณฺฑริกํ.

เสธติ. เสธิตฺวา

เสธติ สิทฺโธ สิทฺธิ ปสิทฺโธ ปสิทฺธิ

• สิทฺธิ  น. สิทธิ, คำสั่ง, คำสั่งสอน; มงคล, ความเจริญ.
• ปสิทฺธิ  น. ประสิทธิ, คำสั่ง, คำสั่งสอน; มงคล, ความเจริญ.

เสธติ นิเสธติ ปฏิเสธติ สิทฺโธ สิทฺธิ ปสิทฺโธ ปสิทฺธิ

• นิเสธติ ปฏิเสธติ  ก. ปฏิเสธ, ห้าม [นิ; ปฏิ+สิธุ] 
  รูปอื่น คือ นิสิทฺโธ ปฏิสิทฺโธ ปฏิเสธิโต ปฏิเสธโก ปฏิเสโธ นิเสโธ ฯเปฯ - ส.
• ปสิทฺโธ ค. ปสิทฺธิ น. ประสิทธ์, ประสิทธิ์, เกียรติอุโฆษ, ขึ้นชื่อลือนาม, ชื่อเสียงโด่งดัง [ป+สิธ 'ไปทั่ว หรือ สำเร็จทั่วไป] (อ.724).

สิชฺฌติ สิชฺฌนํ สิทฺโธ สิทฺธิ ปสิทฺโธ ปสิทฺธิ

เสธติ. 
เสธิตฺวา ไป

นิเสธติ, ปฏิเสธติ. 
นิเสโธ, ปฏิเสโธ การห้าม, การปฏิเสธ. 
อนึ่ง สิธุ ธาตุนี้และธาตุเหล่าอื่น เมื่อประกอบกับอุปสัคแล้ว มีอรรถมากมาย

สิชฺฌติ. 
สิชฺฌนํ, สิทฺโธ, ปสิทฺธิ ความสำเร็จ

เสธติ สิสฺสํ ครุ. 
เสธติ วณฺโณ.

สินาติ คงฺคายํ ธีโร. 
สินานํ การอาบ. 
สินานจุณฺณํ แป้งอาบน้ำ. 
สินาติ สุจึ กโรติ เทเวติ สิเนรุ, ปพฺพตราชา เขาพระสุเมรุ

• สินาติ
  อิเธว สินาหิ พฺราหฺมณ พราหมณ์ ท่านจงอาบน้ำ 'ชำระให้สะอาด' ณ ธรรมวินัยนี้. คจฺฉติ … สินายิตุํ ไปเพื่อจะอาบน้ำ มชฺ. 1/64-5.
• สินาต กค. อาบน้ำแล้ว. สินาโต อนฺตเรน สินาเนน ผู้อาบน้ำแล้ว ด้วยการอาบภายใน มช. 1/64, สินาตสฺส อ. 1/244.
• สินาน นป. ความอาบน้ำ. สินาเนน ดูข้างบน.

สิเนเหติ, เสเนหยติ. 
เสฺนโห/สฺเนโห ความติดใจรักใคร่

สินิยฺหติ. สิเนโห, 
เสนฺโห สเนฺโห ความเยื่อใย. 
สิเนหโก, สินิทฺโธ ผู้มีความยินดี, เพื่อน.

สิภติ

เสภติ. 
เสภิตฺวา.

สิมฺภติ. 
สิมฺภิตฺวา.

สิลติ ธญฺญํ ทีโน