พจนานุกรมธาตุ

กฏติ.
กโฏ. เสื่อลำแพน, ขมับช้าง ฯลฯ.
กฏโก, กฏกํ. กำไลมือ, ไหล่ภูเขา ฯลฯ.

ปกฺกมติ ย่อมหลีกไป.
วิกฺกมติ, อุปกฺกมติ, ปรกฺกมติ ย่อมพยายาม,
สงฺกมติ, อติกฺกมติ, อกฺกมติ เหยียบย่ำ, ย่ำยี.
นิกฺขมติ, เนกฺขมติ, เนกฺขมฺมํ ออก, ก้าวออก.
โอกฺกมติ, อนุกฺกมติ, อภิกฺกมติ. อุกฺกมติ กระโดด, ก้าวไป.
ปฏิกฺกมติ, ปฏิกฺกโม การถอยกลับ, ก้าวกลับ.

มุญฺจติ. อุทาหรณ์นี้สำเร็จจาก มุจิ ธาตุดังนั้น ในคัมภีร์โลกียะจึงไม่กล่าวว่าเป็น รุธาทิคณิกะ.

กฑฺฑติ. ปทุมนาฬํ.

จเปติ, จปยติ.

กงฺขติ กงฺขา กงฺขยนา กงฺขายิตฺตํ

• ศัพท์เป็นปริยายของ กงฺขา คือ วิมติ วิจิกิจฺฉา เทฺวฬฺหกํ เทฺวธาปโถ สํสโย อเนกํสคาโห อาสพฺพนา ปริสพฺพนา อปริโยคาหนา 
  จิตฺตสฺส ฉมฺภิตตฺตํ มโนวิเลโข - ส.
   

เมขติ กฏิวิจิตฺตํ กโรติ เมขลํ ประคดเอว.

ขิลติ. 
ขิลํ ขิฬํ ความด้าน, ความกระด้าง; ที่ซึ่งปลูกอะไรไม่ขึ้น 
ขีโล หลัก, เสาเขื่อน, เดือย. 
มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขลตา อกฐินตา.

กสฺสติ, ปริกสฺสติ. มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย.

กณฺฑวติ กณฺฑุวติ กณฺฑูวติ

• วโณ กณฺฑวติ แผลคัน วิน. 5/48. 
  … เตน กณฺฑวมาโน มชฺอ. 3/10. 
  สา กณฺฑุวนฺตี คนฺตฺวา สยเน นิปชฺชิ นางคันอยู่ ไปนอน บนที่นอนแล้ว ธมฺอ. 6/264. 
  มิควิสาเณน ปิฏฺฐึ กณฺฑุวมาโน เกาหลัง ด้วยเขามฤค อง. 2/290. (เป็นรูป กณฺฑุว มากกว่ารูปอื่น).
• กณฺฑุ*, กณฺฑุติ, กณฺฑุยา  อิ. ความคัน, โรคกัน, โบราณว่า ลำลาบเพลิง. อช. 326. 
  อนุชานามิ ภิกฺขเว ยสฺส กณฺฑุ วา ปิฬกา วา … วิน. 5/43. 
  วิเนหิ กณฺฑุํ ท่านจงกำจัด-แก้ ความคัน ชาอ. 8/9. 
  วโณ … กณฺฑุญฺจ กโรติ แผลทำความคัน-คันอยู่ ชาอ. 8/8.
  กณฺฑุวายติ (แปลจากรูปข้างบน) ก. คันอยู่. สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ แผลนี้นั้น เหวอะ-หวะ แลคันอยู่ ชาอ. 8/7.

*  ในคิริมานนทสูตรแปลร้อยว่า กณฺฑุ  บางคาบก็เป็นหิดด้าน.

• กณฺฑุวิตพฺพ  กค. พึงเกา. กณฺฑุวิตพฺพกาเล องฺอ. 2/483.
• กณฺฑุวน, กณฺฑูวน  นป. ความคัน, โรคคัน. 
  ยทิทํ วณมุขานิ กณฺฑุวนเหตุ มชฺ. 2/282 ฉบับยุโรป เป็น ยทิทํ วณมุขานํ กณฑุวณเหตุ.   
  เป็น กณฺฑูยน บ้าง เช่น ปริภินฺเนน กณฺฑุยนกิลาสกุฏฺเฐน มีโรคคัน โรคกลาก โรคเกลื้อน เปื่อยพังแล้ว ชาอ. 7/273.
  กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ อิ. ผ้าปิดแผลคัน-โรคคัน (ที่พระพุทธองค์ทรงอนุญาตแก่ภิกษุ ผู้เป็นโรคคันเป็นต้น) อนุชานามิ ภิกฺขเว … กณฑุปฏิจฺฉาทึ วิน. 5/197.

ดู กณฺฑุ

ดู กณฺฑุ

สีภเต.

สาลเต คุณินํ คุณี.

สิลาฆติ. 
สิลาฆา ความชมเชย. 
สิลาฆเต คุณินํ คุณี. 
พุทฺธสฺส สิลาฆเต. 
สิลาฆา จ ปสํสา จ วณฺณนา จ นุติตฺถุติ.

ขาติ, สงฺขาติ, ปจฺจกฺขาติ. ขายติ, ขฺยายติ. สงฺขายติ. 
อาขฺยาตํ, สงฺขาโต, สฺวากฺขาโต, 
สงฺเขยฺโย, สงฺขฺยาโต, วิกฺขฺยาโต. 
อกฺขาตาโร ตถาคตา. 
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ การบอกคืนสิกขา, การกล่าวลาสิกขา. 
นิสฺสิริกํ วิย ขายติ.

ขาติ, สงฺขาติ, ปจฺจกฺขาติ. ขายติ, ขฺยายติ. สงฺขายติ. 
อาขฺยาตํ, สงฺขาโต, สฺวากฺขาโต, 
สงฺเขยฺโย, สงฺขฺยาโต, วิกฺขฺยาโต. 
อกฺขาตาโร ตถาคตา. 
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ การบอกคืนสิกขา, การกล่าวลาสิกขา. 
นิสฺสิริกํ วิย ขายติ.

ภาสติ. 
ภาสา, ปริภาสา, 
ภาตา, 
ภาโส, โอภาโส, 
ภาสุโร มีรัศมี, มีความงาม.

สํสติ, ปสํสติ. 
ปสํโส, ปาสํโส, ปสํสนํ, ปสํสา การสรรเสริญ. 
ปสํสิโต, 
ปสตฺโถ ภควา.