พจนานุกรมธาตุ
ธาตุ | อรรถ | ตัวอย่าง | หมวดธาตุ | |
---|---|---|---|---|
สณ |
อพฺยตฺตสทฺเท พูดไม่ชัด |
สณติ. |
ภู (อ) | |
สต |
สาตจฺเจ ต่อเนื่อง |
สตตีติ สตตํ. |
ภู (อ) | |
สตฺต |
คตฺยาตงฺกสมฺพนฺธสนฺตเต ไป; ขัดสน; ผูก; ขยาย |
สตฺเตติ, สตฺตยตีติ สตฺโต ชโน คจฺฉติ ทุกฺเขน ชีวติ สมฺพนฺธติ วิตฺถาเรติ วาตฺยตฺโถ. |
จุร (เณ ณย) | |
สถ |
ปติหสฺสนทุพฺพลฺยยตเน ให้หัวเราะเนืองๆ; มีกำลังน้อย; พยายาม |
สาถยติ สุสุํ โลโก, ปุนปฺปุนํ หสฺสตีติ อตฺโถ. |
จุร (เณ ณย) | |
สถ |
โมกฺขพนฺธนหึสเน หลุดพ้น; ผูก; เบียดเบียน |
สถติ. สเถติ, สาถยติ ปฏฺฐิตุํ สิสฺโส. |
ภู (อ), จุร (เณ ณย) | |
สถิ |
เสถิเลฺย เบา, บาง |
สนฺถเต วตฺถํ. |
ภู (อ) | |
สท |
เฉเท ตัด |
สาเทติ, สาทยติ. |
จุร (เณ ณย) | |
สท |
นิ บทหน้า นิสีทเน นั่ง |
นิสีทติ. |
ภู (อ) | |
สท |
ป บทหน้า นิมฺมเล ไม่มีมลทิน, หมดจด |
ปสีทติ. |
ภู (อ) | |
สท |
วิสารทปาตหึสนปีติสุ ว้าเหว่ใจ; ตกไป, ให้ตกไป; เบียดเบียน; ยินดี |
สีทติ, สทเต. |
ภู (อ), จุร (เณ ณย) | |
สท |
สาทคเต ลิ้มรสอันอร่อย; ไป, ถึง, บรรลุ |
สาเทติ, สาทยติ, |
ภู (อ), จุร (เณ ณย) | |
สท |
อุป, อา บทหน้า นิกเฏ ใกล้ชิด |
อุปสีทติ. |
ภู (อ) | |
สท |
วิสรณ; อาทาน; คมน; อวสาทเน แผ่, สร้าน; ถือยืด; ไป; ให้จมลง, ให้ตกต่ำ |
คำไข อวสาทน นั้น ไม่ใช่ธรรมดานัก ข้าพเจ้าเข้าใจว่า อว+สิท ธาตุ เป็นการิตของ โอสีทน ความจมลง |
ภู (อ) [ธป] |
|
สทฺท |
อุปสัค บทหน้า อาวิกรณตฺถ ทำให้แจ่มแจ้ง |
วิสทฺเทติ, วิสทฺทยติ. |
จุร (เณ ณย) | |
สทฺท |
ปีติเลหโสสนหริเตสุ ยินดี; เลีย; เขียวสด |
สทฺทติ. สทฺทเต. |
ภู (อ) | |
สทฺท |
สทฺทกรเณ ทำเสียง, ออกเสียง, ร้องเรียก |
สทฺเทติ, สทฺทยติ. ทำทีฆะเป็น สทฺทายติ. |
จุร (เณ ณย) | |
สทฺทุ |
หริตเส เขียว, สด (?) |
ธาตุนี้ อยู่ใน ธม. (ธป. ไม่มี) คาถาที่ 39 ว่า ที่แปลไว้ข้างบน นับว่าเป็นนัยหนึ่ง โดยหมายว่า เส เป็น นิบาต เท่ากับ หริเต เส เพื่อฉันทานุรักษ์ จึงเป็น หริตเส. อีกนัยหนึ่งแยกเป็น 2 ศัพท์ คือ หริ+ตส. หริ ว่า เหลือง ดังคำ หริจนฺทน จันทน์เหลือง (ธมฺอ. 1/26. ธาตุปฺ. เล่มก่อน หน้า 109) แล หริสฺสวณฺโณ มีพรรณดุจทอง, พรรณเหลือง (สวดมนต์ โมรปริตฺต หน้า 22), ตส ว่า สะดุ้ง; ระหาย (ดู ตส ในธาตุปฺ. เล่มก่อน แลเล่มนี้). ถ้าเป็น หริต; โฆสิยา หรือ-โฆสเน ก็ว่า เขียว, สด; ป่าว, ประกาศ. |
ภู (อ) [ธป] |
|
สทฺธุ |
ปหํสเน ร่าเริง, เยาะเย้ย |
สทฺเธติ, สทฺธยติ วุทฺธํ กุจฺฉิตสทฺเทหิ พาโล. |
จุร (เณ ณย) | |
สทฺธุ |
อปาโนสฺสคฺคกิเลเท ปล่อยลมหายใจเข้า; เปียกชุ่ม |
สทฺธเต. |
ภู (อ) | |
สน |
สทฺเท ทำเสียง, ออกเสียง |
สนติ สณเตว พฺรหารญฺญํ, สา รติ ปฏิภาติ มํ. |
ภู (อ), จุร (เณ ณย) |