พจนานุกรมธาตุ

ธาตุ
ธาตุ Sort descending อรรถ ตัวอย่าง หมวดธาตุ

กี

ทพฺพวินิมเย

'แลกเปลี่ยนด้วยทรัพย์,' ซื้อ, ขาย

กีณาติ วิกฺกีณาติ เกตุํ กีณิตุํ วิกฺเกตุํ วิกฺกีณิตุํ กีณิตฺวา กีโต กโย วิกกโย

  • กีโต  อา. กีตํ ภณฺฑํ ภัณฑะที่ซื้อมา - ส.
    ที่ไม่มี วิ นำ เป็น ซื้อ, ที่มี วิ นำ เป็น ขาย.
ภู (อ)
[ธป]

กี

ทพฺพวินิมเย
แลกเปลี่ยน, ซื้อขาย

กิณาติ, วิกฺกิณาติ
เกตุํ, กิณิตุํ
กีตํ ภณฺฑํ. 
กยวิกฺกยํ สมาปชฺเชยฺย.

กี (นา)

กีฏ

พนฺธรณฺชเน
ผูก, มัด; ย้อม

กีเฏติ
กีโฏ, กีฏโก แมลง, ตั๊กแตน, มอด.

จุร (เณ ณย)

กีล

พนฺธเน

ผูก, พัน, มัด

กีลติ กีลํ กีเลยฺย กีลฺเย

  • กีลํ  ความผูก, ความมัด, เครื่องผูก, เครื่องมัด.
  • กีเลยฺย กีลฺเย (ก. เกยฺย สตฺ) พึงผูก, พึงมัด, พึงจำจอง, พึงดัก. 
    อา. สุเตน วา สุตํ กีเลฺย พึงผูก หรือ ดักหงส์ผู้มีชื่อเสียง ด้วยสระซึ่งมีชื่อเสียง. 
    'กีเลฺย=กีเลยฺย=หึเสยฺย=พาเธยฺย' [มหาหํสชาตก]. 
ภู (อ)
[ธป]

กีล

ปีติย; กีฬเนสุ

อิ่มใจ, เบิกบานใจ; เล่น, กีฬา

กีฬติ

ภู (อ)
[ธป]

กีล

พนฺเธ

ผูก

ภู (อ)

กีฬ

วิหาเร

'ใจอยู่,' เล่น, เพลิน

กีฬติ กีฬา กีฬํ

ภู (อ)
[ธป]

กีฬ

กีเฬ
เล่น

กีฬติ พาโล สุสูหิ. 
กีฬา
เกฬี กุรุมาโน.

ภู (อ)

กุ

สทฺเท

'ออกเสียง,' ร้อง, กล่าว

โกติ-กวติ กานนํ กพฺพํ กาวิยํ กาเวยฺยํ กุตฺวา กฺวิตวา กวี กมฺม-กุยฺยติ

  • กานนํ  ป่า, 'มีเสียงเวลาเที่ยงวัน' นัยหนึ่ง 'เป็นที่ร้องของสัตว์' - ส.
  • กพฺพํ, กาวิยํ, กาเวยฺยํ  กาพย์, คำของกวี,' กลอน, โคลง, ฉันท์ เป็นต้น. 
    บางอาจารย์ปรารถนาให้เป็น รูป กาพฺยํ.  รูป กาพฺยํ นี้ เป็นรูปสักกต ไม่ใช่รูปบาลี - ส.
  • กวี แปลได้ (1) นักปราชญ์ 'ผู้แสดง' (2) ลิง 'ร้อง' (อช. 1105).
ภู (อ)
[ธป]

กุ

กุจฺฉายํ (ครหายํ)

น่าเกลียด, น่าชัง; ดำ, มืด

กณฺโห

หมวด ค. มีปัจจัย 2 คือ ณฺหา ปฺป ใน ณฺหา ปัจจัย มีรูปกิริยาอยู่คำเดียว คือ คณฺหาติ นอกนั้นเบีนรูปนาม หรือคุณทั้งนั้น. 
มีคำ ตณฺหายติ=อยาก, ปรารถนา, ดิ้นรน. อยู่คำหนึ่ง แม้เช่นนั้นก็ลง อาย ปัจจัยอีกชั้นหนึ่ง คล้ายคำว่า ปพฺพตายติ=ประพฤติดุจภูเขา. เมตฺตายติ-เมตตา, เอ็นดู, อนุเคราะห์ - ส.

