อย

อยติ อโย สมโย

• อโย ป. เหล็ก (=กาฬโลหํ). วิ. อยติ นานากมฺมารกิจฺเจสุ อุปโยคํ คจฺฉตีติ อโย - ส.
• สมโย ป. สมัย [สํ+อย ธาตุ หรือ อิ ธาตุ 'ไปพร้อม'] แปลได้หลายนัย:-

1. ความพร้อมเพรียง '=สมวาโย' ดังบาลีว่า อปฺเปว นาม เสฺวปิ อุปสงฺกเมยฺยาม กาลญฺจ สมยญฺจ อฺปาทาย.
2. ขณะ, ครั้ง, คราว '=ขโณ' ดังบาลีว่า เอโก จ โข ภิกฺขเว ขโณ จ สมโย จ พฺรหฺมจริยวาสาย.
3. กาล, เวลา, ฤดู, '=กาโล' ดังบาลีว่า อุณฺหสมโย ปริฬาหสมโย.
4. สมุห, หมู่ ประชุม, '=สมุโห' ดังบาลีว่า มหาสมโย ปวนสฺมึ.
5. เหตุ, การณ์ '=เหตุ' ดังบาลีว่า สมโยปิ โข เต ภทฺทาลิ อปฺปฏิวิทฺโธ อโหสิ.
6. ความเห็น, ลัทธิ, มติ, ทิฏฐิ '=ทิฏฐิ' ดังบาลีว่า เตน สมเยน อุคฺคาหมาโน ปริพฺพาชโก สมณมุณฺฑิกาปุตโต สมยปฺปวาทเก … ปฏิวสติ.
7. ได้, ได้รับ, บรรลุ, ถึง 'ปฏิลาโภ' ดังบาลีว่า … อตฺถาภิสมยา ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติ.
8. ประหาน, ละ, สละ, ทิ้ง, '=ปหานํ' ดังบาลีว่า สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสส.
9. ตรัสรู้. รู้แจ้ง, แทงตลอด, '=ปฏิเวโธ' ดังบาลีว่า ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโฐ สงฺขตฏฺโฐ สนฺตาปฏฺโฐ วิปริณามฏฺโฐ อภิสมยฏฺโฐ. - ส.