อส

อตฺถิ อส อตฺถิภาโว อตฺถิตา อสุ

• อตฺถิ เป็น อาขฺยาต อย่าง 1  เป็น อวฺยย หรือ อพฺยย (นิบาต) อย่าง 1  
  อาข. เป็น เอก. อวฺ เป็นทั้ง เอก. พหุ.  ดังบาลีว่า 
  ปุตฺตามตฺถิ ธนมตฺถิ บุตร ท. ของเรามีอยู่ ทรัพย์มีอยู่ [ปุตฺตา+เม+อตฺถิ=ปุตฺตามตฺถิ] - ส.
• อส น. ความมี, ความเป็น (อส อิติ อวิภตฺติกํ นามิกปทํ - ส.)
  ดังบาลีว่า อส อสฺมีติ โหติ ความมี มีอยู่ว่า (เรา) มี - ส.
• อตฺถิภาโว อตฺถิตา น. ความมี-เป็น, ความเป็นของมี-เป็น [อตฺถิ+ภาว. อตฺถิ+ตา]
• อสุ ชีวิต, 'เครื่องเป็นอยู่' '=ปาโณ' เป็น อาสุ บ้าง - สูจิ.

อส ธาตุ แจกเป็นบทมาลา ดังนี้:-

วตฺตมานา - อตฺถิ สนฺติ, อาหิ อตฺถ, อสฺมิ อสฺม, อมฺหิ อมฺห; ฯเปฯ.
ปญฺจมี - อตฺถุ สนฺตุ, อาหิ อตฺถ, อสฺมิ, อสฺม, อมฺหิ อมฺห; ฯเบ่ฯ.
สตฺตมี - สิยา-อสฺส สิยุํ-อสฺสุ-สิยํสุ, อสฺส อสฺสถ, สิยํ-อสฺสํ อสฺสาม: ฯเปฯ.

   สิยา เป็นไปในอรรถ คือ เอกํส แน่นอน อย่าง 1  วิกปฺปน กำหนด, ไม่แน่นอน อย่าง 1  
เอกํส ดังบาลีว่า ปฐวีธาตุ สิยา อชฺฌตฺติกา สิยา พาหิรา ปฐวีธาตุ เป็นภายใน เป็นภายนอก (ไม่ควรแปลว่า พึง). 
วิกปฺปน ดังบาลีว่า สิยา อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติวีติกฺกโม ความล่วงอาบัติ พึงมี แก่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง. 
สิยานี้ เป็น อาขฺยาต อย่าง 1 อวฺยย อย่าง 1 (เหมือน อตฺถิ) 
อา. สุขํ น สุขสหคตํ สิยา (เอก.). 
ปีติสหคตนฺติ อิเม ธมฺมา สิยา ปริตฺตารมฺมณา (พหุ.) - ส.
พาณิชา พฺยสนี สิยา พาณิช ท. พึงฉิบหาย (สิยา ในที่นี้เป็น พหุ. เท่ากับ ภเวยฺยุํ (โสณกชาดก).

   สิยํสุ=ภเวยฺยุํ อา. เตสญฺจ โข ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ สิยํสุ เทฺว ภิกฺขู อภิธมฺเม นานาวาทา.
ปโรกขา-อส ฯเปฯ ดังบาลีว่า อิติห อส อิติห อส เป็นแล้วอย่างนี้ เป็นแล้วอย่างนี้ - ส.

หิยตฺตนี - (ไม่มีที่ใช้).
อชฺชตฺตนี - อาสิ อาสึสุ, อาสุํ อาสิตฺถ, อาสํ อาสิมฺหา.
ภวิสฺสนฺติ - ภวิสฺสติ ภวิสฺสนฺติ.
กาลาติปตฺติ - อภวิสฺสา อภวิสฺสํสุ - ส.