  • กณฺโห  
    น. พระกฤษณะ, พระนารายณ์ 'ดำ' (หมายเป็นฝ่ายเดช); พระยามาร, ท้าววสวัตตี. 
    ค. ชั่ว, ดำ, มืด (อช. 1000). กณฺหา ธมฺมา ธรรมดำ ได้แก่อกุศล - ส.
คห (ณฺหา ปฺป)
[ธป]

กุ

กุจฺฉายํ
นินทา; รังเกียจ; ชัง

กุยเต กุจฺฉิยเตติ กณฺโห สีดำ. 
กณฺโห วตายํ ปุริโส, กณฺหา ธมฺมา.

ภู (อ), คห (ณฺหา ปฺป)

กุ

สทฺทจฺฉาทปูรณหึสาฏฺฏสฺสรคนฺเธ
เสียง; ปกปิด; ให้เต็ม; เบียดเบียน; คร่ำครวญ; กลิ่น

โกติ, กวติ
กานนํ ป่า. 
กพฺพํ กาพย์กลอน.

ภู (อ)

กุก

อาทาเน

ถือ, รับ, ฉวย, คว้า

กุกติ โกโก กกุโธ

  • โกโก  โกก, สุนัขป่า, 'ฉวย' โกโกติ อรญฺญสุนโข - ส.
  • กกุโธ  กกุธ ในคำว่า ราชกกุธภณฺฑํ เครื่องราชกกุธภัณฑ์, เครื่องประดับพระเกียรติยศกษัตริย์สมัยโบราณ, มี 5 อย่าง มีพระขรรค์ มงกุฎ เป็นต้น*; หนอกโค; ไม้ชนิดหนึ่ง โบราณว่า ไม้กุ่ม [จาก กุก นี้ - สูจิ. กลับ กุก เป็น กกุ. ยังมีนัยอื่น].

*  อภิธานัปปทีปิกา คาถา 358 ว่า
ขคฺโค จ ฉตฺตมุณฺหีสํ    ปาทุกา วาลวิชนี
อิเม กกุธภณฺฑานิ    ภวนฺติ ปญฺจ ราชุนํ.
สูจิ. ให้ วิ. ว่า คมนกาเล สทา อาทาตพฺพโต กกุธานิ จ ตานิ ราชธนตฺตา ภณฺฑานิ เจติ กกุภณฺฑานิ.

ภู (อ)
[ธป]

กุก

อาทาเน
ถือเอา, ยึดมั่น, ถือมั่น

กุกตีติ โกโก หมาป่า. กุกฺกุโร หมาบ้าน. กุกฺกุโฏ ไก่. 
กุกียติ ปาปการีหีติ กุกฺกฬํ เถ้าถ่าน, ถ่านเพลิง. 
กุกติ อตฺตโน สทฺเทน สตฺตานํ มนํ คณฺหาตีติ โกกิโล นกดุเหว่า.

ภู (อ)

กุจ

สํปจฺจน; โกฏิลฺล; ปฏิกฺกม; วิเลขเนสุ

หุงต้ม, สุก; คด, โค้ง; ถอยหลัง, ถอยกลับ; เขียน, ขีดทำให้เป็นรอย 

กุจติ สงฺกุจติ สงฺโกโจ

ภู (อ)
[ธป]

กุจ

สงฺโกจเน

หดเข้า, สั้นเข้า, หดหู่

กุจติ สงฺกุจติ สงฺโกโจ

ภู (อ)
[ธป]

กุจ

อุจฺจสทฺทปฏิกฺกมโกฏิลฺลโรธสํโยคเลขเนสุ
ตะโกน; ก้าวกลับ; คด, งอ; ปิดกั้น; ประกอบ; ขีดเขียน

โกจติ ทำเสียงดัง. 
โกจติ สงฺกุจติ เกเจติ ยุคลํ สํยุชฺชตีติ กุโจ เต้านม. 
กุจผโล ต้นมะพลับ.

ภู (อ)

กุจฺฉ

อวกฺเขเป (อโธขิปเน)

ขว้างลงไป, ซัดลงไป, ขว้างลงข้างล่าง

กุจฺเฉติ กุจฺฉยติ

จุร (เณ ณย)
[ธป]

กุจฺฉ

นินฺทเน
นินทา, ติเตียน

กุจฺเฉติ, กุจฺลยติ
กุจฺฉา การนินทา, ติเตียน.

จุร (เณ ณย)

กุชิ

สทฺเท; อพฺยตฺตสทฺเท จ

ออกเสียง, ร้อง, กล่าว; ออกเสียงไม่ชัด, เสียงสัตว์ร้อง

กุญฺชติ 

ภู (อ)
[ธป]