สุก, ระอุ; หุง, ต้ม
อรรถของธาตุ
ปาเก
ตัวอย่าง
- สิชฺชติ
- สิชฺชมาน [จาก สิชฺชติ] กค. สุกอยู่, ระอุอยู่.
ตสฺมึ อุกฺขลิยํ ปิฏฺฐปิณฺฑํ วิย อนฺโตกุจฺฉิยํ สิชฺชมาเน เมื่อสุนัขจิ้งจอกระอุอยู่ในภายในท้อง ดุจก้อนแป้ง (อันระอุอยู่) ในหม้อ ชาอ. 1/503=2/402 ไทยเป็น นิปชฺชมาเน ซึ่งต้องแปลว่า เมื่อสุนัขจิ้งจอกนอนอยู่ใน …
อยากจะวินิจฉัยคำ สิชฺชมาน แล นิปชฺชมาน ในที่นี้สักหน่อย ฉบับยุโรป แสดงปาฐะต่างว่า ฉบับอื่นเป็น สิชฺชมาโน บ้าง อย่างเดียวเท่านั้น ไม่มีบอกว่า เป็น นิปชฺชมาน เลย ความในเรื่องนี้ว่า สุนัขจิ้งจอกเข้าไปกินเครื่องในๆ ซากศพช้าง เพลินไป แดดเผาซากหมาดตึง ปิดช่องทางที่เข้าไปเสีย ออกไม่ได้ รนพล่านหาทางออกอยู่ ความในประโยคที่ชักมานี้จึงต่อว่า เมื่อร้อนระอุอย่ดุจก้อนแป้งที่ระอุในหม้อ … ให้ลองคิดดู ความสนิทดีกว่า นิปชฺชมาน ถ้าเป็น "นอน" เปรียบกับก้อนแป้ง ดูก็ไม่จำเป็น หรือไม่เข้ากันเสียเลย น่าสันนิษฐานว่า ฉบับไทยดั้งเดิมก็คงเป็น สิชฺชมาน เหมือนกัน แต่ธรรมเนียมของไทยเรามักชอบแก้ แก้ไปแก้มาจึงกลายเป็น นิปชฺชมาน แน่ แต่จะเป็นครั้งใดเมื่อใด เหลือที่จะทราบ. - สิทฺธ [ต ปัจ.] กค. สุกแล้ว. สิทฺธภตฺโต มีข้าวสุกแล้ว =ปกฺก.
ปกฺโกทโนติ สิทฺธภตฺโต สุตฺตนิปาตอ. 1/34. รญฺโญ มหานเส ปกฺกํ (โภชนะ) สุกแล้ว ในห้องเครื่องต้นใหญ่ ของพระราชา อ. แก้ว่า เกจิ สิทฺธนฺติ สชฺฌายนฺติ
(บท ปกกํ นั้น) บางอาจารย์สาธยายว่า สิทฺธํ ดังนี้ ชาอ. 4/203. อสิทฺธโภชโน (ท่าน) มีโภชนะยังไม่สุกแล้ว อ. แก้ว่า อสิทฺธโภชโนติ น เต กิญฺจิ อมฺหากํ กนฺทมูลํ ปณณํ วา เสทิตํ ชาอ. 8/13.
คำ สิทธ นี้ น่าให้ฉงนว่า เป็น สิทฺธ สำเร็จแล้ว ซึ่งออกจาก สิธุ ธาตุ ใน ธาตุปฺ. เล่มก่อน เพราะเกณฑ์ไวยากรณ์มีอยู่ว่า ธาตุมี ธ เป็นที่สุด ต ปัจ. จึงเป็น ทฺธ แต่ควรทราบว่าทุกๆ ภาษาย่อมจะมีนอกเกณฑ์ หรือแปลกไปจากเกณฑ์ (อิรฺเร็กกิวลารุ - irregular) บ้างเสมอ* หลักที่จะให้เห็นว่า สิทธ ในที่นี้ ออกจาก สิท=ปาเก ก็คือคำ อสิทฺธ ข้างบนนั้น อ. แก้ไว้ชัดว่า น เสทิตํ ดูข้างล่าง.
* แม้ปทานุกรมสมาคมบาลีปกรณ์ก็ว่า Siddha (a specific Pali formation from sijjati (svid) in meaning "to cook" …) boiled, cooked.
- เสทิต [ต ปัจ.] กค. กมฺม. การิต. ให้สุกแล้ว. น เต … ปณฺณํ เสทิตํ ใบไม้ หรือผัก อันท่านยังไม่ให้สุกแล้ว-ยังไม่ได้ต้ม ชาอ. 8/13.
หมวดธาตุ
ทิว (ย)
ที่มา
ธป
Comments